ثواب افطاری‌ دادن در ماه رمضان: تفاوت میان نسخه‌ها

نسخهٔ ‏۱۶ مارس ۲۰۲۳، ساعت ۱۹:۳۲

سؤال

آیا افطاری دادن در ماه رمضان ثواب دارد؟

افطاری دادن در ماه رمضان از فضیلت‌هایی است که در روایات و سنت اسلامی بدان سفارش شده است. ثواب افطاری دادن به یک روزه‌دار، مانند ثواب آزاد کردن بنده‌ای شمرده شده است و نیز سبب آمرزش گناهان می‌شود. از امام صادق(ع) روایت است که هرکس روزه‌داری را افطاری بدهد، اجر روزه‌دار را می‌برد.

روایات درباره افطاری دادن

سفره افطار در مسجدالنبی

بنا بر روایات، افطاری دادن ثواب بزرگی دارد، چنان‌که به فرمودهٔ امام صادق(ع): «هرکس روزه‌داری را افطاری بدهد، برای او مثل اجر روزه‌دار است»؛ یا در روایت منقول از امام کاظم(ع) آمده است: «افطاری دادن به برادر روزه‌دارت از روزه‌داری بهتر است».^[۱] پیامبر(ص) فرموده هر کس از شما در این ماه روزه‌داری را افطار دهد؛ خدای تعالی پاداش عملش را ثواب یک بنده آزاد کردن و آمرزش گناهان گذشته او قرار خواهد داد. فردی گفت: یا رسول‌الله! همه ما که توانایی افطار دادن نداریم. حضرت فرمود: از آتش جهنم بپرهیزید، گرچه به دادن نصف دانه خرما باشد (اگر این را هم ندارید) به دادن شربت ساده‌ای باشد.^[۲]

امام صادق(ع) گفته است هر مؤمنی که مؤمن دیگری را در شب ماه رمضان افطار دهد، خداوند برای او ثواب آزاد کردن سی بنده می‌نویسد، و در نزد خدا برای او یک دعا مستجاب خواهد بود.^[۳] امام رضا(ع) می‌فرماید: کسی که به هنگام افطار، گرده نانی را به نیازمندی بدهد، خداوند گناه او را می‌بخشد و پاداش آزادسازی بنده‌ای از فرزندان اسماعیل را برای او می‌نویسد. امام صادق(ع) می‌فرماید: امام سجاد(ع) روزی که روزه می‌گرفت دستور می‌داد گوسفندی را سر بریده و آن را قطعه قطعه کرده و طبخ کنند. پس آنگاه که شب فرا می‌رسید، در حالی که روزه بود، دستور می‌داد کسانی که گوشت را قطعه قطعه می‌کنند حاضر شوند و آن را تقسیم کرده درب خانه‌ها بفرستند. این کار را ادامه می‌دادند تا آخرین دیگ نیز تمام شود. آنگاه شام حضرت را که نان و خرما بود، می‌آوردند.^[۴]

در این ماه کثرت جود و بخشش، موجب اجر مضاعف است و افطار دادن به روزه‌داران استحباب دارد.^[۵] پیامبر(ص) در روایتی خطاب به امام علی(ع) می‌گوید ای علی! مؤمن در دنیا سه خوشحالی دارد: دیدار برادران، افطاری دادن به روزه‌دار، و تهجّد در آخر شب. امام باقر(ع) می‌فرماید اگر مرد مؤمنی را در خانه‌ام افطاری دهم، برایم محبوب‌تر از آن است که فلان تعداد بنده از فرزندان اسماعیل را آزاد کنم.^[۶]

آیت‌اللّه میرزا جواد ملکی تبریزی گفته است «از مهم‌ترین کارهای این ماه، افطاری دادن به روزه‌داران است. پاداش آن را در خطبه پیامبر(ص) شنیده‌ای. مهم‌تر، آن است که در این کار، نیّت خالص و مؤدّب شدن به ادب الهی باشد و این که انگیزه آن جز به دست آوردن رضای خدا نباشد، نه ابراز شرافت دنیا و نه شرافت آخرت، نه تقلید و نه رسم و عادت. باید بکوشد تا عمل خود را از این هدف‌ها خالص سازد و آن را با برخی آزمون‌ها بیازماید و از فریبکاری هوای نفْس و شیطان، خاطرجمع نباشد.»^[۷]

افطاری در بین‌الحرمین

سنت افطاری دادن

رسم افطاری دادن بنا بر سنت دینی مسلمانان از دیرباز در ایران رواج داشته است و این موضوع را در بسیاری از متون تاریخی، می‌توان پی گرفت؛ به‌طور مثال، در دورهٔ آل بویه، در بغداد، ضیافت‌هایی در همهٔ شب‌های ماه رمضان بر پا بود و بیش از ۱۰۰۰ تن در این میهمانی‌ها شرکت می‌کردند. مهمانی افطاری در دورهٔ صفویه نیز رواج داشت.^[۸]

