فرقه علویه

سؤال

علویان چه گروهی هستند و عقایدشان چیست؟

علویان به عنوان یک فرقه به گروه‌هایی از جمله «نصیریه» که در مناطقی از سوریه و ترکیه ساکن هستند و «اهل حق» که در غرب ایران ساکن هستند،‌ گفته می‌شود. همچنین به فرقه بکتاشیه نیز که گروه صوفی شیعی هستند نیز علوی گفته می‌شود. البته علوی در تاریخ اسلام به گروه‌هایی از جمله طرفداران امام علی(ع) که در مقابل عثمانیه بودند، اطلاق می‌شده است.

در مورد عقاید علویان دو نظریه وجود دارد؛ برخی این فرقه را از غلات دانسته‌اند که در مورد ائمه اعتقادات نادرستی دارند. گروه دیگری عقاید این فرقه را به دور از غلو دانسته و معتقدند غلو اتهامی است که دشمنان به این گروه زده‌اند.

معانی مختلف کلمه علوی

کلمه علوی از نظر لغت منسوب به لفظ علی است و در اصطلاح اطلاقات متعددی برای آن ذکر گردیده است.[۱]

  • هر کسی که از اولاد علی(ع) و فاطمه(س) باشد به آن علوی گویند. این اطلاق منشأ نسبی دارد.
  • کاربرد دیگر کلمه علوی در مقابل عثمانی است. عثمانی‌ها افرادی بودند که پس از قتل عثمان، امام علی(ع) را به قتل او متهم نموده و طرفدار عثمان بودند.در مقابل این افراد به طرفداران امام علی(ع) علوی گفته می‌شد.
  • کاربرد دیگر کلمه علوی، اطلاق آن بر فرقه‌هایی است که متهم به غلو درباره علی(ع) و برخی امامان دیگر می‌باشند. این عنوان بر گروه‌هایی از جمله فرقه نصیریه و اهل‌حق اطلاق می‌شود.

نصیریه

نصیریه که عنوان علوی تقریباً مساوی با آن می‌باشد، یکی از فرقه‌های غلات شمرده شده که تاریخ پیدایش آن‌ها را قرن پنجم هجری دانسته و به آنان انصاریه نیز گفته می‌شود.[۲]

در مورد مؤسس و تاریخ و محل پیدایش این فرقه اختلاف نظر وجود دارد. برخی گفته‌اند که این فرقه پیرو محمد بن نصیر نمیری است که امام هادی(ع) را «رب» و خودش را رسول و از طرف آن حضرت پنداشته است.[۳] عده‌ی دیگری معتقدند که ابن‌نصیر وکیل امام یازدهم بوده است[۴] و پیرو او به نمیریه معروف می‌باشد.[۵]

برخی دیگر معتقدند فرقه نصیریه احتمالاً از بغداد سرچشمه گرفته و مؤسس واقعی آن شخصی به نام خصیبی بوده است. او در سال۳۴۶ق یا ۳۸۵ق در گذشته است. اعتقادات او توسط نوه‌اش طبرانی و شاگردان نوه‌اش در سال ۴۳۳ق به لاذقیه در سوریه امروزی منتشر گردید و عده‌ای را به آیین نصیر درآوردند.[۶]

در دوران معاصر فرقه نصیریه در سوریه، ترکیه، لبنان و فلسطین اشغالی ساکن هستند.[۷]

اهل حق

اما اهل حق که بیشتر در غرب ایران خصوصاً در استان کرمانشاه زندگی می‌کنند، برخی گفته‌اند که بعضی از نصیریان این اسم را برای خود برگزیده‌اند.[۸] طوائف اهل حق به نام‌های مختلف، اهل حق اهل سرّ، یارستان، نصیری، علی‌اللّهی معروف می‌باشند که شارِب از نشانه‌های خاص آنان به شمار می‌آید.[۹] ریشه تاریخی این فرقه را برخی قرن دوم هجری و برخی دیگر قرن چهارم هجری دانسته و مؤسس آن را شخصی بنام مبارک شاه ملقب به خُوَشین معرفی کرده‌اند که با پیروان خود در لرستان زندگی می‌کرده‌اند.[۱۰]

بکتاشیه

بعضی بکتاشیه را نیز از علویان شمرده‌اند. اما این فرقه یکی از فرقه‌های صوفی شیعی مذهب می‌باشد که منسوب به «حاجی بکتاش ولی» بنام محمد بن ابراهیم و از مردم نیشابور خراسان بوده که در سال ۷۳۸ق در گذشته است. دراویش بکتاشی شیعی مذهب محبّ علی و در اقامه سوگواری ماه محرم کوشا هستند و در قرن پانزدهم میلادی در دولت عثمانی تشکیلات مرتّبی داشته و در آن مناطق دارای تکایا و خانقاه‌ها بوده‌اند.[۱۱]

عقاید

درباره وجوه تشابه و تمایز علویان با شیعیان، دو نظر مختلف از طرف محققین و نویسندگان مطرح شده است.

