پیش نویس:تفاوت حج واجب با حج عمره

سؤال

تفاوت حج واجب با حج عمره در چیست؟

درگاه‌ها

حج واجب یا حج تمتع یکی از سه نوع حج در اسلام است که مختص افرادی است که در فاصله بیش از ۱۶ فرسخ (حدود ۸۸ کیلومتر) از مکه سکونت دارند. این نوع حج شامل دو بخش اصلی است: عمره تمتع و حج تمتع. عمره تمتع شامل پنج عمل است که عبارتند از احرام بستن در یکی از میقات‌های پنج‌گانه، طواف کعبه، نماز طواف، سعی بین صفا و مروه، و تقصیر (کوتاه کردن مو یا ناخن). پس از اتمام عمره، حج‌گزار از احرام خارج می‌شود و تا زمان احرام مجدد برای حج، می‌تواند از برخی محرّمات احرام مانند استفاده از عطر و نگاه در آینه بهره‌مند شود. این فاصله بین دو احرام، دلیل نام‌گذاری این نوع حج به «تمتع» است.

حج تمتع شامل سیزده عمل است که پس از عمره انجام می‌شود. این اعمال شامل احرام بستن از مکه، وقوف در عرفات و مشعر، رمی جمره عقبه، قربانی کردن در منا، حلق یا تقصیر، طواف زیارت، نماز طواف، سعی بین صفا و مروه، طواف نساء، نماز طواف نساء، و بیتوته در منا و رمی جمرات در ایام تشریق است. حج تمتع با حج‌های دیگر مانند حج قران و افراد تفاوت‌هایی دارد، از جمله وابستگی عمره و حج به یکدیگر، وجوب قربانی، و انجام عمره قبل از حج. این نوع حج باید در ماه‌های حج (شوال، ذی‌قعده و ذی‌حجه) انجام شود و اعمال عمره باید قبل از ظهر نهم ذی‌حجه به پایان برسد تا حج‌گزار بتواند وقوف عرفات را درک کند.

تعریف حج واجب

معنای واژه تمتع

حج واجب به حجّی می‌گویند که به جا آوردن آن بر مکلف واجب است، و در مقابل حج مستحب و واژه تَمَتُّع به معنای برخوردار شدن و بهره بردن است.

حج تمتع عبارت است از احرام مکلّف از میقات به عمر تمتع؛ آنگاه داخل مکه شده هفت شوط طواف دور خانه خدا به جا می‌آورد، سپس در مقام ابراهیم دو رکعت نماز طواف می‌گزارد و بین صفا و مروه هفت شوط سعی می‌کند، در آخر نیز مویش را کوتاه می‌کند و با این عمل تمام اموری که بر او حرام بوده حلال می‌گردد؛ تا این‌که احرام دیگری در همان سال برای حجّ می‌بندد، سپس روز نهم به عرفات می‌رود و در آن‌جا تا غروب وقوف می‌کند و بقی اعمال را نیز انجام داده و از احرام دوم نیز خارج می‌گردد.

وجه نام‌گذاری

درباره وجه نام‌گذاری حج تمتع به این اسم، سه دیدگاه مطرح شده است:

• مقرر شدن احرام از مکه برای حج تمتع به جای احرام از میقات و بدون نیاز به سفر کردن به محل میقات.
• بهره بردن از ثواب عمره در ماه‌های حج که پیش از اسلام در عصر جاهلیت امری ناپسند به‌شمار می‌رفت.
• حلال شدن کارهایی که در زمان احرام عمره تمتع ممنوع است، در فاصله میان اتمام عمره تا احرام بستن مجدد برای حج.

سید شرف الدین می‌گوید: «علت این که این حجّ را «تمتع» می‌نامند، این‌است که در این حجّ متعه است. متعه به‌معنای لذت است. چون در مدت فاصل بین دو احرام «عمره و حج» محظورات احرام مباح و حلال می‌گردد و شخص عامل به آن، می‌تواند در این مدّت از آنچه در احرام عمره حرام بود و در احرام حج نیز حرام می‌گردد، لذت و نفع ببرد. این همان معنایی است که عمر و برخی از تابعینش ناخوش می‌داشتند…»

همچنین فاصله میان دو احرامِ عمره و حج را متعة الحج گفته‌اند.

