دلیل تفاوت رنگ و نژاد در نسل آدم(ع)

سؤال

اگر ما همگی نوادگان حضرت آدم(ع) هستیم چرا رنگ‌ها و نژادها فرق دارند؟

انسان‌های کنونی از نسل حضرت آدم و حوا می باشند و در جواب از اختلاف رنگ و نژاد انسانها علاوه بر وجود آیات قرآن پاسخ‌های علمی و روایی مختلفی وجود دارد. دانشمندان بر این باورند که از لحاظ علمی عوامل مختلف جغرافیایی، اجتماعی و وجود رنگ دانه‌ها در بدن انسان موجب اختلاف در رنگ پوست و نژاد انسانها شده است. بنابر برخی روایات وجود اختلاف در رنگ گِل‌هایی که حضرت آدم و حوا از آنها آفریده شدند، علّت اختلاف رنگ و نژاد انسانها معرفی شده‌است. قرآن، اراده و خواست خداوند، وجود مصالح فردی و اجتماعی در اختلاف رنگ‌ها را دلیل این امر می‌داند و آن را از نشانه های قدرت او برشمرده است.

از نگاه دانشمندان

مردم کشورهای مختلف و مناطق گوناگون جهان از لحاظ رنگ پوست، مو و چشم، جمجمه و طول قد و غیره از یکدیگر متمایز می‌گردند. دانشمندان وجود رنگ دانه‌های قهوه‌ای در بدن را که در افراد مختلف بروز و نمودی مختلف دارد، علت این تمایزات می‌دانند. در این رابطه «هانری والوا» می‌نویسد: «در بین صفات نژادی مهم‌تر از همه رنگ پوست است و روی همین پایه، قدیمی‌ترین تقسیم بندیها که مصری‌های قدیم نیز بدان اشاره کرده‌اند به همین ویژگی مربوط می‌شد. رنگ بدن مربوط به وجود دانه‌هایی است به نام دانه‌های رنگین که رنگ آنها قهوه‌ای زرد رنگ بوده و در طبقات عمیق بدن وجود دارد و تعدادآنها متغیر می‌باشد، اگر تعداد رنگ دانه‌ها زیاد باشد، پوست تیره شده و رنگ بدن قهوه‌ای یا سیاه خواهد بود مثل سیاهان و اگر دانه‌ها کم باشد، رنگ بدن زرد قهوه‌ای یا زرد روشن خواهد بود. مثل بیشتر مردم قاره آسیا و اگر اساساً این رنگ دانه‌ها وجود نداشته باشد یا فوق‌العاده کم باشد، پوست بدن، رنگ سفید مایل به قرمز خواهد داشت مثل مردمان اروپای شمالی» در همین رابطه «میخائیل نستورخ، نیز می‌نویسد: «شدت رنگ پوست به مقدار و اندازه رنگ دانه‌های قهوه‌ای رنگ است که در بدن به شکل متبلور و محلول وجود دارد. سیاه‌های آفریقایی و استرالیایی رنگ دانه‌های زیادتری دارند» همین نویسنده سپس ذکر می‌کند که: «شرایط جغرافیایی، عوامل اجتماعی و وضع بهداشت در رنگ پوست تأثیر فوق‌العاده‌ای می‌گذارند.»

دلایل روایی

در برخی از روایات، وجود اختلاف در رنگ گِل‌ها که حضرت آدم و حوا از آنها آفریده شدند، علّت اختلاف رنگ و نژاد انسانها معرفی شده‌است.

• شیخ صدوق در کتاب علل الشرایع نقل می‌کند که از رسول خدا(ص) پرسیدند: … آیا آدم از همه گِل‌ها آفریده شد یا از گِل واحد؟ حضرت فرمود: از همه گِل‌ها، و اگر از گل واحد آفریده شده بود مردم برخی، برخی دیگر را نمی‌شناختند (یعنی همه شبیه هم می‌شدند)... در خاک سفیدی، سبزی، قرمزی و … وجود دارد. برخی خاک‌ها نرم و برخی خشن هستند و لذا برخی از مردم سفید، برخی زرد و برخی قرمز یا سیاه هستند. این اختلاف رنگها طبق رنگ خاک‌هاست.»

