اسرائیلیات در تفسیر قرآن
آيا اسرائيليات در تفسير وارد شده است؟ چرا؟
اسرائیلیات به داستان یا حادثه‌ای که از منابع یهودی و مسیحی نقل شده باشد گفته می‌شود. بنابر روایات، ورود اسرائیلیات در تفسیر و شأن نزول قرآن، زمان پیامبر(ص) بوده است و حضرت از آن نهی کرده‌اند. گسترش اسرائیلیات در زمان خلیفه دوم دانسته شده است، چرا که از یک سو، نقل روایات پیامبر(ص) ممنوع شده بود و از طرف دیگر داستان سرایان یهودی، در میان مردم آزادانه حضور داشتند. عواملی از جمله مهاجرت یهودیان و مسیحیان به جزیرة العرب، فرهنگ بالاتر و بهتر ایشان از اعراب جاهلی، وجود اشتراک متون دینی مسلمانان و یهودیان و مسیحیان و اقدامات عامدانه یهودیان برای ایجاد انحراف در قرآن، از عوامل پیدایش اسرائیلیات دانسته شده است.
وجود اسرائیلیات در تفاسیر اهل سنت، به دلیل اعتماد اهل سنت به روایات صحابه می‌باشد. از این رو اسرائیلیات در تفاسیر اهل سنت بیشتر از تفاسیر شیعه ورود کرده است.
تعریف
اسرائيليات جمع اسرائيليه و به داستان يا حادثه‌اي كه از منابع یهودی و مسیحی روايت شود، اطلاق مي‌گردد.[۱] اين واژه داراي معناي گسترده‌ای است و مشتمل بر آن چه كه داراي پیشینه‌ای از داستان‌های يهودي و مسيحي است، نیز مي‌شود و اطلاق آن بر هر دو فرهنگ از باب تغليب است.[۲]
ورود اسرائیلیات
زمان ورود اسرائيليات در تفاسير آن گونه كه در روايات آمده است از زمان پيامبر(ص) مي‌باشد و از طرف حضرت(ص) نهي شده است.[۳] گسترش اين مسئله از زمان خليفه ي دوم مي‌باشد، زيرا خليفه ي دوم از يك سو، صحابه را از نگارش و نقل احاديث پيامبر(ص) نهي کرد[۴] و از سوي ديگر، ميدان براي عدّه‌اي از قصه‌خوانان يهودي و مسيحي باز گردید.[۵]
عوامل پيدايش اسرائيليات
عوامل پيدايش و نفوذ اسرائيليات و انديشه‌هاي اهل كتاب و گسترش آن به ويژه يهوديان در ميان جمعيّت مسلمين و فرهنگ آنان را می‌توان موارد زیر دانست:
- كوچ يهود و نصاري به سوي جزيرة العرب و هم جواري مسلمانان با آنان در مدينه.
