تعداد اهل‌بیت(ع): تفاوت میان نسخه‌ها

بدون خلاصۀ ویرایش
جز (Rezapour صفحهٔ اهل بیت (ع) را به تعداد اهل بیت(ع) منتقل کرد)
(بدون تفاوت)

نسخهٔ ‏۶ اکتبر ۲۰۲۰، ساعت ۱۰:۵۴

سؤال

آیا اهل بیت پیامبر(ص) فقط ۱۴ معصوم اند؟


هرچند از ظاهر برخی از روایات مانند حدیث کسا چنین برداشت می شود که اهل بیت منحصر در پنج تن می باشد اما پیامبر(ص) و امامان شیعه در روایات دیگری مراد از اهل بیت را منحصر در چهارده معصوم یعنی پیامبر(ص)، فاطمه زهرا (س) و دوازده امام می دانند و دیگران داخل در معنی اهل بیت نمی‌باشند.

واژه‌شناسی

کلمه «اهل» در لغت به معنای بستگان و اقاریب نزدیک است. زبیدی می‌گوید: اهل الرجل عشیرته و ذووقرباه.[۱] کلمه «بیت» به معنای خانه است. ترکیب این دو کلمه به مفهوم بستگان نزدیک از خاندان یک شخص است.

در قرآن

در آیات قرآن کلمه «اهل بیت» به معنای بستگان نزدیک در سه مورد به کار رفته است:

  • بستگان نزدیک پیامبر اکرم (ص) ﴿انما یرید الله لیذهب عنکم الرجس اهل البیت و یطهرکم تطهیرا[۴] تحقیقا خداوند اراده کرده است هر گونه پلیدی را از شما خاندان دور نماید و شما را پاکیزه گرداند.

در احادیث

در احادیث و روایات نیز آنچه از خاندان عصمت و طهارت به عنوان «اهل بیت» یاد شده است، بر گرفته از این آیه شریفه است. احادیثی نظیر: «انی تارک فیکم الثقلین کتاب الله و عترتی اهل بیتی»،[۵] «انما مثل اهل بیتی فیکم مثل سفینه نوح…»[۶] «اذکرکم الله فی اهل بیتی..»[۷] و… این که مراد از «اهل بیت» در قرآن و احادیث چیست و مصادیق آن چه کسانی اند؟

مراد از اهل بیت

از آیه شریفه یاد شده و احادیث مربوط به شأن نزول این آیه، به روشنی استفاده می‌شود که مراد از «اهل بیت» تعداد خاصی از نزدیکان و اقاریب پیامبر (ص) که اندک و دارای ویژگی عصمت می‌باشند هست چون ذیل آیه، آنان را به عنوان معصوم و مطهر از هر گونه عیب و خطائی، توصیف نموده است؛ بنابراین با توجه به ذیل آیه و نیز با توجه به الف و لام «البیت» معلوم می‌شود که آنان افرادی اند که اولا دارای عصمت اند و ثانیاً افراد مشخص و معیّنی اند که الف و لام ناظر به آن بیت معهود می‌باشد و شامل همه افراد خانواده پیامبر (ص) نمی‌گردد.

اما این که تعداد اهل بیت چند نفراند و آنان چه کسانی اند؟ از آیه چیزی استفاده نمی‌شود.

بلکه در این مورد باید به گفتار خود پیامبر (ص) مراجعه نمود تا معنا و تفسیر آیه را بدست آورد و بیت معهود و نیز اهل آن را شناخت زیرا خود قرآن تبیین و توضیح معانی آیات را به پیامبر (ص) واگذار نموده است.

﴿و انا انزلنا الیک الذکر لتبین للناس ما نزل الیهم[۸] ما قرآن را نازل کردیم به سوی تو تا تو آنچه را برای مردم فرستادیم بیان نمائی.

در شأن نزول این آیه مبارکه احادیث متعددی از رسول خدا نقل شده است که در منابع حدیثی شیعه و اهل سنت آمده است که به چند نمونه اشاره می‌شود: ابو سعید خدری از رسول خدا نقل نموده که فرمود: آیه «انما یرید الله لیذهب عنکم الرجس اهل البیت و یطهرکم تطهیرا» درباره من و علی و فاطمه و حسن و حسین، نازل شده است.[۹]

ام سلمه همسر پیامبر (ص) نقل نموده است که «نزلت هذه الآیه فی بیتی (انما یرید الله لیذهب عنکم الرجس اهل البیت و یطهرکم تطهیرا) و کان فی البیت علی و فاطمه و الحسن و الحسین»[۱۰] می‌گوید: این آیه در خانه من نازل شد در حالی که در داخل خانه علی و فاطمه و حسن و حسین (ع) حضور داشتند. سپس می‌گوید: «کنت علی باب البیت فقلت: این انا یا رسول الله؟ قال: انت فی خیر و الی خیر» من درکنار در خانه بودم به پیامبر (ص) عرض کردم که من چکاره‌ام؟ فرمود: شما در نیکی هستی و پایان خوشی داری.

در بعضی نقل‌ها آمده است که پیامبر اکرم (ص) به ام سلمه فرمود: قومی فتنحی عن اهل بیتی قالت: قمت و تنحیت فی البیت قریبا»[۱۱] پیامبر فرمود: بلند شو و فاصله بگیر از اهل بیت من و من نیز بلند شدم در کناری از خانه قرار گرفتم. این نشان می‌دهد که پیامبر (ص) حتی ام سلمه را نیز مجاز ندانسته تا در جمع اهل بیت قرار گیرد بلکه به او امر نموده تا از آنان فاصله بگیرد سپس جامه را بر آنان پیچیده و این آیه را در حق آنان تلاوت نموده است.

