ثواب افطاری‌ دادن در ماه رمضان

سؤال

آیا افطاری دادن در ماه رمضان ثواب دارد؟

روایات درباره افطاری دادن

پیامبر فرموده هر کس از شما در این ماه روزه داری را افطار دهد؛ خدای تعالی پاداش عملش را ثواب یک بنده آزاد کردن و آمرزش گناهان گذشته او قرار خواهد داد. فردی گفت: یا رسول‌الله! همه ما که توانایی افطار دادن نداریم. حضرت فرمود: از آتش جهنم بپرهیزید، گرچه به دادن نصف دانه خرما باشد (اگر این را هم ندارید) به دادن شربت آب ساده ای باشد.

ابی بصیر از امام صادق ع چنین نقل می‌کند:(بحارالانوار، ج ۹۶، ص ۳۱۶)هر مؤمنی که مؤمن دیگری را در شب ماه رمضان افطار دهد، خداوند برای او ثواب آزاد کردن سی بنده می‌نویسد، و در نزد خدا برای او یک دعا مستجاب خواهد بود.

بنا بر روایات و احادیث، افطاری دادن ثواب بزرگی دارد، چنان‌که به فرمودهٔ امام صادق(ع): «هرکس روزه‌داری را افطاری بدهد، برای او مثل اجر روزه‌دار است» یا در روایت منقول از حضرت امام کاظم(ع) آمده است: «افطاری دادن به برادر روزه‌دارت از روزه‌داری بهتر است».

پیامبر (ص) خطاب به علی ع ای علی! مؤمن در دنیا سه خوش‌حالی دارد: دیدار برادران، افطاری دادن به روزه دار، و تهجّد در آخر شب. پیامبر خدا ص: هر کس مؤمنی را در ماه رمضان افطاری دهد، پاداش کارش [پاداشی برابر با پاداش]آزاد کردن بنده و [نیز] آمرزش گناهان گذشته اوست. پس اگر بجز جرعه ای شیر یا جرعه ای آب گوارا و خرما به روزه داری افطاری ندهد و بیش از این هم نتواند، خداوندْ همان پاداش را به او می‌دهد. امام باقر ع: اگر مرد مؤمنی را در خانه ام افطاری دهم، برایم محبوب تر از آن است که فلان تعداد بنده از فرزندان اسماعیل را آزاد کنم.

عالم ربّانی مرحوم آیة اللّه میرزا جواد آقا ملکی تبریزی گفته است: از مهم‌ترین کارهای این ماه، افطاری دادن به روزه داران است. پاداش آن را در خطبه پیامبر ص شنیده‌ای. مهم‌تر، آن است که در این کار، نیّت خالص و مؤدّب شدن به ادب الهی باشد و این که انگیزه آن جز به دست آوردن رضای خدا نباشد، نه ابراز شرافت دنیا و نه شرافت آخرت، نه تقلید و نه رسم و عادت. باید بکوشد تا عمل خود را از این هدف‌ها خالص سازد و آن را با برخی آزمون‌ها بیازماید و از فریبکاری هوای نفْس و شیطان، خاطرجمع نباشد.

امام رضا(ع) می‌فرماید: کسی که به هنگام افطار، گرده نانی را به نیازمندی بدهد، خداوند گناه او را می‌بخشد و پاداش آزادسازی بنده ای از فرزندان اسماعیل را برای او می‌نویسد. امام صادق(ع) می‌فرماید: امام زین العابدین روزی که روزه می‌گرفت دستور می‌داد گوسفندی را سر بریده و آن را قطعه قطعه کرده و طبخ کنند. پس آن گاه که شب فرا می‌رسید، در حالی که روزه بود…, دستور می‌داد کسانی که گوشت را قطعه قطعه می‌کنند حاضر شوند و آن را تقسیم کرده درب خانه‌ها بفرستند. این کار را ادامه می‌دادند تا آخرین دیگ نیز تمام شود. آن گاه شام حضرت را که نان و خرما بود، می‌آوردند.

هر کسی در راه خدا، در ماه مبارک رمضان افطاری به روزه دار بدهد مثل آن است که بنده ای آزاد کرده است و گناهان گذشته او هم بخشیده می‌شود. آیا ثواب بنده آزاد کردن را خداوند به او می‌دهد، یا نه اصلاً روزه دار خودش را آزاد کرده است عرض کردند یا رسول‌الله: این که برای افطار دادن اینقدر فضیلت است همه ما که قدرت افطار دادن نداریم چگونه ما به این فیض برسیم؟ فرمود: شما که می‌توانید با یک خرما یا نیمی از خرما افطار بدهید، این کار را بکنید. آن روز خیلی سخت بود، آن روز یک نصف خرما هم افطاری دادن محسوب می‌شد.

