روح در آیه «تنزل الملائکة و الروح»: تفاوت میان نسخه‌ها

(←‏معنا و مقصود روح: اصلاح ارقام)
(تا حدودی بازنویسی شد که کیفیت مدخل بالا رود)
خط ۱۴: خط ۱۴:
}}
}}


== معنا و مقصود روح ==
== معنا و مقصود روح در قرآن==
کلمه «روح» در قرآن در چند معنا به کار رفته است.
کلمه «روح» در قرآن در چند معنا به کار رفته است.
* روحی در کالبد انسان: {{قرآن|فَإِذا سَوَّيْتُهُ وَ نَفَخْتُ فيهِ مِنْ رُوحي‏ فَقَعُوا لَهُ ساجِدينَ |ترجمه=|سوره=حجر|آیه=۲۹}} آیات دیگری نیز بدین معنا آمده است.<ref>سوره انبیاء، آیه۹۱. سوره نساء، آیه۱۷۱. سوره سجده، آیه۹. سوره ص، آیه۷۲. سوره تحریم، آیه۱۲.</ref>
* '''روحی در کالبد انسان:''' {{قرآن|فَإِذا سَوَّيْتُهُ وَ نَفَخْتُ فيهِ مِنْ رُوحي‏ فَقَعُوا لَهُ ساجِدينَ |ترجمه=|سوره=حجر|آیه=۲۹}} آیات دیگری نیز بدین معنا آمده است.<ref>سوره انبیاء، آیه۹۱. سوره نساء، آیه۱۷۱. سوره سجده، آیه۹. سوره ص، آیه۷۲. سوره تحریم، آیه۱۲.</ref>
* رحمت و قوه الهی: {{قرآن|وَ أَيَّدَهُمْ بِرُوحٍ مِنْهُ|ترجمه= و آنها را با روحى از جانب خود تأييد كرده است.|سوره=مجادله|آیه=۲۲}} در آیات دیگری نیز روح به رحمت معنا شده است.<ref>سوره يوسف، آیه ۸۷.</ref>
* '''رحمت و قوه الهی:''' {{قرآن|وَ أَيَّدَهُمْ بِرُوحٍ مِنْهُ|ترجمه= و آنها را با روحى از جانب خود تأييد كرده است.|سوره=مجادله|آیه=۲۲}} در آیات دیگری نیز روح به رحمت معنا شده است.<ref>سوره يوسف، آیه ۸۷.</ref>
* وحی:{{قرآن|وَ كَذلِكَ أَوْحَيْنا إِلَيْكَ رُوحاً مِنْ أَمْرِنا|ترجمه= همان گونه بر تو نيز روحى را بفرمان خود وحى كرديم | سوره= شورى|آیه= ۵۲ }} روح در این آیه به وحی تفسیر شده است.<ref>طبرانى، سليمان بن احمد، التفسير الكبير: تفسير القرآن العظيم، اردن - اربد، دار الكتاب الثقافي، چاپ اول، ۲۰۰۸ م، ج۲، ص۳۳۷.</ref> در آیات دیگر نیز به این معنا آمده است.مانند سوره نحل، آیه۲.<ref>ماتريدى، محمد بن محمد، تأويلات أهل السنه، بیروت، دار الكتب العلميه، منشورات محمد علي بيضون، چاپ اول، ۱۴۲۶ق، ج۶، ص۴۷۲.</ref> سوره غافر، آیه ۱۵.<ref>نيشابورى، محمود بن ابوالحسن، إيجاز البيان عن معاني القرآن، بیروت، دار الغرب الإسلامي، چاپ اول، ۱۴۱۵ق، ج۲، ص۴۷۸.</ref>
* '''وحی:''' {{قرآن|وَ كَذلِكَ أَوْحَيْنا إِلَيْكَ رُوحاً مِنْ أَمْرِنا|ترجمه= همان گونه بر تو نيز روحى را بفرمان خود وحى كرديم | سوره= شورى|آیه= ۵۲ }} روح در این آیه به وحی تفسیر شده است.<ref>طبرانى، سليمان بن احمد، التفسير الكبير: تفسير القرآن العظيم، اردن - اربد، دار الكتاب الثقافي، چاپ اول، ۲۰۰۸ م، ج۲، ص۳۳۷.</ref> در آیات دیگر نیز به این معنا آمده است؛ مانند: سوره نحل، آیه۲.<ref>ماتريدى، محمد بن محمد، تأويلات أهل السنه، بیروت، دار الكتب العلميه، منشورات محمد علي بيضون، چاپ اول، ۱۴۲۶ق، ج۶، ص۴۷۲.</ref> سوره غافر، آیه ۱۵.<ref>نيشابورى، محمود بن ابوالحسن، إيجاز البيان عن معاني القرآن، بیروت، دار الغرب الإسلامي، چاپ اول، ۱۴۱۵ق، ج۲، ص۴۷۸.</ref>
