اصحاب سر ائمه(ع)

سؤال

آیا ائمه اطهار(ع) به جز امیر المؤمنین(ع) هم دارای «اصحاب سرّ» بوده‌اند؟

اصحاب سِرّ به آندسته از افرادی اشاره دارد که مورد اعتماد و اطمینان ائمه(ع) بوده و برخی از معارف الهی فراتر از سطح فهم عموم مردم یا برخی از اخبار غیبی را از ایشان دریافت می کردند:

• در برخی منابع رجالی امام علی(ع) و حذیفه بن یمان به عنوان صاحب سر پیامبر(ص) شناخته شده‌اند.

در مورد میثم تمار از اصحاب امام علی(ع) آمده است: حضرت علی(ع) او را بر اسرار خفیّه و اخبار غیبیّه مطلع فرموده بود. شیخ عباس قمی سه نفر از اصحاب امیرالمؤمنین را به عنوان محرم اسرار معرفی می‌کند؛ میثم تمار، رشید هجری، حبیب بن مظاهر که اخبار غیبی را برای یکدیگر بیان می‌کنند و از نحوه شهادت یکدیگر خبر می‌دهند.

• به اعتقاد برخی، اصحاب امام حسین(ع) که در کربلا به شهادت رسیدند و حضرت در شب عاشورا خبر شهادت و جایگاه‌ آنها را در بهشت به ایشان نشان دادند، جزء اصحاب سرّ آن حضرت هستند.

• در مورد جابر بن یزید یکی از اصحاب امام باقر(ع) آمده است: او حامل اسرار علوم اهل بیت بود.
• امام صادق(ع) علاوه بر این که شاگردان عمومی داشتند، تعدادی شاگرد و اصحاب خصوصی هم داشتند، معلی بن خنیس و مفضل بن عمر که امام(ع) برخی از معارف الهی را به‌طور خصوصی به ایشان تعلیم کردند.

• علی بن یقطین از شیعیان امام کاظم(ع) بود که با موافقت امام کاظم(ع) به صورت مخفیانه در دستگاه حکومت عباسی فعالیت می کرد، او به شیعیانی که به او مراجعه می‌کردند به سفارش امام کاظم(ع) کمک می‌کرد.

• امام هادی(ع) در بین اصحابش وکلایی داشت که مخفیانه با آن حضرت ارتباط داشتند. از این گونه صحابه خاص می‌توان به علی بن جعفر، ابراهیم بن محمد و علی بن بلال نام برد.

• امام حسن عسکری(ع): عثمان بن سعید عَمری از نزدیکترین و صمیمی‌ترین یاران امام بود و زیر پوشش روغن فروشی، فعالیت می‌کرد.

ائمه معصومین با یاران و اصحاب خود روابط متفاوتی داشته‌اند، برخی از این افراد که مورد وثوق و اعتماد ائمه بوده‌اند، به عنوان محرم اسرار ایشان بوده‌اند و امامان(ع) به این قبیل افراد مطالبی را بیان می‌کردند که به افراد دیگر این مطالب و اسرار گفته نمی‌شد. این افراد در سطحی بالاتر از سایرین بوده‌اند و بعضاً معارف الهی فقط به این گونه افراد گفته شده است؛ به واسطه بعضی مخفی کاریها شاید تعدادی از همین افراد در تاریخ نامی از آنها برده نشده باشد. به نظر می‌رسد که اصحاب سرّ بیشتر به تعدادی از صحابه خاص امیر المؤمنین علی(ع) گفته شده است، اما در مورد ائمه دیگر یا این گونه افراد که صاحب سرّ ائمه باشند، کم بوده‌اند یا شرایط سیاسی اجتماعی به گونه ای بوده است که حتی نام آنها هم به واسطه پنهان‌کاری و تقیّه فاش نشده است.

مطالعه بیشتر

• قمی، شیخ عباس، منتهی الآمال.
• جباری، محمدرضا، سازمان وکالت و نقش آن در عصرائمه، قم، موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، چاپ اول، ۱۳۸۲ش.