رابطه اختیار و مقدرات انسان در شب قدر

از ویکی پاسخ
نسخهٔ تاریخ ‏۱۱ آوریل ۲۰۲۳، ساعت ۱۳:۴۶ توسط Shamloo (بحث | مشارکت‌ها)
سؤال

چگونه سرنوشت ما به دست خودمان است در حالی که مقدرات انسان در شب قدر رقم زده شده است؟


رابطه اختیار و مقدرات انسان در شب قدر با فرض اینکه اعمال انسان با قید اختیار مورد تقدیر الهی قرار می‌گیرد تبیین می‌شود؛ یعنی تمام اعمال اختیاری انسان در یکسال با حفظ خصوصیت اختیاری‌بودن آن تحت سلسله‌های علّی و معلولی، که به صورت طولی تحت ارادهٔ الهی هستند، تقدیر می‌شوند.

شب قدر شب تفریق و جدائی امر خداوند دانسته شده است؛[۱] یعنی سرنوشت مخلوقات در آن شب اندازه‌گیری می‌شوند و از هم جدا می‌گردند. در بعضی روایات، از تفریق چنین یاد شده که خداوند در این شب زمان و اندازهٔ اموری از قبیل مرگ و روزی را، که به مدبرات امر (اسرافیل، میکائیل، عزرائیل و جبرئیل) تسلیم می‌کند، مشخص می‌کند.[۲]

این تقدیر و اندازه‌گیری گرچه حتمی است، اما مانع از جریان مشیت الهی نمی‌شود؛ یعنی حتمیت مقدرات به این معنا نیست که انسان در انجام کارهایش مجبور باشد، بلکه اعمال او با قید اختیار مقدر می‌شود. به همین دلیل توصیه به دعا و مناجات و عبادت شده است. امام صادق(ع) در توصیه به یکی از شاگردان خویش می‌فرماید: «دعا قضای الهی را بر می‌گرداند اگر چه قضای الهی محکم شده باشد؛ از این رو زیاد دعا کن که آن کلید هر رحمت و بر آوردن هر حاجت است.» [۳] این درخواست از مردم در جهت دعا و مناجات، در حقیقت یک نوع لطف، رحمت، عنایت و حکمت از طرف خداوند به بندگان است؛ زیرا، اگر مقدّرات هر کسی از قبل تعیین شده بود و انسان قابلیت جبران و تغییر آن را نداشت چنین درخواستی معنا نداشت.

خداوند متعال در قرآن کریم می‌فرماید:﴿يَمْحُو اللّهُ مَا يَشَاء وَيُثْبِتُ وَعِندَهُ أُمُّ الْكِتَابِ؛ خداوند آنچه را بخواهد محو می كند و مندرج می سازد و ام الكتاب [و لوح محفوظ] در نزد اوست.(رعد:39) در این آیه به «لوح محفوظ» یا همان «امّ الکتاب» و همچنین «لوح محو و اثبات» اشاره شده است. هر چند آنچه در «امّ الکتاب» ثبت است ـ یعنی قضا و قدر حتمی ـ تغییر پذیر نیست؛ امّا آنچه در «لوح محو و اثبات» ثبت شده است، ـ یعنی قضا و قدر غیر حتمی ـ قابل تغییر و محو و اثبات می باشد. طبق روایات با اینکه مقدّرات یک سال در یک شب معین می‌گردد، ولی شخص می‌تواند خطاهای خود را جبران کند و با اعمال صالحه، بعضی از مقدّرات را تغییر دهد. چنان‌که صدقه، احترام به والدین، صله رحم، کمک به فقرا، بسیاری از بلاها را رفع نموده وسیله وسعت روزی، طول عمر، و توفیق آداب نیکو می‌گردد. پیامبر اکرم(ص) درباره تأثیر صدقه در زندگی انسان می‌فرماید: «صدقه، مرگ بد را از انسان دفع می‌کند».[۴] در روایت دیگری از امام صادق(ع) درباره تأثیر صله رحم در سرنوشت آدمی آمده است: «صله رحم اعمال را پاک می‌کند، بلا را دفع می‌نماید، اموال را افزایش می‌دهد، بر طول عمر می افزاید، و رزق را توسعه می دهد».[۵]

تقدیرات در شب قدر نه قدرت مطلقه خداوند را مقید می‌کند و نه مشیت او را حتمی می‌سازد.[۶] زیرا منافات ندارد که در شب قدر چیزی مقدّر شود ولی در هنگام تحقّق طور دیگر واقع شود؛ مانند حوادث که در لوح محو و اثبات معین شده است ولی مشیت الهی بوسیله عملکردهای انسان آن را تغییر می‌دهد.[۷]چنان‌که طول عمر انسان در لوح محفوظ برای هر کسی معین می‌باشد؛ امّا صدقه، احترام والدین، صله رحم، آن را تغییر می‌دهد.[۸]

منابع

  1. سورهٔ دخان، آیهٔ۴.
  2. القرطبی،‌ محمد بن احمد، الجامع لاحکام القرآن، تحقیق عبدالله بن عبدالمحسن الترکی، بیروت، مؤسسة الرسالة، ۱۴۲۷ق، ج۲۰، ص۱۳۰.
  3. كلينى، محمد بن يعقوب بن اسحاق‏، الكافی، محقق/ مصحح: غفارى، على اكبر، آخوندى، محمد، تهران، دار الكتب الإسلاميه، 1407 هـ.ق، چاپ چهارم، ج 2، ص 470.
  4. كلينى، محمد بن يعقوب بن اسحاق‏، الكافی، محقق/ مصحح: غفارى، على اكبر، آخوندى، محمد، تهران، دار الكتب الإسلاميه، 1407 هـ.ق، چاپ چهارم، ج 4، ص 5.
  5. كلينى، محمد بن يعقوب بن اسحاق‏، الكافی، محقق/ مصحح: غفارى، على اكبر، آخوندى، محمد، تهران، دار الكتب الإسلاميه، 1407 هـ.ق، چاپ چهارم، ج 2، ص 152.
  6. رعد، ۳۹.
  7. المیزان، علامه طباطبائی، اعلمی، بیروت، ج۲۰، ص۳۳۱.
  8. كلينى، محمد بن يعقوب بن اسحاق‏، الكافی، محقق/ مصحح: غفارى، على اكبر، آخوندى، محمد، تهران، دار الكتب الإسلاميه، 1407 هـ.ق، چاپ چهارم، ج 2، ص 152.