* قرآن: {{قرآن|وَ كَذلِكَ أَوْحَيْنا إِلَيْكَ رُوحاً مِنْ أَمْرِنا |ترجمه=و همين گونه، روحى از امر خودمان به سوى تو وحى كرديم.|سوره =شوری| آیه= ۵۲}} روح در این آیه به قرآن تفسیر شده است.<ref>ثعلبى، احمد بن محمد، الكشف و البيان المعروف تفسير الثعلبي، بیروت، دار إحياء التراث العربي، چاپ اول، ۱۴۲۲ق، ج۶، ص۱۲۵.</ref>
* '''قرآن:''' {{قرآن|وَ كَذلِكَ أَوْحَيْنا إِلَيْكَ رُوحاً مِنْ أَمْرِنا |ترجمه=و همين گونه، روحى از امر خودمان به سوى تو وحى كرديم.|سوره =شوری| آیه= ۵۲}} روح در این آیه به قرآن تفسیر شده است.<ref>ثعلبى، احمد بن محمد، الكشف و البيان المعروف تفسير الثعلبي، بیروت، دار إحياء التراث العربي، چاپ اول، ۱۴۲۲ق، ج۶، ص۱۲۵.</ref>
* جبرئیل با تعبیر:
* جبرئیل با تعبیر:
** [[روح القدس]]: {{قرآن|وَ آتَيْنا عيسَى ابْنَ مَرْيَمَ الْبَيِّناتِ وَ أَيَّدْناهُ بِرُوحِ الْقُدُسِ|ترجمه=و به عيسى بن مريم دلايل روشن داديم؛ و او را به وسيله روح القدس تأييد كرديم.|سوره =بقره| آیه =۸۷}} در آیات دیگری نیز به این معنا آمده است.<ref>سوره بقره، آیه۲۵۳. سوره مائده، آیه۱۱۰. سوره نحل، آیه۱۰۲.</ref> مفسران روح القدس را جبرئیل می‌دانند.<ref>طبرى، محمد بن جرير، جامع البيان فى تفسير القرآن، بيروت، دار المعرفه، چاپ اول، ۱۴۱۲ق، ج۱۴، ص۱۱۹.</ref>
** '''[[روح القدس]]:''' {{قرآن|وَ آتَيْنا عيسَى ابْنَ مَرْيَمَ الْبَيِّناتِ وَ أَيَّدْناهُ بِرُوحِ الْقُدُسِ|ترجمه=و به عيسى بن مريم دلايل روشن داديم؛ و او را به وسيله روح القدس تأييد كرديم.|سوره =بقره| آیه =۸۷}} در آیات دیگری نیز به این معنا آمده است.<ref>سوره بقره، آیه۲۵۳. سوره مائده، آیه۱۱۰. سوره نحل، آیه۱۰۲.</ref> مفسران روح القدس را جبرئیل می‌دانند.<ref>طبرى، محمد بن جرير، جامع البيان فى تفسير القرآن، بيروت، دار المعرفه، چاپ اول، ۱۴۱۲ق، ج۱۴، ص۱۱۹.</ref>
** روح الامین: {{قرآن|نَزَلَ بِهِ الرُّوحُ الْأَمينُ|ترجمه=روح الامين آن را نازل كرده است.|سوره= شعراء|آیه=۱۹۳}} مفسران روح الامین را جبرئیل می‌دانند.<ref>مغنيه، محمدجواد، تفسیر الكاشف، ترجمه: موسی دانش، قم، بوستان كتاب، چاپ اول، ۱۳۷۸ش، ج۵، ص۴۳.</ref> <ref>طباطبايى، محمدحسين، المیزان فی تفسیر القرآن، ترجمه: محمد باقر موسوی همدانی، قم، دفتر انتشارات اسلامى، چاپ پنجم، ۱۳۷۴ش، ج۱۲، ص۳۶.</ref>
** '''روح الامین:''' {{قرآن|نَزَلَ بِهِ الرُّوحُ الْأَمينُ|ترجمه=روح الامين آن را نازل كرده است.|سوره= شعراء|آیه=۱۹۳}} مفسران روح الامین را جبرئیل می‌دانند.<ref>مغنيه، محمدجواد، تفسیر الكاشف، ترجمه: موسی دانش، قم، بوستان كتاب، چاپ اول، ۱۳۷۸ش، ج۵، ص۴۳.</ref> <ref>طباطبايى، محمدحسين، المیزان فی تفسیر القرآن، ترجمه: محمد باقر موسوی همدانی، قم، دفتر انتشارات اسلامى، چاپ پنجم، ۱۳۷۴ش، ج۱۲، ص۳۶.</ref>
** روحنا: {{قرآن|فَأَرْسَلْنا إِلَيْها رُوحَنا فَتَمَثَّلَ لَها بَشَراً سَوِيًّا|ترجمه=پس روح خود را به سوى او فرستاديم تا به [شكل‏] بشرى خوش‏اندام بر او نمايان شد. | سوره=مريم|آیه= ۱۷}}
** '''روح الهی:''' {{قرآن|فَأَرْسَلْنا إِلَيْها رُوحَنا فَتَمَثَّلَ لَها بَشَراً سَوِيًّا|ترجمه=پس روح خود را به سوى او فرستاديم تا به [شكل‏] بشرى خوش‏اندام بر او نمايان شد. | سوره=مريم|آیه= ۱۷}}