غلو

یک نظر این است که علویان از فرقه‌های غالی هستند و غلو که در لغت به معنای گذشتن از حدّ و خارج شدن از حدّ اعتدال می‌باشد در مسائل نبوت و امامت موجب کفر و گمراهی می‌گردد.[۱۲] و بنابر فرموده علامه مجلسی غلوّ در مسائل دینی و اعتقادی با امور زیر تحقق پیدا می‌کند.

  • اعتقاد به الوهیت پیامبر یا ائمه طاهرین.
  • شریک قرار دادن آنان با خداوند در معبودیت، خالقیت و رازقیت.
  • حلول یا اتحاد خدا با آنان.
  • اعتقاد به آگاهی ائمه از غیب بدون وحی یا الهام الهی.
  • اعتقاد به تناسخ ارواح ائمه در بدن‌های یکدیگر.
  • عدم لزوم اطاعت خداوند با معرفت آنان.[۱۳]

شهرستانی در ملل و نحل، نوبختی در فرق الشیعه، عبدالقاهر بغدادی در الفرق بین الفرق، علی ربانی گلپایگانی در فرق و مذاهب کلامی، دکترجواد مشکور در فرهنگ فرق اسلامی، دهخدا در لغت نامه آنان را از فرقه‌های غالی دانسته‌اند. در این صورت علویان نه تنها هیچ شباهتی با شیعیان امامیه ندارند بلکه از حوزه اسلام خارج می‌باشند و حتی از دیدگاه شریعت اسلام و معیارهای عقلی به حدّ نصاری و یهود هم نمی‌رسند.

یکسانی با شیعه امامیه

نظریه دوم بنا بر آنچه که در ملل و نحل آیت الله سبحانی، کتاب آشنایی با فرق و مذاهب اسلامی، و در فصلنامه طلوع ذکر گردیده،[۱۴] این است که علویان هیچ تمایزی با شیعیان دوازده امامی ندارند بلکه آنان عین شیعه دوازده امامی هستند و مورد تهمت‌های ناروای مخالفین سنی مذهب خصوصاً عثمانیان قرار گرفته و غلوّ را به آنان نسبت داده‌اند.


مطالعه بیشتر

  • فرق و مذاهب کلامی؛ تألیف علی ربانی گلپایگانی.
  • بحوث فی‌الملل و النحل ج۸؛ تألیف آیت الله سبحانی.
  • تشیع؛ تألیف براند کارل هیلن.
  • فرهنگ فرق اسلامی؛ تألیف محمدجواد مشکور.

منابع

  1. لغت‌نامه دهخدا، دهخدا، ماده علوی.
  2. ربانی گلپایگانی، علی، فِرَق و مذاهب کلامی، مرکز جهانی علوم اسلامی، اول، ۱۳۷۷ ش، ص۳۱۷.
  3. مرکز المصطفی، حیات محمد بن یعقوب کلینی (ره)، ص۸۹، و مشکور، محمدجواد، فرهنگ فرق اسلامی، آستان قدس رضوی، ۱۳۶۸ ش، ص۴۴۲.
  4. دهخدا، لغت‌نامه، ماده نصیریه.
  5. معروف الحسینی، هاشم، شیعه در برابر معتزله و اشاعره، مترجم سیدمحمد صادق عبارف، آستان قدس رضوی، سوم، ۱۳۷۹ ش، ص۸۰.
  6. براند کاول، هیلن، تشیع، بی‌نا، بی‌تا، ص۴۲۳.
  7. همان، و فرهنگ فرق اسلامی، ص۴۴۳.
  8. لغت‌نامه دهخدا، ماده اهل حق.
  9. فرهنگ فرق اسلامی، ص۷۸.
  10. فِرَق و مذاهب کلامی، ص۳۲۳.
  11. دهخدا، لغت‌نامه، ماده بکتاشیه.
  12. مفید، محمدبن‌محمد، تصحیح الاعتقاد، قم، منشورات رضی، ۱۳۶۳ ش، ص۱۰۹.
  13. مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، بیروت، مؤسسه الوفاء، دوم، ۱۴۰۳ ق، ج۲۵، ص۳۶۴.
  14. رضا برنجکار، آشنایی با فرق و مذاهب اسلامی، انتشارات طه، پنجم، ۱۳۸۲ ش، ص۱۶۷، و فصلنامه طلوع، سال دوم شماره ۷، ص ۳–۱۱ منشورات مرکز جهانی علوم اسلامی.