نیکی به پدر و مادر در قرآن: تفاوت میان نسخه‌ها

از ویکی پاسخ
(صفحه‌ای تازه حاوی «{{شروع متن}} {{سوال}} آيات درباره نيكي به پدر و مادر و آزار و اذيت نكردن آنها را ب...» ایجاد کرد)
 
(ابرابزار)
خط ۱: خط ۱:
{{شروع متن}}
{{شروع متن}}
{{سوال}}
{{سوال}}
آيات درباره نيكي به پدر و مادر و آزار و اذيت نكردن آنها را بنويسيد و توضيح دهيد؟
آیات درباره نیکی به پدر و مادر و آزار و اذیت نکردن آنها را بنویسید و توضیح دهید؟
{{پایان سوال}}
{{پایان سوال}}
{{پاسخ}}
{{پاسخ}}
پايدار‌ترين و اساسي‌ترين پيوندها در ميان انسان‌ها، پيوند خانوادگي و خويشاوندي است كه ركن اساسي آن پدر و مادر است، زيرا اين پيوند يك امر فطري و طبيعي است و والدين نزديك‌ترين مردم نسبت به انسان است، در تمام حوادث با فرزندان خود شريك هستند، قرآن كريم و روايات اسلامي سفارش‌هاي زيادي درباره احترام و اطاعت از والدين دارند و آن را وظيفه‌اي شرعي مي‌دانند كه تا پايان عمر ادامه دارد. حضرت علي(ع) مي‌فرمايد: «برّا الوالدين اكبر فريضه؛}}<ref>محمدي ري‌شهري، محمد، ميزان‌الحكمه، ترجمه حميدرضا شيخي، قم، دارالحديث، ۱۳۷۹، ج۱۴، ص۷۰۹.</ref> نيكي به پدر و مادر از بزرگترين واجبات است» قرآن كريم<ref>بقره/ ۸۳، ۱۸۰، ۲۱۵، نساء/ ۳۶، انعام/ ۱۵۱، اسراء/ ۲۳، ۲۴، لقمان/ ۱۴، ۱۵، مريم/ ۳۲، ۱۴، عنكبوت/ ۸، احقاف/ ۱۵، ابراهيم/ ۴۱، نمل/ ۱۹، نوح/۲۸.</ref> زحمات طاقت‌فرساي آنان را در قالب‌هاي مختلف يادآور مي‌شود و از تعبيرات گوناگوني از اين مهم سخن گفته و به احترام و قدرداني در رعايت حقوق آنان تأكيد مي‌كند.  
پایدارترین و اساسی‌ترین پیوندها در میان انسان‌ها، پیوند خانوادگی و خویشاوندی است که رکن اساسی آن پدر و مادر است، زیرا این پیوند یک امر فطری و طبیعی است و والدین نزدیک‌ترین مردم نسبت به انسان است، در تمام حوادث با فرزندان خود شریک هستند، قرآن کریم و روایات اسلامی سفارش‌های زیادی درباره احترام و اطاعت از والدین دارند و آن را وظیفه‌ای شرعی می‌دانند که تا پایان عمر ادامه دارد. حضرت علی(ع) می‌فرماید: «برّا الوالدین اکبر فریضه؛<ref>محمدی ری‌شهری، محمد، میزان‌الحکمه، ترجمه حمیدرضا شیخی، قم، دارالحدیث، ۱۳۷۹، ج۱۴، ص۷۰۹.</ref> نیکی به پدر و مادر از بزرگترین واجبات است» قرآن کریم<ref>بقره/ ۸۳، ۱۸۰، ۲۱۵، نساء/ ۳۶، انعام/ ۱۵۱، اسراء/ ۲۳، ۲۴، لقمان/ ۱۴، ۱۵، مریم/ ۳۲، ۱۴، عنکبوت/ ۸، احقاف/ ۱۵، ابراهیم/ ۴۱، نمل/ ۱۹، نوح/۲۸.</ref> زحمات طاقت‌فرسای آنان را در قالب‌های مختلف یادآور می‌شود و از تعبیرات گوناگونی از این مهم سخن گفته و به احترام و قدردانی در رعایت حقوق آنان تأکید می‌کند.