== روح در آیه 4 سوره قدر==
== روح در آیه ۴ سوره قدر==
بیشتر مفسران معنای روح در آیه ۴ [[سوره قدر]] را [[جبرئیل]] می‌دانند.<ref>طوسى، محمد بن حسن، التبيان في تفسير القرآن، بیروت، دار إحياء التراث العربي، چاپ اول، بی‌تا، ج۱۰، ص۳۸۵.</ref>
* '''جبرئیل:''' بیشتر مفسران معنای روح در آیه ۴ [[سوره قدر]] را [[جبرئیل]] می‌دانند.<ref>طوسى، محمد بن حسن، التبيان في تفسير القرآن، بیروت، دار إحياء التراث العربي، چاپ اول، بی‌تا، ج۱۰، ص۳۸۵.</ref> <ref>طبرسى، فضل بن حسن، مجمع البيان فی تفسیر القرآن، ترجمه: گروهی از مترجمان، تهران، فراهانى، چاپ اول، بی‌تا، ، ج۲۵، ص۲۹۹.</ref> ‏<ref>مغنيه، محمدجواد، التفسير الكاشف، قم، دار الكتاب الإسلامي، چاپ اول، ۱۴۲۴ق، ج۷، ص۵۹۲.</ref> <ref>زمخشری، تفسیر الکشاف، بیروت، دارالفکر، بی تا، ج۴، ص۲۷۳.</ref> این معنا مطابق با دیگر آیاتی است که به جبرئیل معنا شده است.<ref>سوره بقره، آیه۲۵۳. سوره مائده، آیه۱۱۰. سوره نحل، آیه۱۰۲.</ref>
<ref>طبرسى، فضل بن حسن، مجمع البيان فی تفسیر القرآن، ترجمه: گروهی از مترجمان، تهران، فراهانى، چاپ اول، بی‌تا، ، ج۲۵، ص۲۹۹.</ref>
* '''گروهی از فرشتگان:''' بعضی گفته‌اند اکثر مفسران، روح را جبرئیل می‌دانند اما قولی هم هست که روح گروهی از فرشتگانند.<ref>ابن‏ عطيه، عبدالحق بن غالب، المحرر الوجيز فى تفسير الكتاب العزيز، بیروت، دار الكتب العلميه، منشورات محمد علي بيضون، چاپ اول، ۱۴۲۲ ق، ج۵، ص۵۰۵.</ref> <ref>ابن‏جوزى، عبدالرحمن بن على، زاد المسير فى علم التفسير، بیروت، دار الكتاب العربي، چاپ اول، ۱۴۲۲ق، ج۴، ص۴۷۳.</ref> <ref>زمخشرى، محمود بن عمر، الكشاف عن حقائق غوامض التنزيل و عيون الأقاويل فى وجوه التأويل، بیروت، دار الكتاب العربي، چاپ سوم، ۱۴۰۷ ه.ق، ج۴، ص۷۸۱.</ref>
‏<ref>مغنيه، محمدجواد، التفسير الكاشف، قم، دار الكتاب الإسلامي، چاپ اول، ۱۴۲۴ق، ج۷، ص۵۹۲.</ref>
<ref>زمخشری، تفسیر الکشاف، بیروت، دارالفکر، بی تا، ج۴، ص۲۷۳.</ref>