جابر نیز نقل می‌کند وقتی آیه «انما یرید الله لیذهب عنکم الرجس اهل البیت و یطهرکم تطهیرا» نازل شد جز علی و فاطمه و حسن و حسین (ع) کسی در آن خانه نبود.[۱۲]

طبق این احادیث، معلوم می‌شود که مراد از اهل بیت در آیه عده خاصی از بستگان رسول خداست که این آیه در شأن آنان نازل شده است یعنی علی و فاطمه و حسن و حسین (ع) که در زمان نزول این آیه در کنار پیامبر (ص) حضور داشتند. البته این احادیث بیان گر شأن نزول آیه می‌باشد و مصادیق اهل بیت را در پنج نفر منحصر نمی‌کند بلکه گویای مصادیق آیه در هنگام نزول آن است و لذا پیامبر اکرم (ص) بعداً این موضوع را توسعه داده و اصطلاح «اهل البیت» را در مورد دوازده نفر از امامان معصوم (ع) توسعه داد و جانشینان دوازده‌گانه معصوم (ع) را به عنوان «اهل بیت» معرفی نمود و مردم را به پیروی از آنان فرا خواند. احادیث «ثقلین» و «سفینه» و… که قبلاً اشاره شد، بیان گر استمرار حضور اهل بیت در کنار قرآن به عنوان جریان ثابت و مداومی است که امر امامت و رهبری مردم را تا قیامت بر عهده دارند و هیچ‌گاه این دو از هم جدا نمی‌شود.

از امیر المومنین (ع) در مورد معنای کلام پیامبر (ص) «انی تارک فیکم الثقلین کتاب الله و عترتی…» سئوال شد حضرت فرمود: «من و حسن و حسین و امامان نه‌گانه از نسل حسین که نهمین آنان مهدی و قائم آنان اند می‌باشیم، این‌ها هیچگاه از کتاب خدا و کتاب خدا از آنان جدا نخواهد شد تا در حوض بر پیامبر (ص) وارد شوند.[۱۳]»

در جای دیگر امیرالمؤمنین (ع) نقل می‌کند: «من در خانه ام سلمه در خدمت رسول الله (ص) بودم که آیه (انما یرید الله لیذهب عنکم الرجس …) نازل شد. پیامبر (ص) به من فرمود: این آیه درباره تو و فرزندت حسن و حسین و امامانی که از نسل تو به وجود می‌آیند، نازل شده است. گفتم: یا رسول الله بعد از تو چند نفر به مقام امامت می‌رسند؟ فرمود: یا علی تو و بعد از تو دو فرزندت حسن و حسین و بعد از حسین فرزندش علی و بعد از علی فرزندش محمد و بعد از محمد فرزندش جعفر … (تا آخرین امام معرفی می‌شود)، سپس پیامبر اکرم (ص) می‌فرماید: هکذا وجدت اسامیهم مکتوبه علی ساق العرش فسألت الله تعالی عن ذلک فقال: یا محمد هم الائمه بعدک مطهرون معصومون و اعدائهم ملعونون. من اسامی آنان را در ساق عرش الهی اینگونه نوشته شده دیدم از خداوند متعال سؤال کردم در مورد آنان فرمود: آنان امامان بعد از تویند که پاکیزه و معصوم اند و دشمنان آنان ملعون می‌باشند.[۱۴]»

بنابراین با توجه به آیه تطهیر و احادیث وارده در مورد اهل بیت (ع) روشن می‌شود که مراد از اهل بیت پیامبر (ص) خصوص امامان دوازده‌گانه معصوم (ع) به همراه خود پیامبر (ص) و فاطمه زهرا (س) می‌باشند و غیر از این چهارده معصوم (ع) کسی دیگری مصداق واژه «اهل البیت» نمی‌باشد.

پیامبر اکرم (ص) نیز تعداد آنان، ویژگی‌های آنان و خصوصیات اسمی آنان را به‌طور روشن معرفی نموده است.



معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر

۱ـ اهل بیت در آیه تطهیر، سید جعفر مرتضی عاملی.

۲ـ اهلبیت در قرآن و حدیث، محمدی ری شهری.

۳ـ بررسی شخصیت اهل بیت در قرآن، ولی الله نقی پور.


منابع

  1. تاج العروس، ج۱۴، ص۳۵. السید محمد مرتضی الحسینی الزبیدی.
  2. «هل ادلکم علی اهل بیت یکفلونه لکم» قصص / ۱۲–۱۳.
  3. رحمه الله و برکاته علیکم اهل البیت…» هود / ۷۳.
  4. احزاب / ۳۲–۳۳.
  5. دعائم الاسلام، ج۱، ص۲۸؛ امالی صدوق، ص۵۰۰؛ کمال الدین، ص۶۴.
  6. شرح الاخبار، ج۲، ص۵۰۲، ج۳، ص۳؛ بصائر الدرجات، ص۳۱۷.
  7. الخلاف، ج۱، ص۲۸.
  8. نحل / ۴۴.
  9. مجمع الزوائد، ج۹، ص۱۶۷.
  10. تاریخ بغداد، ج۹، ص۱۲۸، تاریخ ابن عساکر، ج۱۴، ص۱۴۶، المسانید، ج۲، ص۴۶۴.
  11. مجمع الزوائد، ج۹، ص۱۶۶.
  12. تفسیر نور الثقلین، ج۴، ص۲۷۷.
  13. معانی الاخبار، ص۹۱؛ کمال الدین، ص۲۴۱؛ بحارالانوار، ج۲۳، ص۱۴۷.
  14. کفایه الاثر، ص۱۵۶.