۱. احسان و نيكي به والدين در چهار مورد در رديف توحيد قرار داده شده است و هم رديف بودن اين دو مسأله بيانگر عظمتي است كه اسلام درباره نيكي به پدر و مادر مطرح كرده است: {{قرآن|لا تَعْبُدُونَ إِلاَّ اللَّهَ وَ بِالْوالِدَيْنِ إِحْساناً<ref>بقره/ ۸۳.</ref> جز خداوند يگانه را پرستش نكنيد و به پدر و مادر نيكي كنيد. و {{قرآن|وَ اعْبُدُوا اللَّهَ وَ لا تُشْرِكُوا بِهِ شَيْئاً وَ بِالْوالِدَيْنِ إِحْساناً}}<ref>نساء/ ۳۶.</ref> و خدا را بپرستيد و هيچ چيز را همتاي او قرار ندهيد و به پدر و مادر نيكي كنيد. و {{قرآن|وَ قَضى رَبُّكَ أَلاَّ تَعْبُدُوا إِلاَّ إِيَّاهُ وَ بِالْوالِدَيْنِ إِحْساناً}}<ref>اسراء/ ۲۳.</ref> و پروردگارت فرمان داده: جز او را نپرستيد و به پدر و مادر نيكي كنيد. و {{قرآن|وَ لا تُشْرِكُوا بِهِ شَيْئاً وَ بِالْوالِدَيْنِ إِحْساناً}}<ref>انعام/ ۱۵۱.</ref> اين‌كه چيزي را شريك خدا قرار ندهيد و به پدر و مادر نيكي كنيد. پس معلوم مي‌شود که احسان به پدر و مادر بعد از مسأله توحيد واجب‌ترين واجبات است چنان كه مسأله عقوق والدين بعد از شرك ورزيدن به خدا از بزرگترين گناهان كبيره است}}<ref>موسوي، سيد محمد باقر، الميزان، تهران، انتشارات محمدي، ۱۳۶۳، ج۲۵، ص۱۳۹.</ref> و در يك مورد سپاسگزاري از آنان را در كنار سپاسگزاري از خدا قرار مي‌دهد {{قرآن|ان اشكرلي و لوالديك<ref>لقمان/ ۱۴.</ref> كه براي من و براي پدر و مادرت شكر به جا آور. و نيز از آيات ياد شده استفاده مي‌شود كه تعظيم و احترام والدين حتي اگر كافر باشند لازم است؛}}<ref>الفخر رازي، التفسير الكبير، ج۳، ص۱۶۵.</ref> زيرا كلمه «بالوالدين» مطلق است و مقيد به مؤمن بودن، نشده و در «بالوالدين احساناً» كلمه «احساناً» بدون «الي» و با «باء» آمده به معناي نيكي كردن به والدين به طور مستقيم و بي‌واسطه است. بنابراين، آيه شريفه تأكيد مي‌كند كه موضوع نيكي به پدر و مادر را بايد به گونه‌اي اهميت داد كه بدون واسطه انجام گيرد.<ref>مكارم شيرازي، ناصر و همكاران، تفسير نمونه، تهران، دارالكتب الاسلاميه، ۱۳۶۱، ج۶، ص۳۳.</ref>  
۱. احسان و نیکی به والدین در چهار مورد در ردیف توحید قرار داده شده است و هم ردیف بودن این دو مسئله بیانگر عظمتی است که اسلام درباره نیکی به پدر و مادر مطرح کرده است: {{قرآن|لا تَعْبُدُونَ إِلاَّ اللَّهَ وَ بِالْوالِدَیْنِ إِحْساناً}}<ref>بقره/ ۸۳.</ref> جز خداوند یگانه را پرستش نکنید و به پدر و مادر نیکی کنید؛ و {{قرآن|وَ اعْبُدُوا اللَّهَ وَ لا تُشْرِکُوا بِهِ شَیْئاً وَ بِالْوالِدَیْنِ إِحْساناً}}<ref>نساء/ ۳۶.</ref> و خدا را بپرستید و هیچ چیز را همتای او قرار ندهید و به پدر و مادر نیکی کنید؛ و {{قرآن|وَ قَضی رَبُّکَ أَلاَّ تَعْبُدُوا إِلاَّ إِیَّاهُ وَ بِالْوالِدَیْنِ إِحْساناً}}<ref>اسراء/ ۲۳.</ref> و پروردگارت فرمان داده: جز او را نپرستید و به پدر و مادر نیکی کنید؛ و {{قرآن|وَ لا تُشْرِکُوا بِهِ شَیْئاً وَ بِالْوالِدَیْنِ إِحْساناً}}<ref>انعام/ ۱۵۱.</ref> این‌که چیزی را شریک خدا قرار ندهید و به پدر و مادر نیکی کنید. پس معلوم می‌شود که احسان به پدر و مادر بعد از مسئله توحید واجب‌ترین واجبات است چنان‌که مسئله عقوق والدین بعد از شرک ورزیدن به خدا از بزرگترین گناهان کبیره است<ref>موسوی، سید محمد باقر، المیزان، تهران، انتشارات محمدی، ۱۳۶۳، ج۲۵، ص۱۳۹.</ref> و در یک مورد سپاسگزاری از آنان را در کنار سپاسگزاری از خدا قرار می‌دهد {{قرآن|ان اشکرلی و لوالدیک}}<ref>لقمان/ ۱۴.</ref> که برای من و برای پدر و مادرت شکر به جا آور؛ و نیز از آیات یاد شده استفاده می‌شود که تعظیم و احترام والدین حتی اگر کافر باشند لازم است؛<ref>الفخر رازی، التفسیر الکبیر، ج۳، ص۱۶۵.</ref> زیرا کلمه «بالوالدین» مطلق است و مقید به مؤمن بودن، نشده و در «بالوالدین احساناً» کلمه «احساناً» بدون «الی» و با «باء» آمده به معنای نیکی کردن به والدین به طور مستقیم و بی‌واسطه است؛ بنابراین، آیه شریفه تأکید می‌کند که موضوع نیکی به پدر و مادر را باید به گونه‌ای اهمیت داد که بدون واسطه انجام گیرد.<ref>مکارم شیرازی، ناصر و همکاران، تفسیر نمونه، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۶۱، ج۶، ص۳۳.</ref>


۲. خداوند در قرآن كريم در سه جا تعبير به {{قرآن|وَ وَصَّيْنَا الْإِنْسانَ بِوالِدَيْهِ<ref>عنكبوت/ ۸، لقمان/ ۱۴، احقاف/ ۱۵.</ref> را آورده كه اشاره به اين است كه نيكي به پدر و مادر از اصول انساني است و به صورت يك قانون تكويني در نهاد همه انسان‌ها وجود دارد و به ويژه تعبير به «انسان» كه اين قانون مخصوص به مؤمنان نيست، بلكه هر كسي شايسته نام انسان است بايد در برابر پدر و مادر حق‌شناس باشد.}}<ref>تفسير نمونه، همان، ج۱۶، ص۲۱۵.</ref>  
۲. خداوند در قرآن کریم در سه جا تعبیر به {{قرآن|وَ وَصَّیْنَا الْإِنْسانَ بِوالِدَیْهِ}}<ref>عنکبوت/ ۸، لقمان/ ۱۴، احقاف/ ۱۵.</ref> را آورده که اشاره به این است که نیکی به پدر و مادر از اصول انسانی است و به صورت یک قانون تکوینی در نهاد همه انسان‌ها وجود دارد و به ویژه تعبیر به «انسان» که این قانون مخصوص به مؤمنان نیست، بلکه هر کسی شایسته نام انسان است باید در برابر پدر و مادر حق‌شناس باشد.<ref>تفسیر نمونه، همان، ج۱۶، ص۲۱۵.</ref>