برخی آن را وحی می‌دانند.{{مدرک|آذر1403}} بعضی گفته‌اند روح گروهی از فرشتگانند که ملائکه آنها را نمی‌بینند و در [[شب قدر]] فرود می‌آیند، از موقع غروب آفتاب تا طلوع فجر.{{مدرک|آذر1403}}
[[علامه طباطبایی]] در تفسیر خود ذیل آیه ۴ سوره قدر اعتقاد دارد مراد از روح در این آیه، همان {{قرآن|روح از امر پروردگارم می‌باشد.}} که در [[سوره اسراء]]، آیه ۸۵ آمده است.<ref>طباطبایی، محمدحسین، المیزان، بیروت، مؤسسه الاعلمی للمطبوعات، چاپ سوم، ۱۳۹۴ هـ ق، ج۲۰، ص۳۳۲.</ref> [[شهید مطهری]] اعتقاد دارد که روح از جنس عالم طبیعت نیست، یا این روح فرشته خاصی است که همان جبرئیل است و به اعتبار اینکه شأن و منصب او این است که حامل علوم و الهام بخش است جداگانه ذکر شده است، یا مقصود موجود دیگری است که از سنخ ملائکه نیست.<ref>مطهری، مرتضی، مجموعه آثار، ج۲۸، ص۷۰۰.</ref>


[[علامه طباطبایی]] در تفسیر خود ذیل آیه ۴ سوره قدر اعتقاد دارد مراد از روح در این آیه، همان «روح از امر پروردگارم می‌باشد»<ref>سوره اسراء، آیه ۸۵.</ref> است که در [[سوره اسرا]] آمده است.<ref>طباطبایی، محمدحسین، المیزان، بیروت، مؤسسه الاعلمی للمطبوعات، چاپ سوم، ۱۳۹۴ هـ ق، ج۲۰، ص۳۳۲.</ref> [[شهید مطهری]] اعتقاد دارد که روح از جنس عالم طبیعت نیست، یا این روح فرشته خاصی است که همان جبرئیل است و به اعتبار اینکه شأن و منصب او این است که حامل علوم و الهام بخش است جداگانه ذکر شده است، یا مقصود موجود دیگری است که از سنخ ملائکه نیست.<ref>مطهری، مرتضی، مجموعه آثار، ج۲۸، ص۷۰۰.</ref>
برخی هم گفته‌اند روح مخلوق عظیمی است ما فوق فرشتگان‏؛ چنان‌که از امام صادق(ع) از روح سؤال کردند آیا روح همان جبرئیل نیست؛ [[امام صادق(ع)]] فرمود روح فرشته‌ای است که از جبرئیل بزرگ‌تر است.<ref>تفسیر نورالثقلین، قم، دارالتفسیر، چاپ اوّل، ۱۳۸۲، ج۴، ص۶۳۸. و نیز: ناصر مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ج۲۷، ص ۱۸۴.</ref>
 
برخی هم گفته‌اند روح مخلوق عظیمی است ما فوق فرشتگان‏؛ چنان‌که از امام صادق(ع) از روح سؤال کردند آیا روح همان جبرئیل نیست؛ [[امام صادق(ع)]] فرمود روح فرشته‌ای است که از جبرئیل بزرگتر است. چون جبرئیل از ملائک‌هاست ولی روح بزرگتر از ملائکه می‌باشد.<ref>تفسیر نورالثقلین، قم، دارالتفسیر، چاپ اوّل، ۱۳۸۲، ج۴، ص۶۳۸. و نیز: ناصر مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ج۲۷، ص ۱۸۴.</ref>


== منابع ==
== منابع ==

نسخهٔ ‏۳۰ نوامبر ۲۰۲۴، ساعت ۱۴:۰۸

سؤال
مقصود از روح در آیه ۴ سوره قدر چیست؟


روح در آیه تَنَزَّلُ الْمَلَائِکَةُ وَالرُّوحُ، را بیشتر مفسران جبرئیل می‌دانند که به دلیل اهمیت و بزرگی جایگاه او، ذکر خاص بعد از عام است که نام جبرئیل را پس از نام فرشتگان ذکر کرده است. برخی مفسران با توجه به آیه ۸۵ سوره اسراء که روح را از امر پروردگار می‌داند، گفته‌اند روح امری است خارج از طبیعت که از جانب خداوند می‌آید و فرشته نیست و جنس دیگری است. بعضی گفته‌اند موجودی است بالاتر از فرشتگان.

