حدیث «دشمن‌ترین دشمنت، نفس توست»

سؤال

مراد از حدیث: «أَعْدَی عَدُوِّکَ نَفْسُکَ الَّتِی بَیْنَ جَنْبَیْک‏»؛ «دشمن‌ترین دشمنت، نفس توست که در بین دو پهلویت قرار دارد» چیست؟

ورام بن ابی‌فِراس عالم شیعی در قرن ششم، حدیثی را از رسول خدا(ص) نقل کرده است:

« أَعْدَى عَدُوِّكَ نَفْسُكَ الَّتِي بَيْنَ جَنْبَيْك

دشمن‌ترین دشمنت، نفس توست که در بین دو پهلویت قرار دارد

»

این حدیث در کتاب «تَنبیهُ الخَواطِر و نُزهَةُ النَّواظِر» معروف به «مجموعه وَرّام» نقل شده است. کتاب مجموعه ورام یک کتاب اخلاقی و اعتقادی است که مؤلف سلسله سند روایات را نیاورده است و از این نگاه روایات بدون سند است البته محتوای روایت را با آیات و روایات دیگر هم‌خوان خوانده‌اند.

منظور از نفس را غریزه و جهتی که محل خشم و شهوت در انسان است. نفس تا زمانی که کمال نیابد دشمن است و انسان را گمراه می‌کند. پیامبر اسلام به همین جهت، بالاترین جهاد را مبارزه با نفس دانسته است. البته محققان معتقدند نفس انسان پس از رسیدن به کمال و فهم، منشأ صفات پسندیده می‌گردد. با در نظر گرفتن همین نکته، نفس را خصوصیتی خوانده‌اند که هم ریشه برای صفات پسندیده و هم ریشه صفات ناپسند است.

مراد از دو پهلو درون انسان است که خداوند نفس را در آن قرار داده است که گاهی از آن به قلب هم تعبیر می‌شود.

کتاب مجموعه ورام یک کتاب اخلاقی و اعتقادی است که مؤلف سلسله سند روایات را نیاورده است و از این نگاه روایات بدون سند می‌باشد و روایت مورد نظر در دیگر کتاب‌های روایی نیز با سلسله سند معتبر پیدا نشد. در عین حال با توجه به آیاتی که از نفس انسان و وسوسه‌های آن به صراحت سخن گفته است، می‌توان به این روایت استناد کرد.