مرحوم علاّمه طباطبائي در احترام به والدين به عقل نيز تمسك مي‌كند و مي گويد: «اعتبار عقلي هم مؤيد اين معنا است،<ref>ترجمه الميزان، همان، ج۱۴، ص۲۵۷.</ref> زيرا رابطه عاطفي بين پدر و مادر از يك طرف و فرزندان از طرف ديگر از بزرگترين روابط اجتماعي است كه قوام جامعه انساني بدانهاست و به طور طبيعي زن و شوهر را به حال اجتماع نگهداشته و نمي‌گذارد از هم جدا شوند، بنابراين، از نظر سنت اجتماعي و به حكم فطرت لازم است آدمي پدر و مادر خود را احترام و به ايشان احسان کند، زيرا اگر اين حكم در اجتماع جريان نيابد و فرزندان با پدر و مادر خود معامله يك بيگانه را داشته باشند بي ترديد عاطفه از بين رفته، شيرازه اجتماع به كلي از هم پاشيده مي شود.»<ref>ترجمه الميزان، همان، ج۲۵، ص۱۴۰.</ref>  
مرحوم علاّمه طباطبائی در احترام به والدین به عقل نیز تمسک می‌کند و می‌گوید: «اعتبار عقلی هم مؤید این معنا است،<ref>ترجمه المیزان، همان، ج۱۴، ص۲۵۷.</ref> زیرا رابطه عاطفی بین پدر و مادر از یک طرف و فرزندان از طرف دیگر از بزرگترین روابط اجتماعی است که قوام جامعه انسانی بدانهاست و به‌طور طبیعی زن و شوهر را به حال اجتماع نگهداشته و نمی‌گذارد از هم جدا شوند، بنابراین، از نظر سنت اجتماعی و به حکم فطرت لازم است آدمی پدر و مادر خود را احترام و به ایشان احسان کند، زیرا اگر این حکم در اجتماع جریان نیابد و فرزندان با پدر و مادر خود معامله یک بیگانه را داشته باشند بی تردید عاطفه از بین رفته، شیرازه اجتماع به کلی از هم پاشیده می‌شود.»<ref>ترجمه المیزان، همان، ج۲۵، ص۱۴۰.</ref>


۳. در وصيت نيز پدر و مادر مقدم هستند {{قرآن|إِنْ تَرَكَ خَيْراً الْوَصِيَّه لِلْوالِدَيْنِ<ref>بقره/ ۱۸۰.</ref> فرزندان ثروتمند وصيت كنند كه مالي به والدين آنان بدهند. و نيز والدين در احسان و انفاق مقدم هستند {{قرآن|قُلْ ما أَنْفَقْتُمْ مِنْ خَيْرٍ فَلِلْوالِدَيْنِ}}<ref>بقره/ ۱۴.</ref> مي‌پرسند در راه خدا چه انفاق كنيم؟ بگو آنچه مي‌توانيد درباره پدران و مادران انفاق نماييد.» بهترين مصداق انفاق را والدين مي‌داند. پس قرآن كريم به صراحت دستور مي‌دهد كه مسلمانان از هرگونه بذل و بخششي به والدين خودداري نکنند.  
۳. در وصیت نیز پدر و مادر مقدم هستند {{قرآن|إِنْ تَرَکَ خَیْراً الْوَصِیَّه لِلْوالِدَیْنِ}}<ref>بقره/ ۱۸۰.</ref> فرزندان ثروتمند وصیت کنند که مالی به والدین آنان بدهند؛ و نیز والدین در احسان و انفاق مقدم هستند {{قرآن|قُلْ ما أَنْفَقْتُمْ مِنْ خَیْرٍ فَلِلْوالِدَیْنِ}}<ref>بقره/ ۱۴.</ref> می‌پرسند در راه خدا چه انفاق کنیم؟ بگو آنچه می‌توانید درباره پدران و مادران انفاق نمایید.» بهترین مصداق انفاق را والدین می‌داند. پس قرآن کریم به صراحت دستور می‌دهد که مسلمانان از هرگونه بذل و بخششی به والدین خودداری نکنند.


۴. قرآن شيوه رهبران آسماني و آموزگاران الهي را نقل مي‌كند كه آنان نسبت به پدر و مادر به شدت احترام مي‌كردند و پس از درگذشت آنان در حق آنها استغفار مي‌نمودند و با ملاحظه آيات زير اين مطلب روشن مي‌شود: «و برًّا بوالديه؛}}<ref>مريم/ ۱۴.</ref> يعني حضرت يحيي نسبت به پدر و مادرش خوشرفتار و نيكوكار و پرمحبت بود و همچنين حضرت عيسي(ع) مي‌فرمايد: {{قرآن|و براً بوالدتي<ref>مريم/ ۳۲.</ref> خداوند مرا نيكوكار و قدردان و خيرخواه، نسبت به مادرم قرار داده است.}}<ref>تفسير نمونه،همان، ج۱۳، ص۱۳.</ref> حضرت ابراهيم(ع) ازخداوند درخواست مي‌نمايد كه خداوند او و والدينش و مؤمنان را روز حساب بيامرزد {{قرآن|رَبَّنَا اغْفِرْ لِي وَ لِوالِدَيَّ وَ لِلْمُؤْمِنِينَ يَوْمَ يَقُومُ الْحِسابُ<ref>ابراهيم/ ۴۱ و نيز نمل/ ۱۹، نوح/ ۲۸.</ref>.
۴. قرآن شیوه رهبران آسمانی و آموزگاران الهی را نقل می‌کند که آنان نسبت به پدر و مادر به شدت احترام می‌کردند و پس از درگذشت آنان در حق آنها استغفار می‌نمودند و با ملاحظه آیات زیر این مطلب روشن می‌شود: {{و برًّا بوالدیه؛}}<ref>مریم/ ۱۴.</ref> یعنی حضرت یحیی نسبت به پدر و مادرش خوشرفتار و نیکوکار و پرمحبت بود و همچنین حضرت عیسی(ع) می‌فرماید: {{قرآن|و براً بوالدتی}}<ref>مریم/ ۳۲.</ref> خداوند مرا نیکوکار و قدردان و خیرخواه، نسبت به مادرم قرار داده است.<ref>تفسیر نمونه، همان، ج۱۳، ص۱۳.</ref> حضرت ابراهیم(ع) ازخداوند درخواست می‌نماید که خداوند او و والدینش و مؤمنان را روز حساب بیامرزد {{قرآن|رَبَّنَا اغْفِرْ لِی وَ لِوالِدَیَّ وَ لِلْمُؤْمِنِینَ یَوْمَ یَقُومُ الْحِسابُ}}<ref>ابراهیم/ ۴۱ و نیز نمل/ ۱۹، نوح/ ۲۸.</ref>