متن و ترجمه آیه

معنا و مقصود روح در قرآن

کلمه «روح» در قرآن در چند معنا به کار رفته است.

  • روحی در کالبد انسان: ﴿فَإِذا سَوَّيْتُهُ وَ نَفَخْتُ فيهِ مِنْ رُوحي‏ فَقَعُوا لَهُ ساجِدينَ(حجر:۲۹) آیات دیگری نیز بدین معنا آمده است.[۱]
  • رحمت و قوه الهی: ﴿وَ أَيَّدَهُمْ بِرُوحٍ مِنْهُ؛ و آنها را با روحى از جانب خود تأييد كرده است.(مجادله:۲۲) در آیات دیگری نیز روح به رحمت معنا شده است.[۲]
  • وحی: ﴿وَ كَذلِكَ أَوْحَيْنا إِلَيْكَ رُوحاً مِنْ أَمْرِنا؛ همان گونه بر تو نيز روحى را بفرمان خود وحى كرديم(شورى:۵۲) روح در این آیه به وحی تفسیر شده است.[۳] در آیات دیگر نیز به این معنا آمده است؛ مانند: سوره نحل، آیه۲.[۴] سوره غافر، آیه ۱۵.[۵]
  • قرآن: ﴿وَ كَذلِكَ أَوْحَيْنا إِلَيْكَ رُوحاً مِنْ أَمْرِنا؛ و همين گونه، روحى از امر خودمان به سوى تو وحى كرديم.(شوری:۵۲) روح در این آیه به قرآن تفسیر شده است.[۶]
  • جبرئیل با تعبیر:
    • روح القدس: ﴿وَ آتَيْنا عيسَى ابْنَ مَرْيَمَ الْبَيِّناتِ وَ أَيَّدْناهُ بِرُوحِ الْقُدُسِ؛ و به عيسى بن مريم دلايل روشن داديم؛ و او را به وسيله روح القدس تأييد كرديم.(بقره:۸۷) در آیات دیگری نیز به این معنا آمده است.[۷] مفسران روح القدس را جبرئیل می‌دانند.[۸]
    • روح الامین: ﴿نَزَلَ بِهِ الرُّوحُ الْأَمينُ؛ روح الامين آن را نازل كرده است.(شعراء:۱۹۳) مفسران روح الامین را جبرئیل می‌دانند.[۹] [۱۰]
    • روح الهی: ﴿فَأَرْسَلْنا إِلَيْها رُوحَنا فَتَمَثَّلَ لَها بَشَراً سَوِيًّا؛ پس روح خود را به سوى او فرستاديم تا به [شكل‏] بشرى خوش‏اندام بر او نمايان شد.(مريم:۱۷)

روح در آیه ۴ سوره قدر

  • جبرئیل: بیشتر مفسران معنای روح در آیه ۴ سوره قدر را جبرئیل می‌دانند.[۱۱] [۱۲][۱۳] [۱۴] این معنا مطابق با دیگر آیاتی است که به جبرئیل معنا شده است.[۱۵]
  • گروهی از فرشتگان: بعضی گفته‌اند اکثر مفسران، روح را جبرئیل می‌دانند اما قولی هم هست که روح گروهی از فرشتگانند.[۱۶] [۱۷] [۱۸]

علامه طباطبایی در تفسیر خود ذیل آیه ۴ سوره قدر اعتقاد دارد مراد از روح در این آیه، همان ﴿روح از امر پروردگارم می‌باشد. که در سوره اسراء، آیه ۸۵ آمده است.[۱۹] شهید مطهری اعتقاد دارد که روح از جنس عالم طبیعت نیست، یا این روح فرشته خاصی است که همان جبرئیل است و به اعتبار اینکه شأن و منصب او این است که حامل علوم و الهام بخش است جداگانه ذکر شده است، یا مقصود موجود دیگری است که از سنخ ملائکه نیست.[۲۰]

برخی هم گفته‌اند روح مخلوق عظیمی است ما فوق فرشتگان‏؛ چنان‌که از امام صادق(ع) از روح سؤال کردند آیا روح همان جبرئیل نیست؛ امام صادق(ع) فرمود روح فرشته‌ای است که از جبرئیل بزرگ‌تر است.[۲۱]

