شاگردی پیشوایان مذاهب اهل‌سنت نزد امام صادق(ع): تفاوت میان نسخه‌ها

خط ۱۹: خط ۱۹:
از مالک بن انس جملاتی در مدح امام صادق(ع) نقل شده است؛ از جمله:
از مالک بن انس جملاتی در مدح امام صادق(ع) نقل شده است؛ از جمله:


 
* {{عربی|ما رَأتْ عینٌ وَ لا سَمِعَتْ أُذُنٌ و لا خَطرَ علی قَلْبِ بشر أفضَل مِنْ جَعْفرِ بن‌ِ محمّد|ترجمه=هیچ چشمی ندیده و هیچ گوشی نشنیده و به قلب هیچ انسانی خطور نکرده، که از حیث علم، عبادت و تقوی برتر از جعفر بن محمد باشد}}.<ref>مطهری، مرتضی، بیست گفتار، تهران، انتشارات صدرا، ۱۳۸۳ش، ص۱۸۳.</ref>  
«هیچ چشمی ندیده و هیچ گوشی نشنیده و به قلب هیچ انسانی خطور نکرده است که از حیث علم، عبادت و تقوی برتر از جعفر بن محمد باشد.<ref>تهذیب، ج۲، ص۱۰۴.</ref> علاوه بر ابوحنیفه و مالک بن انس عده زیادی از بزرگان اهل سنّت نیز امام صادق -علیه السلام- را ستوده‌اند ابن حجر عسقلانی می‌گوید: «فقهاء و محدثانی همچون، شعبه، سفیان ثوری، سفیان بن عیینه، مالک بن انس ابن جدیح، ابوحنیفه، و حبیب بن خالد، قطان، ابوعاصم، و گروه انبوه دیگری از جعفر بن محمد حدیث نقل کرده‌اند.»<ref>ابن حجر عسقلانی، تهذیب التهذیب، دارالفکر بیروت، ج۱، ص۸۸.</ref> جاحظ می‌گوید: «جعفر بن محمد، الذی ملأ الدنیا علمه و فقهه، و یقال ان ابا حنیفه من تلامذته و کذلک سفیان الثوری، و حسبک بهما فی هذا الباب»<ref>رسائل جاحظ، للسند، ص۱۰۶.</ref> که صریحاً ابوحنیفه و سفیان ثوری را از شاگردان امام صادق -علیه السلام- می‌داند و بیان می‌کند که این دو نفر از مکتب آن حضرت استفاده می‌کردند.
* {{عربی|كُنْتُ أَدْخُلُ عَلَى الصَّادِقِ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ ع فَيُقَدِّمُ لِي مِخَدَّةَ وَ يَعْرِفُ لِي قَدْراً وَ يَقُولُ يَا مَالِک إِنِّي أُحِبُّک فَكُنْتُ أُسَرُّ بِذَلِک وَ أَحْمَدُ اللَّهَ عَلَيْهِ قَالَ وَ كَانَ (ع) رَجُلًا لَا يَخْلُو مِنْ إِحْدَى ثَلَاثِ خِصَالٍ إِمَّا صَائِماً وَ إِمَّا قَائِماً وَ إِمَّا ذَاكِراً وَ كَانَ مِنْ عُظَمَاءِ الْعُبَّادِ وَ أَكَابِرِ الزُّهَّادِ وَ الَّذِينَ يَخْشَوْنَ رَبَّهُمْ‌ عَزَّ وَ جَلَّ وَ كَانَ كَثِيرَ الْحَدِيثِ طَيِّبَ الْمُجَالَسَةِ كَثِيرَ الْفَوَائِدِ فَإِذَا قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ اخْضَرَّ مَرَّةً وَ اصْفَرَّ مَرَّةً أُخْرَى حَتَّى يُنْكِرَهُ مَنْ يَعْرِفُهُ.|ترجمه=من مكرر به حضور امام صادق(ع) مى‌رسيدم و براى من تشكچه‌يى مى‌گسترد و حرمت مرا نگه مى‌داشت و مى‌فرمود: اى مالک! من تو را دوست دارم و من از اين جهت شاد مى‌شدم و شكر و ستايش خدا را به‌جا مى‌آوردم و امام صادق(ع) هيچ‌گاه از اين سه حالت بيرون نبود كه يا روزه داشت يا در حال نماز بود يا ذكر مى‌گفت و از بزرگان پارسايان و عابدان بود و از آن گروه بود كه از خداى خود بيم داشتند و بسيار حديث مى‌فرمود و خوش‌مجلس بود و نيک‌محضر و پر فايده. و هر گاه سخنى از قول رسول خدا(ص) بيان مى‌كرد، گاه رنگش زرد مى‌شد و گاه سبز، آنچنان كه شناخته نمى‌شد.}}
* علاوهبر ابوحنیفه و مالک بن انس عده زیادی از بزرگان اهل سنّت نیز امام صادق -علیه السلام- را ستوده‌اند ابن حجر عسقلانی می‌گوید: «فقهاء و محدثانی همچون، شعبه، سفیان ثوری، سفیان بن عیینه، مالک بن انس ابن جدیح، ابوحنیفه، و حبیب بن خالد، قطان، ابوعاصم، و گروه انبوه دیگری از جعفر بن محمد حدیث نقل کرده‌اند.»<ref>ابن حجر عسقلانی، تهذیب التهذیب، دارالفکر بیروت، ج۱، ص۸۸.</ref> جاحظ می‌گوید: «جعفر بن محمد، الذی ملأ الدنیا علمه و فقهه، و یقال ان ابا حنیفه من تلامذته و کذلک سفیان الثوری، و حسبک بهما فی هذا الباب»<ref>رسائل جاحظ، للسند، ص۱۰۶.</ref> که صریحاً ابوحنیفه و سفیان ثوری را از شاگردان امام صادق -علیه السلام- می‌داند و بیان می‌کند که این دو نفر از مکتب آن حضرت استفاده می‌کردند.