۵. در قرآن كريم در چند آيه درد و رنج‌هاي طاقت‌فرساي مادر را تشريح مي‌كند {{قرآن|وَ وَصَّيْنَا الْإِنْسانَ بِوالِدَيْهِ حَمَلَتْهُ أُمُّهُ وَهْناً عَلى وَهْنٍ...}}<ref>لقمان/ ۱۴.</ref> و به انسان درباره پدر و مادرش سفارش كرده‌ايم، مادرش ‌به او حامله شد در حالي كه سستي بر روي سستي عارض او مي‌گشت. آياتي كه در مورد حق‌شناسي از والدين آمده بر دو قسم است، يك قسم حق‌شناسي مشترك پدر و مادر را بيان مي‌كند و قسم ديگر آياتي است كه ويژه حق‌شناسي و زحمت مادر است زيرا در سوره لقمان آيه ۱۴ و سوره احقاف، آيه ۱۵، ابتدا مسأله احسان به پدر و مادر را بيان كرد، سپس مادر را جداگانه ذكر كرد كه فرزند را با مشقت و رنج حمل و وضع مي‌كند و اين دلالت بر عظمت حق مادر مي‌كند.  
۵. در قرآن کریم در چند آیه درد و رنج‌های طاقت‌فرسای مادر را تشریح می‌کند {{قرآن|وَ وَصَّیْنَا الْإِنْسانَ بِوالِدَیْهِ حَمَلَتْهُ أُمُّهُ وَهْناً عَلی وَهْنٍ…}}<ref>لقمان/ ۱۴.</ref> و به انسان درباره پدر و مادرش سفارش کرده‌ایم، مادرش به او حامله شد در حالی که سستی بر روی سستی عارض او می‌گشت. آیاتی که در مورد حق‌شناسی از والدین آمده بر دو قسم است، یک قسم حق‌شناسی مشترک پدر و مادر را بیان می‌کند و قسم دیگر آیاتی است که ویژه حق‌شناسی و زحمت مادر است زیرا در سوره لقمان آیه ۱۴ و سوره احقاف، آیه ۱۵، ابتدا مسئله احسان به پدر و مادر را بیان کرد، سپس مادر را جداگانه ذکر کرد که فرزند را با مشقت و رنج حمل و وضع می‌کند و این دلالت بر عظمت حق مادر می‌کند.


و مرحوم علامه طباطبايي مي گويد: «دنبال سفارش به نيكي به والدين به ناراحتي‌هايي كه مادر انسان در دوران حاملگي، وضع حمل و شير دادن تحمل مي‌كند تا اشاره كرده باشد به ملاك حكم و عواطف و غريزه رحمت و رأفت انسان را برانگيزد، لذا مي فرمايد: {{قرآن|حَمَلَتْهُ أُمُّهُ كُرْهاً وَ وَضَعَتْهُ كُرْهاً وَ حَمْلُهُ وَ فِصالُهُ ثَلاثُونَ شَهْراً...}}<ref>احقاف/ ۱۵.</ref> به ويژه مادرش كه او را به دشواري حمل كرد و به وضعي ناراحت‌كننده بزاييد و حمل او تا روزي كه از شيرش مي‌گيرد سي‌ماه است. يعني مادر انسان او را به حملي كراهت‌آور مشقت‌آور حمل كرد چون حمل يك انسان در شكم، سنگين است وضع حمل بسيار سخت و طاقت فرسا است.»}}<ref> . ترجمه الميزان، همان، ج۱۸، ص۳۰۴.</ref>  
و مرحوم علامه طباطبایی می‌گوید: «دنبال سفارش به نیکی به والدین به ناراحتی‌هایی که مادر انسان در دوران حاملگی، وضع حمل و شیر دادن تحمل می‌کند تا اشاره کرده باشد به ملاک حکم و عواطف و غریزه رحمت و رأفت انسان را برانگیزد، لذا می‌فرماید: {{قرآن|حَمَلَتْهُ أُمُّهُ کُرْهاً وَ وَضَعَتْهُ کُرْهاً وَ حَمْلُهُ وَ فِصالُهُ ثَلاثُونَ شَهْراً…}}<ref>احقاف/ ۱۵.</ref> به ویژه مادرش که او را به دشواری حمل کرد و به وضعی ناراحت‌کننده بزایید و حمل او تا روزی که از شیرش می‌گیرد سی‌ماه است. یعنی مادر انسان او را به حملی کراهت‌آور مشقت‌آور حمل کرد چون حمل یک انسان در شکم، سنگین است وضع حمل بسیار سخت و طاقت فرسا است.»<ref>. ترجمه المیزان، همان، ج۱۸، ص۳۰۴.</ref>


