حدیث «دشمن‌ترین دشمنت، نفس توست»

سؤال

مراد از حدیث: «أَعْدَی عَدُوِّکَ نَفْسُکَ الَّتِی بَیْنَ جَنْبَیْک‏»؛ «دشمن‌ترین دشمنت، نفس توست که در بین دو پهلویت قرار دارد» چیست؟

ورام بن ابی‌فِراس عالم شیعی در قرن ششم، حدیثی را از رسول خدا(ص) نقل کرده است:

« أَعْدَى عَدُوِّكَ نَفْسُكَ الَّتِي بَيْنَ جَنْبَيْك

دشمن‌ترین دشمنت، نفس توست که در بین دو پهلویت قرار دارد

»

این حدیث در کتاب «تَنبیهُ الخَواطِر و نُزهَةُ النَّواظِر» معروف به «مجموعه وَرّام» نقل شده است. کتاب مجموعه ورام یک کتاب اخلاقی و اعتقادی است که مؤلف سلسله سند روایات را نیاورده است و از این نگاه روایات بدون سند است البته محتوای روایت با آیات هم‌خوانی دارد.

منظور از نفس غریزه و جهتی است که محل خشم و شهوت در انسان می‌باشد. نفس تا زمانی که کمال نیابد دشمن است و انسان را گمراه می‌کند. پیامبر خدا(ص) به همین جهت، بالاترین جهاد را مبارزه با نفس دانسته است. البته محققان معتقدند نفس انسان پس از رسیدن به کمال و فهم، منشأ صفات پسندیده می‌گردد. با در نظر گرفتن همین نکته، نفس را خصوصیتی خوانده‌اند که هم ریشه برای صفات پسندیده و هم ریشه صفات ناپسند است.

مراد از دو پهلو درون انسان است که خداوند نفس را در آن قرار داده است که گاهی از آن به قلب هم تعبیر می‌شود.