جمال الدین ابوالمحاسن بیان می‌کند که: «جعفر بن محمد که به صابر و فاضل و طاهر ملقّب بود… و ابوحنیفه، ابن جریح، شعبه، سفیان ثوری و سفیان عنیه، مالک و غیر از اینها از بزرگان حدیث و علم از او حدیث نقل می‌کنند.»<ref>النجوم الزاهده، ج۲، ص۸.</ref> محمود بن وهیب بغدادی در کتاب جواهر الکلام می‌گوید: «جعفر بن محمد… و روایت کرده‌اند از او علماء بزرگی مانند یحیی، مالک بن انس و ابوحنیفه و دیگران»<ref>جواهرالکلام، ص۱۳.</ref> عبدالله شبراوی و محمد الحضرمی نیز می‌گوید: «... جعفر الصادق که از او روایت کرده‌اند عدّه زیادی، از جمله، مالک بن انس، ابوحنیفه و یحیی بن سعید و ابن جریح و الثوری»<ref>شبراوی، عبدالله، التخاف بحبّ الاشراف، ص۵۴، الحضرمی، محمد، التشریع الاسلامی، ص۲۶۳.</ref> پس این مطلب یقینی می‌باشد که ائمه مذاهب اربعه اهل سنّت بدون واسطه یا با واسطه از محضر مبارک امام صادق -علیه السلام- کسب علم کرده‌اند. امام ابوحنیفه (م ۱۵۰ هـ) مؤسس مذهب حنفی از معاصران آن حضرت بوده و همواره به شاگردی امام صادق -علیه السلام- افتخار می‌کرده است.
جمال الدین ابوالمحاسن بیان می‌کند که: «جعفر بن محمد که به صابر و فاضل و طاهر ملقّب بود… و ابوحنیفه، ابن جریح، شعبه، سفیان ثوری و سفیان عنیه، مالک و غیر از اینها از بزرگان حدیث و علم از او حدیث نقل می‌کنند.»<ref>النجوم الزاهده، ج۲، ص۸.</ref> محمود بن وهیب بغدادی در کتاب جواهر الکلام می‌گوید: «جعفر بن محمد… و روایت کرده‌اند از او علماء بزرگی مانند یحیی، مالک بن انس و ابوحنیفه و دیگران»<ref>جواهرالکلام، ص۱۳.</ref> عبدالله شبراوی و محمد الحضرمی نیز می‌گوید: «... جعفر الصادق که از او روایت کرده‌اند عدّه زیادی، از جمله، مالک بن انس، ابوحنیفه و یحیی بن سعید و ابن جریح و الثوری»<ref>شبراوی، عبدالله، التخاف بحبّ الاشراف، ص۵۴، الحضرمی، محمد، التشریع الاسلامی، ص۲۶۳.</ref> پس این مطلب یقینی می‌باشد که ائمه مذاهب اربعه اهل سنّت بدون واسطه یا با واسطه از محضر مبارک امام صادق -علیه السلام- کسب علم کرده‌اند. امام ابوحنیفه (م ۱۵۰ هـ) مؤسس مذهب حنفی از معاصران آن حضرت بوده و همواره به شاگردی امام صادق -علیه السلام- افتخار می‌کرده است.

