قرآن قدس
قرآن قدس چه ترجمه‌ای است؟
| قرآن قدس | |
|---|---|
 | |
| اطلاعات کتاب | |
| تاریخ نگارش | احتمالا قرن سوم و چهارم |
| موضوع | ترجمه قرآن |
| زبان | عربی فارسی |
| به تصحیح | علی رواقی |
| اطلاعات نشر | |
| ناشر | بنیاد موقوفات افشار و سخن |
| محل نشر | تهران |
| تاریخ نشر | ۱۴۰۲ش |
قرآن قُدس کهن‌ترین ترجمه فارسی چاپ شده و موجود از قرآن کریم است. علی رواقی مصحح و ادیب، نسخه خطی قرآن قدس را از گنجینه نسخه‌های خطی آستان قدس یافت و خود اقدام به تصحیح و چاپ آن کرد. محققان، قرآن قدس را مربوط به سال‌های ۲۵۰ تا ۳۵۰ هجری قمری می‌دانند.
زبان این ترجمه، کهن است و به زبان سیستانی گرایش دارد.
معرفی
قرآن قدس، یکی از متون ارزشمندِ بر جای مانده به زبان فارسی است. این برگردان قرآن کریم، افزون بر فواید دینی از سودمندی‌های فراوان زبانی نیز برخوردار است. تعدادی از واژه‌های به کار رفته در آن، واژه‌های کهنی هستند که می‌توان برای آنها کاربردهای نادری در متون دیگر هم دید. برخی دیگر بی تردید گویشی هستند و در متون دیگر به کار نرفته‌اند.[۱]
گفته شده این ترجمه به احتمال زیاد کهن‌ترین ترجمه کشف شده و چاپ شده فارسی است که به همت یکی از قرآن‌پژوهان معاصر دکتر علی رواقی در دو مجلد در سال ۱۳۶۴ انتشار یافت. این ترجمه تحت‌اللفظی است و اندکی آغاز و انجام آن افتادگی دارد. به قرائن و نشانه‌های زبان‌شناسی و سبک‌شناسی مورد قبول اهل فن، زمان کتابت این ترجمه در فاصله سال‌های ۲۵۰ تا ۳۵۰ هجری قمری است.[۲]
قرآن قدس برگردانی است کهن از قرآن به زبان فارسی یا به‌طور دقیق‌تر زبانی سیستانی. با توجه به کاربردهای آوایی ویژه‌ای که در این کتاب وجود دارد به نظر می‌رسد که زبان این ترجمه متأثر از گونه بلوچی باشد. واژگان و ساختار صرفی این کتاب چنین نشان می‌دهد که این متن بی‌گمان در میان نوشته‌های موجود فارسی بیشترین پیوند را با زبان فارسی میانه دارد. شماری از واژه‌های این ترجمه را می‌توان در نوشته‌های پهلوی دید.[۳]
علی رواقی مصحح این ترجمه می‌گوید: «این ترجمه بیش از صدها واژه کهن ناشناخته دارد که در هیچ یک از فرهنگ‌های فارسی، از لغت فرس اسدی گرفته تا لغت‌نامه دهخدا و فرهنگ معین، یادی از آنها نشده است.[۴] زبان قرآن قدس کهن است و فهم آن اگر مددرسانی یادداشت‌ها و تعلیقات توضیحی و لغوی مصحح نبود به آسانی ممکن نبود.[۵] جز چند صفحه اول و آخر قرآن قدس، باقی آن محفوظ است.[۶]
ویژگی
علی رواقی: «دقت وسواس‌گونه‌ای که مترجم این متن (قرآن قدس) در برابرگذاری واژه‌های قرآنی دارد شگفت‌انگیز است.»[۷]
این ترجمه به صورت زیرنویس، آیات کریمه را به پارسی خالص و سره برگردانده است و به ندرت لغات عربی در ترجمه دیده می‌شود.[۸] ترجمه قرآن قدس به گونه زبانی سیستان است که آمیخته‌ای از زبان سیستانی و شاید با کاربردهایی از گونه زبانی بلوچی هست.[۹]
قرآن قدس یکی از متون قابل توجه دوره رشد و تکوین زبان فارسی است، زبان آن آمیزه‌ای از فارسی، عربی و عناصر گونه‌ای-گویشی قلمداد می‌شود و از نظر آوایی و صرفی ویژگی‌های منحصربه‌فردی دارد. و زبان متن با زبان فارسی میانه ارتباط دارد.[۱۰] ویژگی‌های زبانی ترجمهٔ قرآن قدس نشان می‌دهد که این متن احتمالاً در محدودهٔ سیستان نوشته شده است. گونهٔ زبانی این متن اختلاف‌های بسیاری با فارسی دَری دارد. در حقیقت این گونهٔ زبانی جز در مواردی همچون تحولات آوایی که خاص منطقه‌ای است که در آنجا به کتابت درآمده‌است، در باقی موارد شباهت بسیار با فارسی میانه دارد.[۱۱]
