امتناع سه مسلمان از حضور در جنگ تبوک

سؤال

شأن نزول آیهٔ ۱۱۸ سورهٔ توبه چیست؟

سه نفر از مسلمانان است که از حضور در جنگ تبوک امتناع کردند و پس از آنکه پیامبر(ص) و یارانش برگشتند آنان توبه کردند؛ اما پذیرش توبه آنان به تأخیر افتاد. مطابق روایات، پیامبر(ص) و مسلمانان با آنان قطع رابطه کردند تا جایی که زندگی برای آنان تنگ شد و پس از گذشتن چند وقت، توبه آنان پذیرفته شد. آیه ۱۱۸ سوره توبه درباره این افراد و توبه آنان نازل شده است.

متن آیه

﴿ وَعَلَى الثَّلَاثَةِ الَّذِينَ خُلِّفُوا حَتَّىٰ إِذَا ضَاقَتْ عَلَيْهِمُ الْأَرْضُ بِمَا رَحُبَتْ وَضَاقَتْ عَلَيْهِمْ أَنْفُسُهُمْ وَظَنُّوا أَنْ لَا مَلْجَأَ مِنَ اللَّهِ إِلَّا إِلَيْهِ ثُمَّ تَابَ عَلَيْهِمْ لِيَتُوبُوا ۚ إِنَّ اللَّهَ هُوَ التَّوَّابُ الرَّحِيمُ

و بر آن سه تن كه بر جاى مانده بودند، تا آنجا كه زمين با فراخى‌اش بر آنان تنگ گرديد، و از خود به تنگ آمدند و دانستند كه پناهى از خدا جز به سوى او نيست. پس [خدا] به آنان [توفيق ]توبه داد، تا توبه كنند. بى‌ترديد خدا توبه‌پذير مهربان است.

توبه:۱۱۸

﴾

سه نفر از مسلمانان به نام کعب بن مالک و مراره بن ربیع و هلال بن امیه در جنگ تبوک و حرکت همراه پیامبر(ص) امتناع کردند. علت این همراهی نکردن را سستی و تنبلی دانستند.پس از بازگشت پیامبر(ص) از تبوک، این افراد به نزد پیامبر رفته و عذرخواهی کردند. اما پیامبر(ص) کلمه‌ای با آنان سخن نگفت و به مسلمانان نیز دستور داد که با آن‌ها سخن نگویند. آن‌ها در یک محاصرهٔ اجتماعی قرار گرفتند. کودکان و زنان آنان نزد پیامبر(ص) آمدند و اجازه خواستند که از آن‌ها جدا شوند، پیامبر(ص) اجازه نداد ولی دستور داد که به آن‌ها نزدیک نشوند.

آن‌ها مجبور شدند شهر را ترک کنند و به کوه‌های اطراف مدینه پناه ببرند. آن‌ها توبه کردند و انتظار می‌کشیدند که توبهٔ آن‌ها قبول شود و آیه‌ای که دلیل بر قبولی توبهٔ آن‌ها باشد نازل گردد. اما چنین نشد. آن‌ها تصمیم گرفتند از یکدیگر نیز قطع رابطه کرده و کلمه‌ای با یکدیگر سخن نگویند. سرانجام پس از پنجاه، روز توبه و تضرع به درگاه خداوند، توبه آنان قبول شد و آیه ۱۱۸ سوره توبه در شأن آنان نازل شد.