نظر علامه مجلسی درباره مختار ثقفی

سؤال

نظر علامه مجلسی (ره) در مورد مختار چیست؟

نظر علامه مجلسی درباره مختار ثقفی توقف، به معنای عدم ارائهٔ نظر قطعی، است. علامهٔ مجلسی معتقد است که اگر چه مختار ثقفی خطاهایی داشته و از نظر ایمان و یقین کامل نبوده است و در انتقام از قاتلان امام حسین(ع) مأذون از سوی ائمه(ع) نبوده است، انتقامش دارای خیر کثیر بوده و دل شیعه را شاد کرده است. این موضوع خود مایهٔ امید است که عاقبت مورد شفاعت قرار گرفته و نجات یابد.

علامهٔ مجلسی نظر خود دربارهٔ مختار را در باب «احوال المختار و ما جری علی یدیه» از جزء «تاریخ الحسین بن علی سیدالشهداء(ع)»، حین بیان مفصل تاریخ حیات، قیام و دولت مختار ابراز کرده است. مجلسی عمل مختار در جریان درگیرهای امام حسن(ع) با معاویه بن ابی‌سفیان مبنی بر ارائهٔ مشورت به عمویش، سعد بن مسعود ثقفی، برای تسلیم‌کردن امام حسن(ع) به معاویه را مذمت می‌کند.

مجلسی نظر نهایی خود دربارهٔ مختار را در تفسیر یکی از روایات دربارهٔ مختار آورده است. این روایت از امام صادق(ع) نقل شده است: زمانی که در روز قیامت رسول خدا(ص) کنارهٔ آتش جهنم عبور می‌کند و به‌همراه او امیرمؤمنان علی(ع)، امام حسن(ع) و امام حسین(ع) هستند، گرفتاری در آتش سه بار فریاد بر می‌آورد که ای رسول خدا(ص)، به فریاد من برس! رسول خدا(ص) به او اعتنا نمی‌کند.سپس آن فرد سه مرتبه فریاد می‌آورد که یا امیرالمؤمنین(ع) به فریادم برس! حضرت(ع) جوابش نمی‌دهد. پس از آن سه مرتبه فریاد برمی‌آورد که یا حسین(ع) به فریادم برس؛ من قاتل دشمنان تو هستم. رسول خدا(ص) خطاب به فرزندش حسین(ع) می‌گوید که تو را صدا می‌زند و به تو پناه آورده است. امام حسین(ع) با سرعتی چون عقاب او را از آتش جهنم می‌رهاند. روای از امام صادق(ع) می‌پرسد که آن گرفتار در عذاب چه کسی بود و امام(ع) می‌گوید که او مختار است. راوی از امام(ع) می‌پرسد که مختار چرا عذاب می‌شود در حالی که آن کارهایی را کرد که منجر به انتقام از دشمنان اهل‌بیت(ع) شد. امام(ع) پاسخ می‌دهد که در دل مختار چیزی بود که اخلاص کامل اعمال او را مخدوش می‌کرد. امام‌(ع) ادامه داد که قسم به خدایی که محمد(ص) را به حق مبعوث کرد اگر جبرئیل(ع) و میکائیل(ع) در دل ذره‌ای حب غیر خدا داشته و اخلاص‌شان مخدوش باشد، خداوند به دوزخشان خواهند انداخت.

مجلسی در تفسیر این روایت چنین می‌گوید: «انگار این خبر وجه‌جمعی بین اخبار مختلفی است که وارد شده در این باب [عاقبت و حقیقت کار مختار]؛ به اینکه هرچند مختار در ایمان و یقین کامل نبود و از سوی ائمه(ع) صریحاً در آنچه انجام داد از قیام و انتقام مأذون نبود، آنچه به دست او انجام گرفت از قیام و انتقام، که مصدر خیر فراوان بود و موجب التیام قلب‌های شیعیان شد، عاقبت کار او را منجر به نجات خواهد کرد».

مجلسی در ادامه مختار را داخل در ذیل حکم آیهٔ ﴿وَآخَرُونَ اعْتَرَفُوا بِذُنُوبِهِمْ خَلَطُوا عَمَلًا صَالِحًا وَآخَرَ سَيِّئًا عَسَى اللَّهُ أَنْ يَتُوبَ عَلَيْهِمْ؛ و ديگرانى هستند كه به گناهان خود اعتراف كرده و كار شايسته را با [كارى‌] ديگر كه بد است درآميخته‌اند. اميد است خدا توبه آنان را بپذيرد.﴾ قرار می‌دهد و نظر نهایی خود را چنین ابراز می‌کند: «من دربارهٔ مختار، از توقف‌کنندگان هستم؛ اگر چه مشهور بین علمای شیعه این است که او از مشکوران است».