۶. با تمام اين تأكيدها و سفارش‌ها نبايد رابطه انسان و پدر و مادرش مقدم بر رابطه او با خدا باشد و هرگز نبايد عواطف خويشاوندي حاكم بر اعتقاد مكتبي او گردد. هرگاه پدر و مادر تلاش كردند كه موجودي را براي من شريك قرار دهي كه از آن علم و آگاهي نداري (بلكه مي‌داني باطل است) از آنها اطاعت نكن، يعني هرگز نبايد رابطه‌ي انسان و پدر و مادرش مقدم بر رابطه‌ي او با خدا باشد و هرگز نبايد عواطف فرزندي حاكم بر عقيده و دين گردد {{قرآن|وَ إِنْ جاهَداكَ علي اَنْ تُشْرِكَ بِي ما لَيْسَ لَكَ بِهِ عِلْمٌ...<ref>لقمان/ ۱۵.</ref> ولي بر انسان لازم است كه در امور دنيوي، نه در احكام شرعي كه راه خداست،‌با پدر و مادر به طور پسنديده و متعارف مصاحبت كند و زحمت و رنج چند روزه دنيا را تحمل كند، به خلاف مسأله دين و مكتب كه براي خوش‌آيند پدر و مادر در آن نبايد چشم بپوشد، چون دين با سعادت ابدي انسان سر و كار دارد}}<ref>طباطبائي، سيد محمد حسين، الميزان في تفسير القرآن، بيروت، مؤسسه الاعلمي للمطبوعات، ۱۳۹۳، ج۱۶، ص۲۱۷.</ref> {{قرآن|وَ صاحِبْهُما فِي الدُّنْيا مَعْرُوفاً<ref>لقمان/ ۱۵.</ref>.
۶. با تمام این تأکیدها و سفارش‌ها نباید رابطه انسان و پدر و مادرش مقدم بر رابطه او با خدا باشد و هرگز نباید عواطف خویشاوندی حاکم بر اعتقاد مکتبی او گردد. هرگاه پدر و مادر تلاش کردند که موجودی را برای من شریک قرار دهی که از آن علم و آگاهی نداری (بلکه می‌دانی باطل است) از آنها اطاعت نکن، یعنی هرگز نباید رابطهٔ انسان و پدر و مادرش مقدم بر رابطهٔ او با خدا باشد و هرگز نباید عواطف فرزندی حاکم بر عقیده و دین گردد {{قرآن|وَ إِنْ جاهَداکَ علی اَنْ تُشْرِکَ بِی ما لَیْسَ لَکَ بِهِ عِلْمٌ}}<ref>لقمان/ ۱۵.</ref> ولی بر انسان لازم است که در امور دنیوی، نه در احکام شرعی که راه خداست، با پدر و مادر به‌طور پسندیده و متعارف مصاحبت کند و زحمت و رنج چند روزه دنیا را تحمل کند، به خلاف مسئله دین و مکتب که برای خوش‌آیند پدر و مادر در آن نباید چشم بپوشد، چون دین با سعادت ابدی انسان سر و کار دارد<ref>طباطبائی، سید محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت، مؤسسه الاعلمی للمطبوعات، ۱۳۹۳، ج۱۶، ص۲۱۷.</ref> {{قرآن|وَ صاحِبْهُما فِی الدُّنْیا مَعْرُوفاً}}<ref>لقمان/ ۱۵.</ref>


۷. قرآن كريم كمترين بي‌احترامي را درباره والدين اجازه نداده چنان که مي فرمايد: {{قرآن|فلا تَقُلْ لهما اف}}<ref>اسراء/ ۲۳.</ref> كمترين اهانتي به آنها روا مدار. «اف» مانند كلمه «آخ» در فارسي انزجار را افاده مي‌كند. اگر حكم را اختصاص به دوران پيري پدر و مادر داده از اين جهت بوده كه پدر و مادر، در آن دوران سخت‌ترين حالات را دارند و بيشتر احساس احتياج به كمك فرزند مي‌نمايند<ref>الميزان، ترجمه موسوي، ج۲۵، ص۱۴۰.</ref> و الّا چه محتاج باشند يا نباشند، احترام آنان واجب است و در معاشرت و سخن گفتن رعايت آنها را بايد نمود. امام صادق(ع) مي‌فرمايد: اگر چيزي كمتر از «اف» وجود داشت، خدا از آن نهي مي‌كرد و اين حداقل مخالف و بي‌احترامي به پدر و مادر است و منظور از اين جمله نظر تند و غضب‌آلود به پدر و مادر كردن است.»<ref>ابن جمعه العروسي الحويزي، تفسير نور الثقلين، قم، مطبعه الحكمه، ج۳، ص۱۴۹، حديث ۱۳۱.</ref>
۷. قرآن کریم کمترین بی‌احترامی را درباره والدین اجازه نداده چنان‌که می‌فرماید: {{قرآن|فلا تَقُلْ لهما اف}}<ref>اسراء/ ۲۳.</ref> کمترین اهانتی به آنها روا مدار. «اف» مانند کلمه «آخ» در فارسی انزجار را افاده می‌کند. اگر حکم را اختصاص به دوران پیری پدر و مادر داده از این جهت بوده که پدر و مادر، در آن دوران سخت‌ترین حالات را دارند و بیشتر احساس احتیاج به کمک فرزند می‌نمایند<ref>المیزان، ترجمه موسوی، ج۲۵، ص۱۴۰.</ref> و الّا چه محتاج باشند یا نباشند، احترام آنان واجب است و در معاشرت و سخن گفتن رعایت آنها را باید نمود. امام صادق(ع) می‌فرماید: اگر چیزی کمتر از «اف» وجود داشت، خدا از آن نهی می‌کرد و این حداقل مخالف و بی‌احترامی به پدر و مادر است و منظور از این جمله نظر تند و غضب‌آلود به پدر و مادر کردن است.»<ref>ابن جمعه العروسی الحویزی، تفسیر نور الثقلین، قم، مطبعه الحکمه، ج۳، ص۱۴۹، حدیث ۱۳۱.</ref>
{{پایان پاسخ}}
{{پایان پاسخ}}
{{مطالعه بیشتر}}
{{مطالعه بیشتر}}
==مطالعه بيشتر==


۱. ارزش پدر ومادر در قرآن و حديث، سيداسماعيل گوهري، تهران، نشر نيايش، چاپ اول، سال ۱۳۷۳.  
== مطالعه بیشتر ==
۱. ارزش پدر ومادر در قرآن و حدیث، سیداسماعیل گوهری، تهران، نشر نیایش، چاپ اول، سال ۱۳۷۳.