شرایط حج واجب

1. حج‌گزار پیش از روز عرفه (نهم ذیحجه) و به نظر برخی در روز ترویه، در مکه به قصد حج مُحرم شود.
2. فقهای امامی، بیرون رفتن حاجی از مکه در اثنای مناسک عمره تمتع و نیز پس از آن تا هنگام احرام حج تمتع مگر در موارد ضروری جایز نیست.
3. در فقه، انجام عمره تمتع و حج تمتع هم‌زمان در یکسال و عمره تمتع در ماه‌های حج (شوال، ذی‌قعده و ذی‌حجه) واجب است، تا بتوان آن را حج واجب به حساب آورد.

اقسام حج واجب

بنا بر همه مذاهب اسلامی، حج بر سه گونه است: تَمتُّع، قِران و اِفراد. تمتع بر کسی که از مکه دور است واجب می‌باشد و دوتای دیگر بر کسی که حاضر است یعنی دور نیست واجب می‌باشد:

• حج تمتع: حجی است واجب بر ذمّه کسانی که حداقل ۴۸ میل (۱۶ فرسخ) از هر طرف از مکه فاصله دارند.
• حج قران: بر عهده کسانی است که داخل محدوده ۱۶ فرسخی مکه باشند.
• حج افراد: بر عهده کسی است که به جهت وجود مانع حج تمتع را به حج مفرده تبدیل می‌کند.

اعمال حج تمتع

اعمال حج تمتع دو بخش دارد:

1. عمره تمتع که دارای پنج عمل
2. حج تمتع که دارای سیزده عمل است و اعمال آن پس از عمره تمتع انجام می‌شود.

عمره تمتع

مقالهٔ اصلی: حج عمره

فقها، برای عمره تمتع پنج عمل ذکر کرده‌اند:

1. احرام بستن در یکی از میقات‌های پنج‌گانه و در ماه‌های حج.
2. طواف.
3. نماز طواف.
4. سعی صفا و مروه.
5. تقصیر (چیدن مقداری از مو یا ناخن).

حج تمتع

پس از انجام عمره، حج تمتع انجام با سیزده عمل باید صورت بگیرد:

1. احرام بستن از مکه، طوری که بتواند وقوف عرفات در نهم ذیحجّه را درک کند؛ البته احرام بستن در روز ترویه افضل است.
2. وقوف در عرفات: از ظهر تا غروب آفتاب روز عرفه (نهم ذیحجّه).
3. بیتوته (ماندن) و وقوف در مشعر الحرام در شب عید قربان تا طلوع آفتاب.
4. رمی جمره عقبه؛ زدن هفت سنگ ریزه به جمره عَقَبه در روز عید.
5. قربانی در منا و به گفته برخی، خوردن از گوشت آن.
6. حلق (تراشیدن سر) یا تقصیر در منا، در روز عید.
7. طواف زیارت.
8. نماز طواف زیارت؛ دو رکعت نماز پشت مقام ابراهیم.
9. سعی بین صفا و مروه؛ هفت بار طی مسافت بین صفا و مروه.
10. طواف نساء.
11. نماز طواف نساء؛ دو رکعت نماز پشت مقام ابراهیم.
12. بیتوته در منا در ایام تشریق (شب‌های یازدهم، دوازدهم و برای بعضی شب سیزدهم ذیحجّه).
13. رمی جمرات؛ سنگ زدن به جمرات سه‌گانه در روزهای یازدهم، دوازدهم و نیز روز سیزدهم برای کسانی که شب را در منا مانده‌اند.

تعریف حج عمره

عمره در لغت به معنای زیارت آمده و در اصطلاح عبارت است. عمره به اعمال شرعی خاصی گفته می‌شود که در مکه و میقات به‌منظور زیارت خانه خدا انجام می‌شود.