منابع

  1. سوره انبیاء، آیه۹۱. سوره نساء، آیه۱۷۱. سوره سجده، آیه۹. سوره ص، آیه۷۲. سوره تحریم، آیه۱۲.
  2. سوره يوسف، آیه ۸۷.
  3. طبرانى، سليمان بن احمد، التفسير الكبير: تفسير القرآن العظيم، اردن - اربد، دار الكتاب الثقافي، چاپ اول، ۲۰۰۸ م، ج۲، ص۳۳۷.
  4. ماتريدى، محمد بن محمد، تأويلات أهل السنه، بیروت، دار الكتب العلميه، منشورات محمد علي بيضون، چاپ اول، ۱۴۲۶ق، ج۶، ص۴۷۲.
  5. نيشابورى، محمود بن ابوالحسن، إيجاز البيان عن معاني القرآن، بیروت، دار الغرب الإسلامي، چاپ اول، ۱۴۱۵ق، ج۲، ص۴۷۸.
  6. ثعلبى، احمد بن محمد، الكشف و البيان المعروف تفسير الثعلبي، بیروت، دار إحياء التراث العربي، چاپ اول، ۱۴۲۲ق، ج۶، ص۱۲۵.
  7. سوره بقره، آیه۲۵۳. سوره مائده، آیه۱۱۰. سوره نحل، آیه۱۰۲.
  8. طبرى، محمد بن جرير، جامع البيان فى تفسير القرآن، بيروت، دار المعرفه، چاپ اول، ۱۴۱۲ق، ج۱۴، ص۱۱۹.
  9. مغنيه، محمدجواد، تفسیر الكاشف، ترجمه: موسی دانش، قم، بوستان كتاب، چاپ اول، ۱۳۷۸ش، ج۵، ص۴۳.
  10. طباطبايى، محمدحسين، المیزان فی تفسیر القرآن، ترجمه: محمد باقر موسوی همدانی، قم، دفتر انتشارات اسلامى، چاپ پنجم، ۱۳۷۴ش، ج۱۲، ص۳۶.
  11. طوسى، محمد بن حسن، التبيان في تفسير القرآن، بیروت، دار إحياء التراث العربي، چاپ اول، بی‌تا، ج۱۰، ص۳۸۵.
  12. طبرسى، فضل بن حسن، مجمع البيان فی تفسیر القرآن، ترجمه: گروهی از مترجمان، تهران، فراهانى، چاپ اول، بی‌تا، ، ج۲۵، ص۲۹۹.
  13. مغنيه، محمدجواد، التفسير الكاشف، قم، دار الكتاب الإسلامي، چاپ اول، ۱۴۲۴ق، ج۷، ص۵۹۲.
  14. زمخشری، تفسیر الکشاف، بیروت، دارالفکر، بی تا، ج۴، ص۲۷۳.
  15. سوره بقره، آیه۲۵۳. سوره مائده، آیه۱۱۰. سوره نحل، آیه۱۰۲.
  16. ابن‏ عطيه، عبدالحق بن غالب، المحرر الوجيز فى تفسير الكتاب العزيز، بیروت، دار الكتب العلميه، منشورات محمد علي بيضون، چاپ اول، ۱۴۲۲ ق، ج۵، ص۵۰۵.
  17. ابن‏جوزى، عبدالرحمن بن على، زاد المسير فى علم التفسير، بیروت، دار الكتاب العربي، چاپ اول، ۱۴۲۲ق، ج۴، ص۴۷۳.
  18. زمخشرى، محمود بن عمر، الكشاف عن حقائق غوامض التنزيل و عيون الأقاويل فى وجوه التأويل، بیروت، دار الكتاب العربي، چاپ سوم، ۱۴۰۷ ه.ق، ج۴، ص۷۸۱.
  19. طباطبایی، محمدحسین، المیزان، بیروت، مؤسسه الاعلمی للمطبوعات، چاپ سوم، ۱۳۹۴ هـ ق، ج۲۰، ص۳۳۲.
  20. مطهری، مرتضی، مجموعه آثار، ج۲۸، ص۷۰۰.
  21. تفسیر نورالثقلین، قم، دارالتفسیر، چاپ اوّل، ۱۳۸۲، ج۴، ص۶۳۸. و نیز: ناصر مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ج۲۷، ص ۱۸۴.