نگهداری از قرآن در عصر پیامبر(ص)

سؤال

چرا پيامبر اسلام(ص) در زمان حيات شريف خودشان کتابت قرآن کریم را به اتمام نرساندند تا اين همه اختلاف نظر در دين و کتاب خدا نباشد؟

پیامبر(ص) برای حفظ و و نگهداری قرآن کریم، همراه با گروهی از اصحاب اقدام به حفظ آیات قرآن می کردند. هم چنین به منظور حفظ نصوص قرآنی، توسط دست اندرکارانی که در رأس آن ها امام علی(ع) حضور داشت، دستور به کتابت آیات قرآن می دادند، از همین جهت قرآن در زمان رسول خدا(ص) تألیف شد. البته بنابر روایاتی، قرآن به ترتیب نزول نگاشته شده بود و پیامبر (ص) قبل از رحلت، به حضرت علی(ع) دستور دادند که این قرآن را که در کاغذهایی نوشته شده بود جمع آوری کند و تدوین کند تا قرآن مانند تورات ضایع نگردد.

دستور به حفظ قرآن

ابن عباس مي گويد: «وقتي حضرت جبرئيل وحي را بر پيامبر(ص) نازل مي كرد، آن حضرت ـ براي آن كه آن را فرموش نكند ـ به قرائت آن مي پرداخت...». در آغاز نزول قرآن كريم، پيامبر اكرم(ص) با بهره گيري از حافظه هاي قوي و تشويق و ترغيب ياران گرامي خود به حفظ قرآن کریم همت گماردند.

ولي از آن جا كه اعتماد بر حفظ قرآن کریم در حافظه ها نمي توانست اطمينان بر صيانت قرآن کریم را فراهم سازد، لذا پيامبر گرامي(ص) از تعداد اندكي از باسوادان مكه درخواست کرد تا با دقت به ثبت، ضبط و نگارش قرآن كريم بپردازند.

کتابت قرآن

پيامبر اکرم(ص) به همراه گروهي از اصحاب، براي حفظ و نگهداري قرآن کریم، اقدام به حفظ آيات آن كردند. هم چنين به منظور صيانت از نصوص قرآني، افزون بر استمداد از نيروي حافظه خود و مردم، به دست اندركاران نگارش قرآن (كاتبان وحي) دستور داد كه قرآن کریم را بنويسند؛ که در رأس آن ها حضرت علي(ع) قرار داشت.

حضرت علي بن ابي طالب(ع) در رأس كاتبان وحي قرار داشت و ابوبكر، عمر بن خطاب، عثمان، زيد بن ثابت، ابي بن كعب، عبدالله به سعد بن ابي سرح، حنظله بن ربيع، معاويه، خالد بن وليد، ثابت بن قيس و... از كاتبان مشهور قرآن كريم در زمان پيامبر اكرم(ص) بودند؛ حتي در زمان پيامبر اكرم(ص) برخي مانند: عبدالله بن مسعود، اُبي بن كعب، مقداد و... مصاحفي را نوشتند.

قرآن كريم در زمان رسول خدا(ص) جمع آوري و تأليف گرديد. كاتبان وحي آيات را پي در پي و به ترتيب نزول مي نوشتند، امام صادق(ع) مي فرمايد: «كان يعرف انقضاء السوره بنزول بسم الله الرحمن الرحيم ابتداء لاُخري؛ پايان هر سوره اي به واسطه نزول بسم الله الرحمن الرحيم در آغاز سوره ی ديگر شناخته مي شد». بنابراين، قرآن كريم به دستور پيامبر اكرم(ص) و به ترتيب نزول، نگارش مي شد.

آيت الله خويي مي نویسد: «با مطالعه احوال پيامبر اكرم(ص) و ياران او به اين نتيجه مي رسيم كه قرآن كريم در عصر آن حضرت جمع آوري و تنظيم گرديده است».

آيت الله معرفت نيز مي گويد: «جمع و تأليف قرآن به شكل كنوني در يك زمان صورت نگرفته، بلكه به مرور زمان و به دست افراد و گروه هاي مختلف انجام شده است. ترتيب، نظم و عدد آيات در هر سوره در زمان حيات پيامبر اكرم(ص) و با دستور آن بزرگوار انجام شده و توقيفي است و بايد آن را تعبداً پذيرفت».

امام علی مأمور ساماندهی به قرآن جمع آوری شده

مقالهٔ اصلی: امام علی(ع) جمع کننده قرآن

پس در زمان پيامبر اكرم(ص) و به دستور ايشان، قرآن كريم به دست كاتبان وحي بر روي نوشت افزارهايي جمع آوري شد و سپس حضرت علي(ع) به توصيه پيامبر اكرم(ص) مأمور سامان دهي آن گرديد؛ چنان كه امام صادق(ع) مي فرمايد پيامبر(ص) به حضرت علي(ع) فرمود: «يا علي القرآن خلف فراشي في المصحف و القراطيس، فخذوه و اجمعوا و لاتضيعوه كما ضيّعت اليهود التوراه؛ اي علي! اين قرآن در كنار بستر من، ميان صحيفه ها و حرير و كاغذها قرار دارد، قرآن را جمع كنيد و آن را آن گونه كه يهوديان، تورات خود را از بين بردند، ضايع نكنيد».

معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:

۱ـ البيان، آيت الله خويي، ص۲۵۰.

۲ـ علوم قرآني، آيت الله معرفت، ص۱۱۹.

۳ـ تفسير نمونه، آيت الله مکارم شيرازي، ج۲۵، ص۲۹۵.