نسخهٔ ‏۱۵ ژوئن ۲۰۲۳، ساعت ۱۴:۵۰

سؤال

پیشوایان مذاهب چهارگانهٔ اهل‌سنت چگونه درمحضر امام صادق(ع) شاگردی کرده‌اند؟

ائمه مذاهب اربعه اهل سنّت (و بسیاری از شیوخ و بزرگان این مذاهب) بدون واسطه یا با واسطه از محضر مبارک امام صادق -علیه السلام- استفاده کرده‌اند.

ابوحنیفه مؤسس مکتب فقهی حنفی

نعمان بن ثابت، مکنی به ابوحنیفه (۸۰-۱۵۰ق)، مؤسس مذهب فقهی حنفی در فقه اهل‌سنت از معاصران امام صادق (ع) بوده است. ابوحنیفه شاگرد امام صادق(ع) بوده است.[۱] در جامع المسانید ابوحنیفه، که در آن روایاتی که اسناد آنها به ابوحنیفه منتهی می‌شود جمع‌آوری شده، روایاتی وجود دارد که دلالت بر استفاده علمی ابوحنیفه از امام صادق(ع) دارد.[۲]

جملاتی از ابوحنیفه در مدح امام صادق نقل شده است؛ ازجمله:

  • «مَا رَأَيْتُ أَفْقَهَ مِنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ؛ من فقیه‌تر از جعفر بن محمد ندیدم».[۳]
  • «لَولا السَّنَتان لَهَلک النُّعمان؛ اگر دو سال [شاگردی پيش امام صادق (ع)] نمى‌بود هر آينه نعمان هلاک مى‌شد».[۴]

مالک بن انس مؤسس مکتب فقهی مالکی

مالک بن انس، مؤسس مذهب مالکی در فقه اهل‌سنت از کسانی است که از دانش امام صادق (ع) استفاده کرده است.[۵] مالک در کتاب الموطاء چهل روایت از اهل‌بیت(ع) نقل کرده که تعدادی از این روایات مستقیماً از امام صادق (ع) نقل شده است.[۶]

از مالک بن انس جملاتی در مدح امام صادق(ع) نقل شده است؛ از جمله:

