نقد بر گزارش کشتار بنی‌قریظه
جریان قبیله بنی قریظه چه بود؟ آیا پیامبر دستور کشتار عده‌ای از یهودیان بنی قریظه را دادند؟
جریان قبیله بنی قریظه بعد از خیانت یهودیان نسبت به عهدنامه‌ای که با پیامبر(ص) بسته بودند به وقوع پیوست. یهودیان سه قبیله بنی قینقاع، بنی قریظه و بنی نضیر تعهد داده بودند که هرگز ضرری به پیامبر(ص) و مسمانان نرساندند و اسلحه و مرکب در اختیار دشمنان قرار ندهند در غیر این صورت پیامبر(ص) در ریختن خون ایشان و ضبط اموال و اسیر کردن زنان و فرزندان آن‌ها مختار است. در جریان جنگ خندق، بعد از همکاری یهودیان بنی قریظه و شکست مشرکین و بازگشت ایشان پیامبر(ص) دژ بنی قریظه را محاصره کردند. بعد از تسلیم بنی قریظه، سعد معاذ که از هم پیمانان یهودیان بنی قریظه بود به عنوان حکم بین دو طرف قرار گرفت و بر اساس مفاد عهدنامه حکم به قتل مردان بنی قریظه و اسارت زنان آن‌ها داد. با وجود خیانت دو قبیله دیگر نسبت به پیامبر(ص)، اما ایشان با لطافت نسبت به آن‌ها رفتار کردن کرد.
عهدنامه با یهودیان
بعد از مهاجرت پیامبر(ص) بهیثرب، پیامبر(ص) برای ایجاد اتحاد سیاسی و ساختن مقر حکومتی تصمیم به ایجاد قرار داد و پیمان دفاعی میان سه قوم یهود که در اطراف مدینه مستقر بودند و منزلت بالایی داشتند، با مسلمانان می‌گیرد. بر اساس این پیمان که میان پیامبر و سه قوم (بنی قینقاع، بنی قریظه و بنی نضیر) نوشته شد قرار بر این شد که یهودیان، هرگز به ضرر پیامبر و یاران وی قدمی برندارند، به وسیله زبان و دست ضرری به او نرسانند و اسلحه و مرکب در اختیار دشمنان مسلمانان نگذارند. هر گاه بر خلاف متن این قرار داد رفتار کنند پیامبر(ص) در ریختن خون آن‌ها و ضبط اموال و اسیر کردن زنان و فرزندان آن‌ها مختار خواهد بود.[۱]
شروع خیانت
قبیله بنی قریظه در جنگ خندق با لشکر اعراب برای از بین بردن اسلام همکاری کرد. از آنجا که سپاه اعراب نتوانستند به داخل شهر به دلیل وجود خندق‌هائی که در اطراف شهر کنده شده بود، وارد شوند، از یهودیان بنی قریظه کمک خواستند تا از داخل با مسلمانان درگیر شوند و جنگ داخلی در شهر به وجود بیاورند تا بدین وسیله مسلمانان مشغول جنگ داخلی شوند و سپاه اعراب از خندق‌ها عبور کرده و لشکر اسلام را از بین ببرند. به دلایل مختلف این نقشه عملی نشد و سپاه اعراب که با شکست مواجه شد، بهمکه بازگشت و یهودیان تنها ماندند.
حکم سعد معاذ
پیامبر(ص) بعد از خیانت بنی قریظه و شکست کفار، سر تا سر دژ بنی قریظه را محاصره کرد و پس از مدتی اینان نیز همانند یهودیان دیگر تسلیم شدند. در این راستا قبیله اوس به پاس پیمانی که با یهودیان بنی قریظه داشتند خواستار بخشش آن‌ها از طرف پیامبر شدند. پیامبر(ص) در برابر درخواست‌های آن‌ها داوری سعد معاذ که از سران قبیله اوس و هم پیمان یهودیان بنی قریظه بود را پذیرفت و یهودیان نیز داوری سعد معاذ را قبول کردند.[۲] سعد معاذ نیز حکم اعدام مردان جنگی و تقسیم اموال و اسیر شدن زنان و فرزندان آن‌ها را که طبق قرار داد و پیمانی بود که قبلاً میان مسلمانان و یهودیان بسته شده بود، داد، که بر اساس متن قرار داد و حکم داور این کار عملی شد.
لطف پیامبر نسبت به۲ قبیله دیگر
پیامبر با طوائف بنی قینقاع و بنی نضیر با وجود خیانت این دو قبلیه با گذشت رفتار نمود و از خون آن‌ها گذشت. با این که پیامبر از در لطف و گذشت با قبیله بنی قینقاع و بنی نضیر رفتار کرد ولی آن‌ها باز از کار خود دست برنداشته و در خیبر علیه اسلام و مسلمین دسیسه درست کردند و اعراب مکه را علیه اسلام شوراندند، ولی پیامبر(ص) باز پس از فتح خیبر با آن‌ها از سر لطف و گذشت برخورد کرد و آن‌ها را طبق قرار دادی وا گذاشت.