احکام فقهی حج عمره

به‌فتوای فقیهان، انجام‌دادن عمره، مانند حج، بر هر مسلمانی که شرایطش را داشته باشد، یک بار در طول عمر، واجب است. وجوب عمره از نوعِ واجب فوری است. انجام‌دادن عمره بیش از یک بار، مستحب است. بر کسی که حج تَمَتُّع انجام داده که همراه آن عمره تمتع نیز انجام می‌شود، واجب نیست که عمره مفرده هم انجام دهد.

شرایط وجوب عمره، مانند شرایط وجوب حج است؛ یعنی عمره زمانی واجب می‌شود که انسانْ عاقل، بالغ و آزاد باشد (برده نباشد)، و همچنین استطاعت داشته باشد. استطاعت یعنی برخورداری از توانایی جسمی و مالی، داشتن زمان کافی و بازبودن مسیر.

اقسام عمره

عمره به دو نوع عمره تَمَتُّع و عمره مُفرَده تقسیم می‌شود و اول وظیفه کسی است که از مکّه دور است (آفاقی) و دوم وظیفه کسی است که در مکّه اقامت دارد.

عمره تمتع

عمره تمتع، عمره‌ای است که همراه با حج تمتع انجام می‌شود و از اجزای آن است. عمره تمتع از پنج عمل تشکیل می‌شود که به‌ترتیب عبارت‌اند از: احرام، طواف، نماز طواف، سعی و تقصیر. عمره تمتع از پنج عمل تشکیل شده است که به‌ترتیب این‌گونه‌اند:

1. احرام بستن در یکی از میقات‌های پنج‌گانه و در ماه‌های حج، طوری که تا قبل از ظهر روز عرفه اعمال عمره به پایان برسد.
2. طواف
3. نماز طواف
4. سعی صفا و مروه
5. تقصیر (چیدن مقداری از مو یا ناخن).

عمره مفرده

عمره مُفرَده را از آن رو «مفرده» نامیده‌اند که بخشی از حج نیست و جدا از آن انجام می‌شود. که به آن عمره مَبتوله (بریده‌شده) هم می‌گویند.

عمره قِران و عمره اِفراد از اقسام عمره مفرده‌اند. عمره قران عمره کسی است که باید حج قِران انجام دهد. عمره اِفراد به عمره کسی می‌گویند که تکلیف حج اِفراد برعهده دارد. عمره مفرده از هفت عمل تشکیل شده است که به ترتیب این‌گونه‌اند:

1. احرام
2. طواف
3. نماز طواف
4. سعی
5. تقصیر یا حلق
6. طواف نساء
7. نماز طواف نساء.

فضیلت‌ عمره مفرده در ماه رجب

در کتاب‌های فقهی و روایات، عمرهٔ ماه رجب، نسبت به عمره در دیگر ماه‌ها ثواب بیشتری دارد. در وسایل‌الشیعه، در احادیثی، از پیامبر(ص) و امام صادق(ع) نقل کرده‌اند که عمرهٔ ماه رجب، با فضیلت‌ترین عمره مفرده است.

تفاوت حج واجب با عمره

حج واجب و حج عمره تفاوت‌هایی دارند از جمله:

• حج واجب در ماه‌های خاصی چون شوال، ذی‌قعده و ذی‌حجه انجام می‌شود، ولی حج عمره را در تمام ایام سال می‌توان آن انجام داد.
• حرام یکی از اعمال حج عمره و واجب است که در در حج واجب یکی از مواقیت پنجگانه است ولی میقات حج عمره نزدیک‌ترین محل در خارج از حرم بوده و می‌توان از یکی از مواقیت پنجگانه مُحرم شد.
• در حج واجب تراشیدن سر برای آقایان جایز است اما در حج عمره تراشیدن سر اختیاری است.
• حج واجب بر هر مسلمانی که تمکن مالی دارد و می‌تواند هزینه‌های این سفر را پرداخت کند واجب است. اما حج عمره فقط بر ساکنین و اهالی مکه واجب بوده و برای سایر مسلمانان مستحب است.

جستارهای وابسته

• اعتقاد به حج
• حج در قرآن
• حج عمره
• حج