۲. پدر و مادر در قرآن، جعفر شيخ الاسلامي، تهران، نشر داود، ۱۳۷۸.  
۲. پدر و مادر در قرآن، جعفر شیخ الاسلامی، تهران، نشر داود، ۱۳۷۸.


۳. مربي نمونه، (تفسير سوره لقمان)، جعفر سبحاني،‌ ارشادات دارالتبليغ الاسلامي.  
# مربی نمونه، (تفسیر سوره لقمان)، جعفر سبحانی، ارشادات دارالتبلیغ الاسلامی.
 
# زن در آئینه جلال و جمال، آیت‌الله سید جوادی آملی، قم، مرکز نشر اسراء.
۴. زن در آئينه جلال و جمال، آيت‌الله سيد جوادي آملي، قم، مركز نشر اسراء.
{{پایان مطالعه بیشتر}}
{{پایان مطالعه بیشتر}}


==منابع==
== منابع ==
<references />
{{پانویس|۲}}
{{شاخه
{{شاخه
  | شاخه اصلی = علوم و معارف قرآن
  | شاخه اصلی = علوم و معارف قرآن
|شاخه فرعی۱ = اخلاق در قرآن
|شاخه فرعی۱ = اخلاق در قرآن
|شاخه فرعی۲ = سایر مباحث
|شاخه فرعی۲ = سایر مباحث
|شاخه فرعی۳ =  
|شاخه فرعی۳ =
}}
}}
{{تکمیل مقاله
{{تکمیل مقاله
  | شناسه =  
  | شناسه =
  | تیترها =  
  | تیترها =
  | ویرایش =  
  | ویرایش =
  | لینک‌دهی =  
  | لینک‌دهی =
  | ناوبری =  
  | ناوبری =
  | نمایه =  
  | نمایه =
  | تغییر مسیر =  
  | تغییر مسیر =
  | ارجاعات =  
  | ارجاعات =
  | بازبینی =  
  | بازبینی =
  | تکمیل =  
  | تکمیل =
  | اولویت =  
  | اولویت =
  | کیفیت =  
  | کیفیت =
}}
}}
{{پایان متن}}
{{پایان متن}}

نسخهٔ ‏۷ ژانویهٔ ۲۰۲۱، ساعت ۱۲:۴۸

سؤال

آیات درباره نیکی به پدر و مادر و آزار و اذیت نکردن آنها را بنویسید و توضیح دهید؟

پایدارترین و اساسی‌ترین پیوندها در میان انسان‌ها، پیوند خانوادگی و خویشاوندی است که رکن اساسی آن پدر و مادر است، زیرا این پیوند یک امر فطری و طبیعی است و والدین نزدیک‌ترین مردم نسبت به انسان است، در تمام حوادث با فرزندان خود شریک هستند، قرآن کریم و روایات اسلامی سفارش‌های زیادی درباره احترام و اطاعت از والدین دارند و آن را وظیفه‌ای شرعی می‌دانند که تا پایان عمر ادامه دارد. حضرت علی(ع) می‌فرماید: «برّا الوالدین اکبر فریضه؛[۱] نیکی به پدر و مادر از بزرگترین واجبات است» قرآن کریم[۲] زحمات طاقت‌فرسای آنان را در قالب‌های مختلف یادآور می‌شود و از تعبیرات گوناگونی از این مهم سخن گفته و به احترام و قدردانی در رعایت حقوق آنان تأکید می‌کند.

۱. احسان و نیکی به والدین در چهار مورد در ردیف توحید قرار داده شده است و هم ردیف بودن این دو مسئله بیانگر عظمتی است که اسلام درباره نیکی به پدر و مادر مطرح کرده است: ﴿لا تَعْبُدُونَ إِلاَّ اللَّهَ وَ بِالْوالِدَیْنِ إِحْساناً﴾[۳] جز خداوند یگانه را پرستش نکنید و به پدر و مادر نیکی کنید؛ و ﴿وَ اعْبُدُوا اللَّهَ وَ لا تُشْرِکُوا بِهِ شَیْئاً وَ بِالْوالِدَیْنِ إِحْساناً﴾[۴] و خدا را بپرستید و هیچ چیز را همتای او قرار ندهید و به پدر و مادر نیکی کنید؛ و ﴿وَ قَضی رَبُّکَ أَلاَّ تَعْبُدُوا إِلاَّ إِیَّاهُ وَ بِالْوالِدَیْنِ إِحْساناً﴾[۵] و پروردگارت فرمان داده: جز او را نپرستید و به پدر و مادر نیکی کنید؛ و ﴿وَ لا تُشْرِکُوا بِهِ شَیْئاً وَ بِالْوالِدَیْنِ إِحْساناً﴾[۶] این‌که چیزی را شریک خدا قرار ندهید و به پدر و مادر نیکی کنید. پس معلوم می‌شود که احسان به پدر و مادر بعد از مسئله توحید واجب‌ترین واجبات است چنان‌که مسئله عقوق والدین بعد از شرک ورزیدن به خدا از بزرگترین گناهان کبیره است[۷] و در یک مورد سپاسگزاری از آنان را در کنار سپاسگزاری از خدا قرار می‌دهد ﴿ان اشکرلی و لوالدیک﴾[۸] که برای من و برای پدر و مادرت شکر به جا آور؛ و نیز از آیات یاد شده استفاده می‌شود که تعظیم و احترام والدین حتی اگر کافر باشند لازم است؛[۹] زیرا کلمه «بالوالدین» مطلق است و مقید به مؤمن بودن، نشده و در «بالوالدین احساناً» کلمه «احساناً» بدون «الی» و با «باء» آمده به معنای نیکی کردن به والدین به طور مستقیم و بی‌واسطه است؛ بنابراین، آیه شریفه تأکید می‌کند که موضوع نیکی به پدر و مادر را باید به گونه‌ای اهمیت داد که بدون واسطه انجام گیرد.[۱۰]

