حدیث «دشمن‌ترین دشمنت، نفس توست»

سؤال

مراد از حدیث: «أَعْدَی عَدُوِّکَ نَفْسُکَ الَّتِی بَیْنَ جَنْبَیْک‏»؛ «دشمن‌ترین دشمنت، نفس توست که در بین دو پهلویت قرار دارد» چیست؟

ورام بن ابی‌فِراس عالم شیعی در قرن ششم، حدیثی را از رسول خدا(ص) نقل کرده است:

« أَعْدَى عَدُوِّكَ نَفْسُكَ الَّتِي بَيْنَ جَنْبَيْك

دشمن‌ترین دشمنت، نفس توست که در بین دو پهلویت قرار دارد

»

مراد از دو پهلو، درون انسان است که خداوند نفس را در آن قرار داده است که گاهی از آن به قلب هم تعبیر می‌شود. منظور از نفس، غریزه‌ای است که محل خشم و شهوت در انسان است. نفس تا زمانی که کمال نیابد دشمن است و انسان را گمراه می‌کند. رسول خدا(ص) به همین جهت، بالاترین جهاد را مبارزه با نفس دانسته است.

البته محققان معتقدند نفس انسان پس از رسیدن به کمال و فهم، منشأ صفات پسندیده می‌گردد. به‌همین جهت، نفس را خصوصیتی خوانده‌اند که هم ریشه برای صفات پسندیده و هم ریشه صفات ناپسند است.

این حدیث در کتاب «تَنبیهُ الخَواطِر و نُزهَةُ النَّواظِر» معروف به «مجموعه وَرّام» نقل شده است. کتاب مجموعه ورام یک کتاب اخلاقی و اعتقادی است که در آن سلسله سند روایات آورده نشده و از این نگاه روایات بدون سند است البته محتوای روایت با آیات هم‌خوانی دارد.