مصحح
دکتر علی رواقی استاد بازنشستهٔ دانشگاه تهران و عضو پیوستهٔ فرهنگستان زبان و ادب فارسی، هشتم آذرماه ۱۳۲۰ در مشهد متولد شد. رواقی از سال ۱۳۴۸ در دانشکدهٔ ادبیات دانشگاه تهران به تدریس متون زبان فارسی شامل شاهنامه، تاریخ بیهقی و آثار ناصرخسرو پرداخت.[۱۲]
یکی از زمینه‌های پژوهشی که علی رواقی سال‌ها درباره آن به تحقیق و پژوهش پرداخته، ترجمه‌های قرآن کریم است که آن را از سال ۱۳۴۴ش شروع کرده است. تصحیح تفسیر قرآن پاک، ترجمه قرآن موزه پارس، تفسیر بصائر یمینی از کارهای اوست. دکتر رواقی در دوره‌ای به بررسی مجموعه ترجمه‌های قرآن در کتابخانه آستان قدس پرداخت که «قرآن قدس» نخستین اثر از این مجموعه بود که در ۱۳۶۴ در دو جلد منتشر کرد. تصحیح کتاب‌های «برگردانی کهن از قرآن کریم» و «ترجمه‌ای فارسی از قرآن مجید» از دیگر پژوهش‌های وی در این زمینه است.[۱۳]
منابع
- ↑ راشد محصل، محمدتقی، و محسن صادقی، «نمونه واژه‌های «قرآن قدس» در گویش‌های خراسان جنوبی»، زبان‌شناسی و گویش‌های خراسان، سال سوم، بهار و تابستان ۱۳۹۰ش، شماره ۴، ص۷۱.
- ↑ «ترجمه فارسی (قرآن قدس)»، دانشنامه قرآن و قرآن پژوهی، به کوشش بهاءالدین خرمشاهی، دوستان و ناهید، چاپ دوم، ۱۳۸۱ش، ج۱، ص۵۵۷ و ۵۵۸.
- ↑ رواقی، علی، «قرآن قدس»، دانشنامه قرآن و قرآن پژوهی، به کوشش بهاءالدین خرمشاهی، دوستان و ناهید، چاپ دوم، ۱۳۸۱ش، ج۲، ص۱۷۰۲.
- ↑ آشنایی با قرآن مترجم قدس، ص۳، به نقل از: دانش پژوه، منوچهر، گزیده متون تفسیری فارسی، تهران، انتشارات دانشگاه علامه طباطبایی، ۱۳۷۹ش، ص۳۱.
- ↑ خرمشاهی، بهاءالدین، قرآن شناخت، تهران، طرح نو، ۱۳۷۹ش، ص۲۹۵.
- ↑ شعبان‌زاده، مریم، و محمود براتی،«قرآن قدس و کارکرد وندها»، پژوهشنامه ادب غنایی، سال اول نیمه دوم ۱۳۸۲ش، شماره ۱، ص۹۸.
- ↑ رواقی، علی، «قرآن قدس»، دانشنامه قرآن و قرآن پژوهی، به کوشش بهاءالدین خرمشاهی، دوستان و ناهید، چاپ دوم، ۱۳۸۱ش، ج۲، ص۱۷۰۲.
- ↑ دانش پژوه، منوچهر، گزیده متون تفسیری فارسی، تهران، انتشارات دانشگاه علامه طباطبایی، ۱۳۷۹ش، ص۳۱.
- ↑ رواقی، علی، «سبک‌شناسی ترجمه‌های قرآن»، مرکز دائره المعارف بزرگ اسلامی، انتشار: ۱۹ خرداد ۱۳۹۵ش، بازدید: ۲۵ آبان ۱۴۰۲ش.
- ↑ قاسم‌زاده بهجت، و یوسف محمدنژاد، «تحلیل ویژگی‌های آوایی و صرفی مشترک قرآن قدس با برخی متون کهن و گویش‌های ایرانی نو»، کهن نامه ادب پارسی، بهار و تابستان ۱۳۹۹ش، سال یازدهم، شماره ۱، ص۲۰۹.
- ↑ آصفی، نیما، «ملاحظاتی پیرامون قرآن قدس بررسی تطبیقی ویژگی‌های زبانی ترجمهٔ قرآن قدس با فارسی میانه»، زبان و گویش‌های ایرانی، دوره ۲۰، شماره ۴، شماره پیاپی ۸۰، اسفند ۱۴۰۰ش، ص۵۳.
- ↑ «زادروز علی رواقی (۱۳۲۰)»، فرهنگستان زبان و ادب فارسی، انتشار: ۸ آذر ۱۴۰۱ش، بازدید: ۲۵ آبان ۱۴۰۲ش.
- ↑ «علی رواقی (تولد 1320، مشهد)، ادیب، مصحح و شاهنامه‌پژوه»، مفاخر ایران اسلامی، انتشار: ۳ آذر ۱۳۹۲ش، بازدید: ۲۵ آبان ۱۴۰۲ش.