۲. خداوند در قرآن کریم در سه جا تعبیر به ﴿وَ وَصَّیْنَا الْإِنْسانَ بِوالِدَیْهِ﴾[۱۱] را آورده که اشاره به این است که نیکی به پدر و مادر از اصول انسانی است و به صورت یک قانون تکوینی در نهاد همه انسان‌ها وجود دارد و به ویژه تعبیر به «انسان» که این قانون مخصوص به مؤمنان نیست، بلکه هر کسی شایسته نام انسان است باید در برابر پدر و مادر حق‌شناس باشد.[۱۲]

مرحوم علاّمه طباطبائی در احترام به والدین به عقل نیز تمسک می‌کند و می‌گوید: «اعتبار عقلی هم مؤید این معنا است،[۱۳] زیرا رابطه عاطفی بین پدر و مادر از یک طرف و فرزندان از طرف دیگر از بزرگترین روابط اجتماعی است که قوام جامعه انسانی بدانهاست و به‌طور طبیعی زن و شوهر را به حال اجتماع نگهداشته و نمی‌گذارد از هم جدا شوند، بنابراین، از نظر سنت اجتماعی و به حکم فطرت لازم است آدمی پدر و مادر خود را احترام و به ایشان احسان کند، زیرا اگر این حکم در اجتماع جریان نیابد و فرزندان با پدر و مادر خود معامله یک بیگانه را داشته باشند بی تردید عاطفه از بین رفته، شیرازه اجتماع به کلی از هم پاشیده می‌شود.»[۱۴]

۳. در وصیت نیز پدر و مادر مقدم هستند ﴿إِنْ تَرَکَ خَیْراً الْوَصِیَّه لِلْوالِدَیْنِ﴾[۱۵] فرزندان ثروتمند وصیت کنند که مالی به والدین آنان بدهند؛ و نیز والدین در احسان و انفاق مقدم هستند ﴿قُلْ ما أَنْفَقْتُمْ مِنْ خَیْرٍ فَلِلْوالِدَیْنِ﴾[۱۶] می‌پرسند در راه خدا چه انفاق کنیم؟ بگو آنچه می‌توانید درباره پدران و مادران انفاق نمایید.» بهترین مصداق انفاق را والدین می‌داند. پس قرآن کریم به صراحت دستور می‌دهد که مسلمانان از هرگونه بذل و بخششی به والدین خودداری نکنند.

۴. قرآن شیوه رهبران آسمانی و آموزگاران الهی را نقل می‌کند که آنان نسبت به پدر و مادر به شدت احترام می‌کردند و پس از درگذشت آنان در حق آنها استغفار می‌نمودند و با ملاحظه آیات زیر این مطلب روشن می‌شود: الگو:و برًّا بوالدیه؛[۱۷] یعنی حضرت یحیی نسبت به پدر و مادرش خوشرفتار و نیکوکار و پرمحبت بود و همچنین حضرت عیسی(ع) می‌فرماید: ﴿و براً بوالدتی﴾[۱۸] خداوند مرا نیکوکار و قدردان و خیرخواه، نسبت به مادرم قرار داده است.[۱۹] حضرت ابراهیم(ع) ازخداوند درخواست می‌نماید که خداوند او و والدینش و مؤمنان را روز حساب بیامرزد ﴿رَبَّنَا اغْفِرْ لِی وَ لِوالِدَیَّ وَ لِلْمُؤْمِنِینَ یَوْمَ یَقُومُ الْحِسابُ﴾[۲۰]

۵. در قرآن کریم در چند آیه درد و رنج‌های طاقت‌فرسای مادر را تشریح می‌کند ﴿وَ وَصَّیْنَا الْإِنْسانَ بِوالِدَیْهِ حَمَلَتْهُ أُمُّهُ وَهْناً عَلی وَهْنٍ…﴾[۲۱] و به انسان درباره پدر و مادرش سفارش کرده‌ایم، مادرش به او حامله شد در حالی که سستی بر روی سستی عارض او می‌گشت. آیاتی که در مورد حق‌شناسی از والدین آمده بر دو قسم است، یک قسم حق‌شناسی مشترک پدر و مادر را بیان می‌کند و قسم دیگر آیاتی است که ویژه حق‌شناسی و زحمت مادر است زیرا در سوره لقمان آیه ۱۴ و سوره احقاف، آیه ۱۵، ابتدا مسئله احسان به پدر و مادر را بیان کرد، سپس مادر را جداگانه ذکر کرد که فرزند را با مشقت و رنج حمل و وضع می‌کند و این دلالت بر عظمت حق مادر می‌کند.

و مرحوم علامه طباطبایی می‌گوید: «دنبال سفارش به نیکی به والدین به ناراحتی‌هایی که مادر انسان در دوران حاملگی، وضع حمل و شیر دادن تحمل می‌کند تا اشاره کرده باشد به ملاک حکم و عواطف و غریزه رحمت و رأفت انسان را برانگیزد، لذا می‌فرماید: ﴿حَمَلَتْهُ أُمُّهُ کُرْهاً وَ وَضَعَتْهُ کُرْهاً وَ حَمْلُهُ وَ فِصالُهُ ثَلاثُونَ شَهْراً…﴾[۲۲] به ویژه مادرش که او را به دشواری حمل کرد و به وضعی ناراحت‌کننده بزایید و حمل او تا روزی که از شیرش می‌گیرد سی‌ماه است. یعنی مادر انسان او را به حملی کراهت‌آور مشقت‌آور حمل کرد چون حمل یک انسان در شکم، سنگین است وضع حمل بسیار سخت و طاقت فرسا است.»[۲۳]