  • «ما رَأتْ عینٌ وَ لا سَمِعَتْ أُذُنٌ و لا خَطرَ علی قَلْبِ بشر أفضَل مِنْ جَعْفرِ بن‌ِ محمّد؛ هیچ چشمی ندیده و هیچ گوشی نشنیده و به قلب هیچ انسانی خطور نکرده، که از حیث علم، عبادت و تقوی برتر از جعفر بن محمد باشد».[۷]
  • «كُنْتُ أَدْخُلُ عَلَى الصَّادِقِ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ ع فَيُقَدِّمُ لِي مِخَدَّةَ وَ يَعْرِفُ لِي قَدْراً وَ يَقُولُ يَا مَالِک إِنِّي أُحِبُّک فَكُنْتُ أُسَرُّ بِذَلِک وَ أَحْمَدُ اللَّهَ عَلَيْهِ قَالَ وَ كَانَ (ع) رَجُلًا لَا يَخْلُو مِنْ إِحْدَى ثَلَاثِ خِصَالٍ إِمَّا صَائِماً وَ إِمَّا قَائِماً وَ إِمَّا ذَاكِراً وَ كَانَ مِنْ عُظَمَاءِ الْعُبَّادِ وَ أَكَابِرِ الزُّهَّادِ وَ الَّذِينَ يَخْشَوْنَ رَبَّهُمْ‌ عَزَّ وَ جَلَّ وَ كَانَ كَثِيرَ الْحَدِيثِ طَيِّبَ الْمُجَالَسَةِ كَثِيرَ الْفَوَائِدِ فَإِذَا قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ اخْضَرَّ مَرَّةً وَ اصْفَرَّ مَرَّةً أُخْرَى حَتَّى يُنْكِرَهُ مَنْ يَعْرِفُهُ.؛ من مكرر به حضور امام صادق(ع) مى‌رسيدم و براى من تشكچه‌يى مى‌گسترد و حرمت مرا نگه مى‌داشت و مى‌فرمود: اى مالک! من تو را دوست دارم و من از اين جهت شاد مى‌شدم و شكر و ستايش خدا را به‌جا مى‌آوردم و امام صادق(ع) هيچ‌گاه از اين سه حالت بيرون نبود كه يا روزه داشت يا در حال نماز بود يا ذكر مى‌گفت و از بزرگان پارسايان و عابدان بود و از آن گروه بود كه از خداى خود بيم داشتند و بسيار حديث مى‌فرمود و خوش‌مجلس بود و نيک‌محضر و پر فايده. و هر گاه سخنى از قول رسول خدا(ص) بيان مى‌كرد، گاه رنگش زرد مى‌شد و گاه سبز، آنچنان كه شناخته نمى‌شد.»
  • علاوهبر ابوحنیفه و مالک بن انس عده زیادی از بزرگان اهل سنّت نیز امام صادق -علیه السلام- را ستوده‌اند ابن حجر عسقلانی می‌گوید: «فقهاء و محدثانی همچون، شعبه، سفیان ثوری، سفیان بن عیینه، مالک بن انس ابن جدیح، ابوحنیفه، و حبیب بن خالد، قطان، ابوعاصم، و گروه انبوه دیگری از جعفر بن محمد حدیث نقل کرده‌اند.»[۸] جاحظ می‌گوید: «جعفر بن محمد، الذی ملأ الدنیا علمه و فقهه، و یقال ان ابا حنیفه من تلامذته و کذلک سفیان الثوری، و حسبک بهما فی هذا الباب»[۹] که صریحاً ابوحنیفه و سفیان ثوری را از شاگردان امام صادق -علیه السلام- می‌داند و بیان می‌کند که این دو نفر از مکتب آن حضرت استفاده می‌کردند.

جمال الدین ابوالمحاسن بیان می‌کند که: «جعفر بن محمد که به صابر و فاضل و طاهر ملقّب بود… و ابوحنیفه، ابن جریح، شعبه، سفیان ثوری و سفیان عنیه، مالک و غیر از اینها از بزرگان حدیث و علم از او حدیث نقل می‌کنند.»[۱۰] محمود بن وهیب بغدادی در کتاب جواهر الکلام می‌گوید: «جعفر بن محمد… و روایت کرده‌اند از او علماء بزرگی مانند یحیی، مالک بن انس و ابوحنیفه و دیگران»[۱۱] عبدالله شبراوی و محمد الحضرمی نیز می‌گوید: «... جعفر الصادق که از او روایت کرده‌اند عدّه زیادی، از جمله، مالک بن انس، ابوحنیفه و یحیی بن سعید و ابن جریح و الثوری»[۱۲] پس این مطلب یقینی می‌باشد که ائمه مذاهب اربعه اهل سنّت بدون واسطه یا با واسطه از محضر مبارک امام صادق -علیه السلام- کسب علم کرده‌اند. امام ابوحنیفه (م ۱۵۰ هـ) مؤسس مذهب حنفی از معاصران آن حضرت بوده و همواره به شاگردی امام صادق -علیه السلام- افتخار می‌کرده است.

