مصادیق اهل‌بیت(ع)

سؤال

اهل بیت(ع) چه کسانی و چند نفر هستند؟

درگاه‌ها

براساس برخی روایات مانند حدیث کسا، اهل بیت، منحصر در پنج تن می‌باشد؛ اما پیامبر(ص) و امامان شیعه در روایات دیگری مراد از اهل بیت را منحصر در چهارده معصوم یعنی پیامبر(ص)، فاطمه زهرا(س) و دوازده امام می‌دانند و دیگران داخل در معنی اهل بیت نیستند.

معناشناسی

اهل بیت، ترکیبی از دو واژۀ "اهل" و "بیت" است. کلمۀ اهل معمولاً با توجه به مضاف‌الیه خود معنی می‌شود، "أهل الرجل" قبیله و نزدیکان او هستند. به همسر مرد نیز اهل او گفته می‌شود. "أهل الأمر" والیان و فرمانروایان هستند و "أهل الاسلام" مسلمانان هستند و "أهل البیت" به معنی ساکنان خانه یا اتاق است. در مجموع واژه "اهل" به معانی سزاوار و لایق به چیزی، مختار و منتخب، خاندان، اقوام و خویشان، عیال و فرزندان و... آمده است. "بیت" نیز به معنای خانه و محل سکونت است و بدین ترتیب، ترکیب "اهل بیت" به معنای "ساکنان خانه" است. اهل بیت در اصطلاح در مورد خاندان پیامبر اسلام به کار می‌‌رود.

اهل بیت در آیات و روایات

در آیات قرآن کلمه «اهل بیت» به معنای بستگان نزدیک در سه مورد به کار رفته است:

1. خانواده حضرت موسی(ع).
2. خانواده حضرت ابراهیم(ع).
3. بستگان نزدیک پیامبر اکرم(ص): ﴿انما یرید الله لیذهب عنکم الرجس اهل البیت و یطهرکم تطهیرا؛ خدا فقط مى‏خواهد آلودگى را از شما خاندان [پيامبر] بزدايد و شما را پاك و پاكيزه گرداند.﴾(احزاب:آیه 33)

در احادیث و روایات نیز آنچه از خاندان عصمت و طهارت به عنوان «اهل بیت» یاد شده است، بر گرفته از این آیه شریفه است. احادیثی نظیر: «انی تارک فیکم الثقلین کتاب الله و عترتی اهل بیتی»،، «انما مثل اهل بیتی فیکم مثل سفینه نوح…»، «اذکرکم الله فی اهل بیتی..» و… اینکه مراد از «اهل بیت» در قرآن و احادیث چیست و مصادیق آن چه کسانی اند؟

مراد از اهل بیت(ع)

از آیه ۳۳ سوره احزاب و احادیث مربوط به شأن نزول این آیه، به روشنی استفاده می‌شود مراد از «اهل بیت» تعداد خاصی از نزدیکان پیامبر خاتم(ص) است که دارای ویژگی عصمت هستند، چراکه ذیل آیه، آنان را به عنوان معصوم و مطهر از هر گونه عیب و خطائی، توصیف نموده است؛ بنابراین با توجه به ذیل آیه و نیز با توجه به الف و لام «البیت» مشخص می‌شود آنان کسانی هستند که اولا دارای مقام عصمت و ثانیاً افراد مشخص و معیّنی هستند و شامل همه افراد خانواده پیامبر(ص) نمی‌گردد. اما اینکه تعداد اهل بیت چند نفر و چه کسانی هستند، از آیه مطلبی به دست نمی‌آید. لذا در این مورد باید به روایات مراجعه نمود تا معنا و تفسیر آیه را به‌دست آورد و بیت معهود و نیز اهل آن را شناخت.

احادیث متعددی در شأن نزول این آیه نقل شده است که در منابع حدیثی شیعه و اهل سنت آمده است. برخی از این روایات عبارت‌اند از:

1. ابو سعید خدری از رسول خدا(ص) نقل نموده است که حضرت فرمود: آیه «انما یرید الله لیذهب عنکم الرجس اهل البیت و یطهرکم تطهیرا» درباره من و علی و فاطمه و حسن و حسین، نازل شده است.
2. ام‌سلمه همسر پیامبر(ص) نقل نموده است که «نزلت هذه الآیه فی بیتی (انما یرید الله لیذهب عنکم الرجس اهل البیت و یطهرکم تطهیرا) و کان فی البیت علی و فاطمه و الحسن و الحسین» می‌گوید: این آیه در خانه من نازل شد در حالی که داخل خانه علی(ع) و فاطمه(س) و حسن(ع) و حسین(ع) حضور داشتند. سپس می‌گوید: من کنار در خانه بودم، به پیامبر(ص) عرض کردم وضعیت من چگونه است؟ فرمود: شما در نیکی هستی و پایان خوشی داری.
3. جابر بن عبدالله انصاری نیز نقل می‌کند وقتی آیه «انما یرید الله لیذهب عنکم الرجس اهل البیت و یطهرکم تطهیرا» نازل شد، جز علی و فاطمه و حسن و حسین(ع) کسی در آن خانه نبود.

طبق این احادیث، معلوم می‌شود مراد از اهل بیت، عده خاصی از بستگان رسول خداست که این آیه در شأن آنان نازل شده است، یعنی علی و فاطمه و حسن و حسین(ع) که در زمان نزول این آیه کنار پیامبر(ص) حضور داشتند. البته این احادیث بیان‌گر شأن نزول آیه است و مصادیق اهل بیت را در پنج نفر منحصر نمی‌کند، بلکه گویای مصادیق آیه هنگام نزول آن است. لذا پیامبر اکرم(ص) این موضوع را توسعه داده و اصطلاح «اهل البیت» را در مورد دوازده نفر از امامان معصوم(ع) به کار برده است و مردم را به پیروی از آنان فرا خواند. احادیث «ثقلین» و «سفینه»، بیان‌گر استمرار حضور اهل بیت در کنار قرآن به عنوان جریان ثابت و مداومی است که امر امامت و رهبری مردم را تا قیامت بر عهده دارند و هیچ‌گاه این دو از هم جدا نمی‌شوند.

بنابراین با توجه به آیه تطهیر و احادیث وارد شده در مورد اهل بیت(ع) روشن می‌شود مراد از اهل بیت پیامبر(ص)، خصوص امامان دوازده‌گانه معصوم(ع) به همراه خود پیامبر(ص) و فاطمه زهرا(س) هستند و غیر از این چهارده معصوم(ع) فرد دیگری مصداق واژه «اهل البیت» نیست.

مطالعه بیشتر

1. اهل بیت در آیه تطهیر، سید جعفر مرتضی عاملی.
2. اهل بیت در قرآن و حدیث، محمدی ری شهری.
3. بررسی شخصیت اهل بیت در قرآن، ولی الله نقی پور.