۶. با تمام این تأکیدها و سفارش‌ها نباید رابطه انسان و پدر و مادرش مقدم بر رابطه او با خدا باشد و هرگز نباید عواطف خویشاوندی حاکم بر اعتقاد مکتبی او گردد. هرگاه پدر و مادر تلاش کردند که موجودی را برای من شریک قرار دهی که از آن علم و آگاهی نداری (بلکه می‌دانی باطل است) از آنها اطاعت نکن، یعنی هرگز نباید رابطهٔ انسان و پدر و مادرش مقدم بر رابطهٔ او با خدا باشد و هرگز نباید عواطف فرزندی حاکم بر عقیده و دین گردد ﴿وَ إِنْ جاهَداکَ علی اَنْ تُشْرِکَ بِی ما لَیْسَ لَکَ بِهِ عِلْمٌ﴾[۲۴] ولی بر انسان لازم است که در امور دنیوی، نه در احکام شرعی که راه خداست، با پدر و مادر به‌طور پسندیده و متعارف مصاحبت کند و زحمت و رنج چند روزه دنیا را تحمل کند، به خلاف مسئله دین و مکتب که برای خوش‌آیند پدر و مادر در آن نباید چشم بپوشد، چون دین با سعادت ابدی انسان سر و کار دارد[۲۵] ﴿وَ صاحِبْهُما فِی الدُّنْیا مَعْرُوفاً﴾[۲۶]

۷. قرآن کریم کمترین بی‌احترامی را درباره والدین اجازه نداده چنان‌که می‌فرماید: ﴿فلا تَقُلْ لهما اف﴾[۲۷] کمترین اهانتی به آنها روا مدار. «اف» مانند کلمه «آخ» در فارسی انزجار را افاده می‌کند. اگر حکم را اختصاص به دوران پیری پدر و مادر داده از این جهت بوده که پدر و مادر، در آن دوران سخت‌ترین حالات را دارند و بیشتر احساس احتیاج به کمک فرزند می‌نمایند[۲۸] و الّا چه محتاج باشند یا نباشند، احترام آنان واجب است و در معاشرت و سخن گفتن رعایت آنها را باید نمود. امام صادق(ع) می‌فرماید: اگر چیزی کمتر از «اف» وجود داشت، خدا از آن نهی می‌کرد و این حداقل مخالف و بی‌احترامی به پدر و مادر است و منظور از این جمله نظر تند و غضب‌آلود به پدر و مادر کردن است.»[۲۹]


مطالعه بیشتر

۱. ارزش پدر ومادر در قرآن و حدیث، سیداسماعیل گوهری، تهران، نشر نیایش، چاپ اول، سال ۱۳۷۳.

۲. پدر و مادر در قرآن، جعفر شیخ الاسلامی، تهران، نشر داود، ۱۳۷۸.

  1. مربی نمونه، (تفسیر سوره لقمان)، جعفر سبحانی، ارشادات دارالتبلیغ الاسلامی.
  2. زن در آئینه جلال و جمال، آیت‌الله سید جوادی آملی، قم، مرکز نشر اسراء.


منابع

  1. ↑ محمدی ری‌شهری، محمد، میزان‌الحکمه، ترجمه حمیدرضا شیخی، قم، دارالحدیث، ۱۳۷۹، ج۱۴، ص۷۰۹.
  2. ↑ بقره/ ۸۳، ۱۸۰، ۲۱۵، نساء/ ۳۶، انعام/ ۱۵۱، اسراء/ ۲۳، ۲۴، لقمان/ ۱۴، ۱۵، مریم/ ۳۲، ۱۴، عنکبوت/ ۸، احقاف/ ۱۵، ابراهیم/ ۴۱، نمل/ ۱۹، نوح/۲۸.
  3. ↑ بقره/ ۸۳.
  4. ↑ نساء/ ۳۶.
  5. ↑ اسراء/ ۲۳.
  6. ↑ انعام/ ۱۵۱.
  7. ↑ موسوی، سید محمد باقر، المیزان، تهران، انتشارات محمدی، ۱۳۶۳، ج۲۵، ص۱۳۹.
  8. ↑ لقمان/ ۱۴.
  9. ↑ الفخر رازی، التفسیر الکبیر، ج۳، ص۱۶۵.
  10. ↑ مکارم شیرازی، ناصر و همکاران، تفسیر نمونه، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۶۱، ج۶، ص۳۳.
  11. ↑ عنکبوت/ ۸، لقمان/ ۱۴، احقاف/ ۱۵.
  12. ↑ تفسیر نمونه، همان، ج۱۶، ص۲۱۵.
  13. ↑ ترجمه المیزان، همان، ج۱۴، ص۲۵۷.
  14. ↑ ترجمه المیزان، همان، ج۲۵، ص۱۴۰.
  15. ↑ بقره/ ۱۸۰.
  16. ↑ بقره/ ۱۴.
  17. ↑ مریم/ ۱۴.
  18. ↑ مریم/ ۳۲.
  19. ↑ تفسیر نمونه، همان، ج۱۳، ص۱۳.
  20. ↑ ابراهیم/ ۴۱ و نیز نمل/ ۱۹، نوح/ ۲۸.
  21. ↑ لقمان/ ۱۴.
  22. ↑ احقاف/ ۱۵.
  23. ↑ . ترجمه المیزان، همان، ج۱۸، ص۳۰۴.
  24. ↑ لقمان/ ۱۵.
  25. ↑ طباطبائی، سید محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت، مؤسسه الاعلمی للمطبوعات، ۱۳۹۳، ج۱۶، ص۲۱۷.
  26. ↑ لقمان/ ۱۵.
  27. ↑ اسراء/ ۲۳.
  28. ↑ المیزان، ترجمه موسوی، ج۲۵، ص۱۴۰.
  29. ↑ ابن جمعه العروسی الحویزی، تفسیر نور الثقلین، قم، مطبعه الحکمه، ج۳، ص۱۴۹، حدیث ۱۳۱.
مقاله‌های مرتبط
برگرفته از «https://fa.wikipasokh.com/index.php?title=نیکی_به_پدر_و_مادر_در_قرآن&oldid=10447»