پيامبر فرمود: «كسى كه در اين ماه مؤمن روزه‌دارى را افطارى دهد، او را نزد خداى عزّ و جلّ ثواب آزاد كردن بنده‌اى، و براى گناهان گذشته‌اش آمرزشى خواهد بود، پس گفتند: يا رسول اللَّه، همگى ما قادر بر افطارى دادن به روزه دارى نيستيم، پس فرمود: خداى تبارك و تعالى چندان كريم است كه به كسى از شما كه نتواند جز با جرعه شير آميخته با آبى، يا شربت آب گوارائى، يا چند دانه خرما روزه دارى را افطارى دهد و بر انفاق چيزى بيش از اين قادر نباشد، همين ثواب را عطا مى‌كند.

در اين ماه كثرت جود و بخشش كه موجب اجر مضاعف است و افطار دادن به روزه‌داران استحباب دارد. در خبر است: «افطارى دادن به برادر روزه‌دارت از روزه‌ات بهتر است.»

سنت افطاری دادن

رسم افطاری دادن بنا بر سنت دینی مسلمانان از دیرباز در ایران رواج داشته است و این موضوع را در بسیاری از متون تاریخی، می‌توان پی گرفت؛ به‌طور مثال، در دورهٔ آل بویه، در بغداد، ضیافت‌هایی در همهٔ شب‌های ماه رمضان بر پا بود و بیش از ۱۰۰۰ تن در این میهمانی‌ها شرکت می‌کردند. مهمانی افطاری در دورهٔ صفویه نیز رواج داشت.

در دورهٔ قاجار هنگام افطار در دربار، وزرا، امرا، اشراف و اعیان در محضر شاه، افطار می‌کردند. همچنین بیشتر اعیان در همهٔ شبهای ماه رمضان افطاری می‌دادند، بدین‌ترتیب که در بیرونی خانه ۵ الی ۱۵ نفر حاشیه، سپس خدمهٔ منزل افطار می‌کردند و کسانی که توانایی این‌گونه اطعامها را نداشتند، در مسجد میان روزه‌داران خرما خیرات می‌کردند و خرمای نذری را همهٔ روزه‌داران در مسجد می‌پذیرفتند، زیرا به روایتی منقول از حضرت رسول(ص) بر این باور بودند که هم خود و هم فرد نذرکننده به ثواب می‌رسند. تمایل به درک این ثواب چندان بود که آشنایان گاه بی‌دعوت بر سر افطار یکدیگر وارد می‌شده‌اند و همچون اهل خانه افطار می‌کردند. همچنین هنگام افطار مستمندی یافت نمی‌شد که کسی داوطلب دادن افطاری به او نباشد. به‌طورکلی برپایی ضیافتهای افطار در این دوره بسیار مرسوم بود.

یکی از موضوعات قابل توجه در ماه رمضان، سفره ها و مهمانی‌های افطاری است. تقریبا در همه ادوار اسلامی این رسم رایج بوده که امرا و خلفا و همچنین کسانی که نذوراتی داشتند، در مساجد یا مکان‌هایی خاص، سفره‌های افطاری و گاه سحری می‌گسترده‌اند، به همین دلیل، در برخی از مساجد آشپزخانه‌هایی برای پخت غذا در ماه رمضان وجود داشت یا برخی از فرمانروایان در آغاز رمضان، مکان‌هایی را برای تهیه غذاهای افطاری و سحری درنظر می گرفتند. در مصرِ دوره فاطمی، «دارالفطرة» مکانی بود که در آنجا، انواع غذاها و شیرینی‌ها و نیز ارزاق و مایحتاج موردنیاز مردم در ماه رمضان فراهم و میان مردم تقسیم می‌شد.

قائل بودن به ثواب بسیار در افطاری دادن طبق توصیه های مؤکد دینی و باور عمومی مبنی بر اینکه با این عمل ثواب روزه مهمانان به میزبان نیز می رسد، باعث می شد که بسیاری از اغنیا و مردمی که توانایی مالی بیشتر داشتند افطاری بدهند. ابن بطوطه در سفر به دمشق، از امرا و قضات و بزرگانی یاد می کند که گروه کثیری از مردم را برای سفره های افطاری دعوت می کردند، چنان که هیچ فردی در شبهای رمضان به تنهایی افطار نمی کرد.