نقدها به کتاب روضة الشهداء
به کتاب روضة الشهداء چه نقدهایی وارد شده است؟
| روضة الشهداء | |
|---|---|
 | |
| اطلاعات کتاب | |
| نویسنده | ملا حسین واعظ کاشفی |
| تاریخ نگارش | قرن دهم |
| موضوع | امام حسین(ع) |
| زبان | فارسی |
کتاب روضة الشهداء مورد نقد و رد بسیاری از عالمان دینی قرار گرفته است. شهید مطهری نقدهای صریح و تندی به این کتاب دارد و این اثر را «کتاب دروغ» می‌نامد. محققان این اثر را با همه تأثیرات مثبتی که از زمان نگارش تا امروز بر ایجاد گرایش عاطفی به اهل بیت(ع) و تشیع داشته سرمنشاء بسیاری از تحریفات در خصوص واقعه عاشوراست و مجعولات فراوانی حول حماسه عاشورا از این کتاب مشهور سرچشمه گرفته است.
این کتاب پس از نگارش خود، طی پنج قرن از پرخواننده‌ترین و مؤثرترین کتاب‌های دینی و مذهبی در ایران بوده است. نثر ممتاز آن و جایگاه کتاب در تاریخ ادبی ایران انکارناپذیر است.
معرفی و جایگاه کتاب
کتاب روضة الشهداء نوشته نویسنده بزرگ قرن نهم، حسین واعظ کاشفی از جمله قدیم‌ترین مقتل‌های فارسی است که طی پنج قرن از پرخواننده‌ترین و مؤثرترین کتاب‌های دینی و مذهبی در ایران بوده است. نثر ممتاز آن و جایگاه کتاب در تاریخ ادبی ایران انکارناپذیر است.[۱]
این کتاب از منابع اصلی تعزیه خوانی و روضه خوانی بوده است و هیچ کتابی تا این حد دارای تأثیر بر توده‌های مردم نبوده است.[۲] روضة الشهداء نقش مهمی در روند شیعی‌شدن بسیاری از مردم ایران داشته است.[۳] در مجالس النفائس درباره واعظ کاشفی آمده است که: «در عالم از بنی آدم واعظی به خوبی او نبوده و نیست.»[۴]
کاشفی از واعظان و نویسندگان اواخر دوره تیموری بود که دو سال پیش از مرگ این کتاب را نگاشت. روضة الشهدا مقتلی پیرامون برخی انبیاء و امامان شیعه خصوصا امام حسین(ع) است.[۵]
نگاه‌های انتقادی به کتاب
عالمان دینی درباره این کتاب گفته‌اند این اثر پس از نگارش تا به امروز، به سبب گسترش اخبار مجعول و تحریف وقایع، مورد انتقاد جدی قرار گرفته است. محققان این کتاب را از جمله مهمترین دلایل اشاعه اخبار دروغین و ضعیف تاریخی در مورد حادثه عاشورا دانسته‌اند. مسائلی مانند ضعف منابع مورد استفاده کاشفی، شیوه‌های روایت داستانی و صوفیانه او؛ تکیه بر حافظه مؤلف به دلیل اشتغال وی به امر وعظ و توجّه به انشاءپردازی به جای دقت در نقل وقایع و قصد کاشفی به عنوان واعظی شیعی در ایجاد ارتباط عاطفی مردم روزگارش با اهل بیت(ع)، از مهمترین دلایل ورود تحریفات به این کتاب است.[۶]
برخی نویسندگان به شدت از محتوا و صحت مطالب آن انتقاد نموده‌اند. محققان این اثر را با همه زیبایی‌های ادبی و تأثیرات مثبتی که از زمان نگارش تا امروز بر ایجاد گرایش عاطفی به اهل بیت و تشیع داشته، سرمنشاء بسیاری از تحریفات در خصوص واقعه عاشورا می‌دانند که مجعولات فراوانی حول حماسه عاشورا از این کتاب مشهور سرچشمه گرفته است.[۷]
میرزا ابوالحسن شعرانی در مقدمه روضة الشهداء مصحح خود نوشته است «از نقل ضعیف در روضة الشهدا عجب نباید داشت، چون در ادای مقصودِ واعظ قوی است اگرچه برای مقصودِ مورخ کافی نیست. سید محمدعلی طباطبایی، مطالب آن را بی‌ارزش و از درجه اعتبار ساقط می‌داند. محدث نوری در کتاب لؤلؤ و مرجان، گزارش‌های تاریخی این کتاب را بدون پشتوانه تاریخی می‌داند. صاحب اعیان الشیعه روایات این کتاب را غیرمستند و غیرمنطبق با واقعیات تاریخی می‌داند.[۸] افندی در قرن دوازدهم هجری منابع کتاب روضة الشهدا را مورد انتقاد قرار داده است.[۹]