• در حدیثی از امام علی(ع) در علت تفاوت میان انسان‌ها آمده است: «علّت تفاوت میان مردم گوناگونی سرشت آنان است. زیرا آدمیان از آغاز ترکیبی از خاک شور و شیرین، سخت و نرم بودند … یکی زیبا روی و کم خرد و دیگری بلند قامت و کم همت و یکی زشت و نیکوکار و دیگری کوتاه قامت و خوش فکر و یکی پاک‌سرشت و بداخلاق …»

• در برخی از احادیث دعای حضرت نوح(ع) را موجب اختلاف نژادها و رنگ‌ها معرفی می‌کنند. در تفسیر نورالثقلین از عبدالعظیم حسنی روایت می‌کند: که از علی بن محمد عسگری(ع) شنیدم که می‌فرماید: به واسطه کار ناشایستی که فرزندان نوح «حام» و «یافث» انجام دادند، حضرت نوح(ع) در حق آنها دعا کرد و فرمود: «خدایا آب صلب آنها را تغییر بده که جز فرزندان سیاه از صلب آنها متولد نشوند …»

دلیل قرآنی

اما از دیدگاه قرآنی اراده و خواست خداوند متعال بر این قرار گرفته است که انسانها از لحاظ رنگ و نژاد و شکل متفاوت باشند. خداوندی که قادر است از گِل بی جان، آدم را بیافریند می‌تواند جهت مصالح فردی و اجتماعی او برخی از فرزندان آدم را سیاه و برخی را سفید و … قرار دهد.

• در سوره حجرات آمده است: ﴿يَا أَيُّهَا النَّاسُ إِنَّا خَلَقْنَاكُمْ مِنْ ذَكَرٍ وَأُنْثَىٰ وَجَعَلْنَاكُمْ شُعُوبًا وَقَبَائِلَ لِتَعَارَفُوا ۚ؛ ای مردم ما شما را از یک مرد و یک زن آفریدیم و شما را تیره‌های بزرگ و تیره‌های کوچک قرار دادیم تا یکدیگر را بشناسید﴾(حجرات:۱۳).

در تفسیر المیزان ذیل آیه ۱۳ سوره حجرات آمده است: «مراد از جمله «من ذَکر اَو اُنثی» آدم و حوا خواهد بود و معنای آیه چنین می‌شود: ما شما را از یک مرد و یک زن آفریدیم و همه شما از آن دو تن منتشر شده‌اید چه سفیدتان و چه سیاهتان، چه عربتان و چه عجمتان و ما شما را به صورت شعبه‌ها و قبیله‌های مختلف قرار دادیم، برای اینکه یکدیگر را بشناسید و امر اجتماعتان و مواصلات و معاملاتتان بهتر انجام گیرد …»

در تفسیر کشف الحقایق می نویسد: «اختلاف زبان و نژاد بین مردم جهانِ خلقت، که از عدم به وجود آمده، نمودار قدرت کامله خدای تعالی می‌باشد.»

• و در آیه ۲۲ سوره روم خداوند اختلاف زبان‌ها و رنگ‌ها را از نشانه‌های قدرت خویش بیان می‌کند؛ ﴿وَمِنْ آيَاتِهِ خَلْقُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَاخْتِلَافُ أَلْسِنَتِكُمْ وَأَلْوَانِكُمْ ۚ إِنَّ فِي ذَٰلِكَ لَآيَاتٍ لِلْعَالِمِينَ؛ و از نشانه های [قدرت و ربوبیت] او آفرینش آسمان ها و زمین و اختلاف و گوناگونی زبان ها و رنگ های شماست؛ بی تردید در این [واقعیات] نشانه هایی است برای دانایان﴾(روم:۲۲)

مطالعه بیشتر

• مبدأ نژادهای انسان، میخائیل نستورخ.
• نژادهای انسانی، هانری والوا.
• تفسیر المیزان،علامه طباطبایی ترجمه سید محمد باقر موسوی، ج۱۸، ص۴۸۸.