امام مالک بن انس (م ۱۷۹ هـ) مؤسس مذهب مالکی از شاگردان رسمی آن حضرت بوده است و در کتاب خود بدون واسطه از امام صادق -علیه السلام- نقل حدیث می‌کند. امام شافعی (م ۲۰۴ هـ) شاگرد مالک بوده است و به وسیله او و دیگران از امام صادق -علیه السلام- روایت نقل می‌کند که این روایات در مسند شافعی موجود می‌باشد. امام احمد بن حنبل (م ۲۴۱ هـ) مؤسس مذهب حنبلی هم شاگرد امام شافعی است و به وسیله او از امام صادق -علیه السلام- با واسطه استفاده کرده است.

امّا در پاسخ قمست دوّم سؤال، با توجّه به این‌که مسلّماً ائمّه مذاهب اربعه افتخار شاگردی امام صادق(ع) را داشته‌اند، شاگردی آن‌ها از غیر امام صادق(ع)، خللی به این موضوع وارد نمی‌سازد و امام صادق(ع) به گفته این علمای اربعه بزرگ‌ترین فقیه و دانشمند عصر خویش بوده است؛ به طوری که در امور متعدد به وی رجوع می‌کردند.

مطالعه بیشتر

  • حیات امام صادق(ع) نویسنده:جعفر مرتضی عاملی.
  • امام صادق ومذاهب اربعه نویسنده:اسدحیدر.

منابع

  1. طوسی، محمد بن حسن، رجال الطوسی، تحقیق جواد قيومى اصفهانى، قم، مؤسسة النشر الإسلامی، ۱۳۷۳ش، ص۳۱۵.
  2. خوارزمی، محمد بن محمود،‌ جامع المسانید، بیروت، دار الکتب العلمية، بی‌تا، ج۲، ص۴۱۸.
  3. خوارزمی، جامع المسانید، ج۱، ص۲۲۲؛‌ نیز: ذهبی، شمس‌الدین محمد بن أحمد، سیر اعلام النبلاء، قاهرة، دارالحدیث، ۱۴۲۷ق، ج۶، ص۳۶۴.
  4. آلوسی، شهاب‌الدین محمود بن صلاح‌الدین، مختصر التحفة الاثنی عشرية، تحقیق محب‌الدين الخطيب، قاهرة،‌ المطبعة السلفية، ۱۳۷۳ق، ج۱، ص۸.
  5. مطهری، مرتضی، بیست گفتار، تهران، انتشارات صدرا، ۱۳۸۳ش، ص۱۸۲.
  6. مالک بن انس، الموطأ، بیروت، دار احياء التراث العربی، ۱۴۰۶ق، ج۱، ص۳۷۲.
  7. مطهری، مرتضی، بیست گفتار، تهران، انتشارات صدرا، ۱۳۸۳ش، ص۱۸۳.
  8. ابن حجر عسقلانی، تهذیب التهذیب، دارالفکر بیروت، ج۱، ص۸۸.
  9. رسائل جاحظ، للسند، ص۱۰۶.
  10. النجوم الزاهده، ج۲، ص۸.
  11. جواهرالکلام، ص۱۳.
  12. شبراوی، عبدالله، التخاف بحبّ الاشراف، ص۵۴، الحضرمی، محمد، التشریع الاسلامی، ص۲۶۳.