گفته شده است کاشفی بیش از آنکه به فکر تأثیر بر عقل خوانندگانش باشد، به دنبال تهییج عواطف و اثرگذاری بر احساسات آنهاست.[۱۰] از نقاط ضعف این کتاب آورده‌اند که شمول آن به پاره‌ای از مطالب سخیف می‌باشد که ضعف و بی‌پایه بودن آنها مسلّم و قطعی است. به عنوان مثال او داستان عروسی حضرت قاسم(ع) را با آب و تاب فراوان، ذکر می‌کند و نوعی مجلس‌آرائی و صحنه‌سازی انجام می‌دهد در صورتی که این امر در آن حشر عظیم و در آن گیرودار هولناک، نه تنها صورت عملی و وقوعی ندارد، بلکه بسیار دور از عقل و منطق و شئون عرف، می‌باشد.[۱۱] در این کتاب از راویان ضعیف و مجهول‌الحال نقل شده است. غثّ و سمین، قوی، ضعیف، معتبر و نامعتبر هر دو با هم، و در کنار هم قرار گرفته‌اند.[۱۲]
انتقادات شهید مطهری
مرتضی مطهری، شدیدترین و صریح ترین انتقادها به کتاب روضة الشهداء را داشته است. او این کتاب را کتاب دروغ و نویسنده آن را بی انصاف می نامد و این اثر را سبب افسانه پردازی در قضیه عاشورا می داند.[۱۳]
مطهری در نقد کتاب روضة الشهداء می‌گوید: «دیدم حتی اسم‌ها جعلی است؛ یعنی در میان اصحاب امام حسین اسم‌هایی را می‌آورد که اصلًا چنین آدم‌هایی وجود نداشته‌اند؛ در میان دشمن‌ها اسم‌هایی می‌برد که همه جعلی است؛ داستان‌ها را به شکل افسانه درآورده است. چون این کتاب اولین کتابی بود که به زبان فارسی نوشته شد، [مرثیه خوانها] که اغلب بی سواد بودند و به کتاب‌های عربی مراجعه نمی‌کردند، همین کتاب را می‌گرفتند و در مجالس از رو می‌خواندند. این است که امروز مجلس عزاداری امام حسین را ما «روضه خوانی» می‌گوییم. در زمان امام حسین (ع) روضه خوانی نمی‌گفتند. از پانصد سال پیش به این طرف اسم این کار شده «روضه خوانی». روضه خوانی یعنی خواندن کتاب روضة الشهداء، همان کتاب دروغ. از وقتی که این کتاب در دست و بالها افتاد، دیگر کسی تاریخ واقعی امام حسین را مطالعه نکرد و شد افسانه سازی روضة الشهداء خواندن. ما شدیم روضه خوان، یعنی روضة الشهداء خوان، یعنی افسانه‌ها را نقل کردن و به تاریخ امام حسین توجه نکردن.»[۱۴]
پاسخ به نقدها
در پاسخ به نقدهایی که به کتاب روضة الشهداء شده است گفته‌اند کاشفی از جمله نویسندگانی است که در آثار خود جانب انصاف را رعایت کرده و معمولا منابع و مأخذ علمی خود را معرفی می‌کند. او بسیاری از مطالب خود را از کتاب نورالائمه خوارزمی نقل کرده است. گفته شده است نباید از این کتاب، توقع مستندنمایی داشت. بلکه این کتاب یک اثر خلاقانه ادبی است که برای اقناع عواطف مذهبی از تخیل بهره برده است. و حالتی داستانی دارد و در ادامه مقتل‌سرایان و مسیب‌نامه و ابومسلم‌نامه‌ها است که قرن‌ها پیش از کاشفی وجود داشتنه‌اند. روضه را نمی‌توان با تعبیر جعل و دروغ همراه کرد.[۱۵]
منابع
- ↑ کاشفی، ملا حسین، روضة الشهداء، مقدمه مصحح، ص۱۱. تصحیح حسن ذوالفقاری، تهران، علمی فرهنگی، ۱۳۹۹ش.