- هيبت علمی و ديني يهود و نصاري كه پشتوانه فرهنگي آنان به حساب مي‌‌آمد سبب شد، تا اعراب جاهلي كه از آن پشتوانه بي‌بهره بودند، آنان را برتر از خود بپندارند. آگاهي‌هاي وسيع يهود و نصار از تاريخ و دانستن داستان‌هاي شگفت‌انگيز، عامل مهمي در برتري آنان بر اعراب جاهلي بوده است.[۶]
- وجود مشتركات متون دینی یهود با قرآن، زمينه بهره‌گيري مسلمين را فراهم مي‌ساخت. قرآن همانند تورات، بسياري از قضايا و تاريخ پيامبران و امّت‌هاي پيشين را بيان نموده است. هم‌چنان‌كه موارد مشابه بين قرآن و انجيل به ويژه درباره حضرت عيسي(ع) وجود دارد. چون شيوه قرآن كريم در نقل داستان‌ها بر اين است كه به گزيده‌اي از داستان بسنده می‌کند، برخی از مفسّران براي اين‌كه داستاني كامل و جامع را ذکر کنند، روايات غير مفيد را نيز به عنوان شأن نزول به آيات قرآن ضميمه كردند.[۷]
- ناتواني خلفا در پاسخ‌گوئي به مسائل ديني مردم، آزادي عمل قصه‌خوانان اهل كتاب و تشويق آنان از سوي دولت مردان، كنار ماندن امير المؤمنين(ع) از حكومت، زمينه لازم را برای فعالیت افرادي چون كعب الاحبار، با دانسته‌هاي خرافي خود فراهم آورد
- یهودیان قبل از ظهور اسلام در شهر مدينه از موقعيّت اجتماعي و اقتصادي برخوردار بودند. پس از هجرت پيامبر(ص) به مدينه، یهودیان احساس خطر جدّي كردند، براي رسيدن به هدف‌هاي خود به نيرنگ و فريب متوسل شده و در ظاهر به آيين اسلام روي آوردند.[۸] قرآن كريم قوم يهود را سرسخت‌ترين دشمن مسلمانان معرفي كرده، اهل ايمان را نسبت به نيرنگ‌ها و نقشه‌هاي شوم آنان هشدار مي‌دهد. ﴿لَتَجِدَنَّ أَشَدَّ النَّاسِ عَداوَه لِلَّذِينَ آمَنُوا الْيَهُودَ وَ الَّذِينَ أَشْرَكُوا؛ بطور مسلّم، دشمنترین مردم نسبت به مؤمنان را، یهود و مشرکان خواهی یافت﴾(مائده:۸۲)
نفوذ اسرائيليات در كتب تفسير
ميزان اثرپذيري تفاسير اهل سنّت به دليل اعتماد بيشتر آنان به صحابه، به مراتب بيشتر از تفاسير شيعه است. تفسير اهل سنّت، از گفته‌هاي عالمان يهودي و مسيحي تازه مسلمان، هم‌چون عبدالله بن سلام، كعب الاحبار، وهب بن منبّه، تميم‌داري و ابن جريح نوشته شده است. در مقابل شیعه، با تمسک به اهل بیت(ع)، در برابر اين موارد ايستادگي كرد. مانند روایتی که حضرت اميرالمؤمنين در برخورد با قصه‌خوانان در مورد حضرت داود فرمود: كسي كه داستان حضرت داود(ع) را به شيوه داستان سرايان روايت كند، صد و شصت تازيانه بر او مي‌نوازم و اين مقدار، حدّ دروغ بستن بر پيامبران است. [۹]
با مطالعه ي دقيق در اسناد روايات تفسيري و نمونه‌هایي از اسرائيليات ارائه شده، معلوم می‌شود، كه در تمامي كتب، رد پاي برخي از دانش‌مندان اهل كتاب يا متأثر از آنان ديده مي‌شود.
مطالعه بيشتر
- التفسير و المفسرون، محمدحسين ذهبي، قاهره، دارالكتب الحديثه، ۱۳۸۱ ق، ۱۹۶۱ ميلادي.
- پژوهشي در باب اسرائيليات در تفاسير قرآن، دكتر محمد تقي ديّاري، دفتر پژوهشي و نشر سهروردي.
منابع
- ↑ دروزه، محمد عزه، اسرائيليات في التفسير و الحديث، دمشق، في دارالايمان، ۱۴۰۵ ق، ص۲۰۴.
- ↑ معرفت، التفسير المفسرون، ج۱، ص۱۶۵.
- ↑ جعفريان، رسول، تاريخ سياسي اسلام، تاريخ خلفا، ج۲، ص۸۷ به بعد.
- ↑ اضواء علي السنه المحمديه، ص۴۶.
- ↑ همان، ص۱۵۰.
- ↑ تاريخ سياسي اسلام، ج۱.
- ↑ الميزان، ج۱۳، ص۲۹۱ ـ ۲۹۲.
- ↑ اضواء علي السنه المحمديه، ص۱۴۵.
- ↑ دروزه، محمد عزه، الاسرائيليات في كتب التفسير و الحديث، دمشق، لجنه النشر في دار الايمان، چاپ دوم، ۱۴۰۵، ص۲۰۴