- ↑ چلکووسکی، پیتر، «روضة الشهدا و هنرهای نمایشی در ایران»، تئاتر، ۱۳۷۹ش، شماره ۲۲ و ۲۳، ص۹۹.
- ↑ جعفریان، رسول، تأملی در نهضت عاشورا، انصاریان، ص۳۲۰.
- ↑ نوایی، امیر علیشیر، مجالس النفائس، ترجمه شاه محمد قزوینی و محمد فخری هراتی، تصحیح علی اصغر حکمت، تهران، منوچهری، ۱۳۶۳ش. ص۲۶۹، به نقل از کاشفی و نقد و بررسی روضه الشهدا، حکیمه دبیران و علی تسنیمی، پژوهشهای ادبی تابستان ۱۳۸۷ش، شماره ۲۰، ص۲۶.
- ↑ حجت عبادعسکری، اردشیر اسدبیگی، محمدحسین رجبی دوانی، «نقد و بررسی رخدادهای خارق العاده پس از رویداد عاشورا با تکیه بر کتاب روضه الشهدا ء ملاحسین کاشفی»، مطالعات هنر اسلامی، سال هفدهم، بهار ۱۴۰۰، شماره ۴۱. ص۳۰۴.
- ↑ جدیدی، حمیدرضا، «نقش روضه الشّهدای کاشفی در گسترش تحریفات تاریخ عاشورا»، تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)، دوره ۱۳، بهار ۱۴۰۰، شماره ۴۷، ص۲۲۹.
- ↑ جدیدی، حمیدرضا، «نقش روضه الشّهدای کاشفی در گسترش تحریفات تاریخ عاشورا»، تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)، دوره ۱۳، بهار ۱۴۰۰، شماره ۴۷، ص۲۳۰.
- ↑ جدیدی، حمیدرضا، «نقش روضه الشّهدای کاشفی در گسترش تحریفات تاریخ عاشورا»، تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)، دوره ۱۳، بهار ۱۴۰۰، شماره ۴۷، ص۲۳۹.
- ↑ جعفریان، رسول، تأملی در نهضت عاشورا، انصاریان، ص۳۲۰.
- ↑ جدیدی، حمیدرضا، «نقش روضه الشّهدای کاشفی در گسترش تحریفات تاریخ عاشورا»، تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)، دوره ۱۳، بهار ۱۴۰۰، شماره ۴۷، ص۲۵۰.
- ↑ کاشفی، ملا حسین، روضة الشهداء، مقدمه مصحح، ص۱۵. نوید اسلام. عقیقی بخشایشی، عبد الرحیم.
- ↑ کاشفی، ملا حسین، روضة الشهداء، مقدمه مصحح، ص۱۴. نوید اسلام. عقیقی بخشایشی، عبد الرحیم.
- ↑ مطهری، مرتضی، مجموعه آثار، تهران، صدرا، ۱۳۹۰ش. ج۱۷، ص۹۵.
- ↑ مطهری، مرتضی، مجموعه آثار، تهران، صدرا، ۱۳۹۰ش. ج۱۷، ص۹۴ و ص۹۵.
- ↑ موحدی، محمدرضا، «روضة الشهدای کاشفی و قضاوت های برخی معاصران»، آینه پژوهش، سال ۳۲، شماره پنجم، آذر و دی ماه ۱۴۰۰ش. ص۲۱۳ و ۲۱۴.