در دورهٔ قاجار هنگام افطار در دربار، وزرا، امرا، اشراف و اعیان در محضر شاه، افطار می‌کردند. همچنین بیشتر اعیان در همهٔ شبهای ماه رمضان افطاری می‌دادند، بدین‌ترتیب که در بیرونی خانه ۵ الی ۱۵ نفر حاشیه، سپس خدمهٔ منزل افطار می‌کردند و کسانی که توانایی این‌گونه اطعامها را نداشتند، در مسجد میان روزه‌داران خرما خیرات می‌کردند و خرمای نذری را همهٔ روزه‌داران در مسجد می‌پذیرفتند، زیرا به روایتی منقول از حضرت رسول(ص) بر این باور بودند که هم خود و هم فرد نذرکننده به ثواب می‌رسند. تمایل به درک این ثواب چندان بود که آشنایان گاه بی‌دعوت بر سر افطار یکدیگر وارد می‌شده‌اند و همچون اهل خانه افطار می‌کردند. همچنین هنگام افطار مستمندی یافت نمی‌شد که کسی داوطلب دادن افطاری به او نباشد. به‌طورکلی برپایی ضیافتهای افطار در این دوره بسیار مرسوم بود.^[۹]

یکی از موضوعات قابل توجه در ماه رمضان، سفره‌ها و مهمانی‌های افطاری است. تقریبا در همه ادوار اسلامی این رسم رایج بوده که امرا و خلفا و همچنین کسانی که نذوراتی داشتند، در مساجد یا مکان‌هایی خاص، سفره‌های افطاری و گاه سحری می‌گسترده‌اند، به همین دلیل، در برخی از مساجد آشپزخانه‌هایی برای پخت غذا در ماه رمضان وجود داشت یا برخی از فرمانروایان در آغاز رمضان، مکان‌هایی را برای تهیه غذاهای افطاری و سحری درنظر می‌گرفتند. در مصرِ دوره فاطمی، «دارالفطرة» مکانی بود که در آنجا، انواع غذاها و شیرینی‌ها و نیز ارزاق و مایحتاج موردنیاز مردم در ماه رمضان فراهم و میان مردم تقسیم می‌شد.^[۱۰]

قائل بودن به ثواب بسیار در افطاری دادن طبق توصیه‌های مؤکد دینی و باور عمومی مبنی بر اینکه با این عمل ثواب روزه مهمانان به میزبان نیز می‌رسد، باعث می‌شد که بسیاری از اغنیا و مردمی که توانایی مالی بیشتر داشتند افطاری بدهند. ابن بطوطه در سفر به دمشق، از امرا و قضات و بزرگانی یاد می‌کند که گروه کثیری از مردم را برای سفره‌های افطاری دعوت می‌کردند، چنان‌که هیچ فردی در شبهای رمضان به تنهایی افطار نمی‌کرد.^[۱۱]

منابع

↑ عظیمی‌پور، نسیم، «افطاری»، دانشنامه فرهنگ مردم ایران، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ج۱، ذیل مدخل.
↑ جوادی آملی، عبدالله، اسرار عبادات، الزهرا، ۱۳۷۲، بی‌جا، ص۱۶۵. و نیز غفاری، علی اکبر؛ غفاری، محمد جواد؛ بلاغی، صدر، ترجمه من لا یحضره الفقیه شیخ صدوق، تهران، صدوق، ۱۳۶۷، ج۲، ص۴۷۳.
↑ بحارالانوار، ج ۹۶، ص ۳۱۶؛ به نقل از ثواب افطاری دادن، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه، تاریخ درج مطلب: ۱۳۹۸، تاریخ بازدید: ۱۴۰۱.
↑ صالحی، ناد علی، «روزه در اسلام»، فصلنامه معارف اسلامی، دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، شماره ۵۵.
↑ الفیض الکاشانی، راه روشن (ترجمه المحجة البیضاء)، آستان قدس رضوی، ۱۳۷۲، ج۲، ص۱۸۴.
↑ محمدی ری‌شهری، محمد، مراقبات ماه رمضان، ص۱۸۵.
↑ محمدی ری‌شهری، محمد، مراقبات ماه رمضان، ص۱۸۵.
↑ عظیمی‌پور، نسیم، «افطاری»، دانشنامه فرهنگ مردم ایران، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ج۱، ذیل مدخل.
↑ عظیمی‌پور، نسیم، «افطاری»، دانشنامه فرهنگ مردم ایران، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ج۱، ذیل مدخل.
↑ رحیمی، فاطمه، «رمضان»، دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دایرةالمعارف اسلامی، ج۲۰، ذیل مدخل.
↑ رحیمی، فاطمه، «رمضان»، دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دایرةالمعارف اسلامی، ج۲۰، ذیل مدخل.

[1] عظیمی‌پور، نسیم، «افطاری»، دانشنامه فرهنگ مردم ایران، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ج۱، ذیل مدخل.

[2] جوادی آملی، عبدالله، اسرار عبادات، الزهرا، ۱۳۷۲، بی‌جا، ص۱۶۵. و نیز غفاری، علی اکبر؛ غفاری، محمد جواد؛ بلاغی، صدر، ترجمه من لا یحضره الفقیه شیخ صدوق، تهران، صدوق، ۱۳۶۷، ج۲، ص۴۷۳.

[3] بحارالانوار، ج ۹۶، ص ۳۱۶؛ به نقل از ثواب افطاری دادن، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه، تاریخ درج مطلب: ۱۳۹۸، تاریخ بازدید: ۱۴۰۱.

[4] صالحی، ناد علی، «روزه در اسلام»، فصلنامه معارف اسلامی، دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، شماره ۵۵.

[5] الفیض الکاشانی، راه روشن (ترجمه المحجة البیضاء)، آستان قدس رضوی، ۱۳۷۲، ج۲، ص۱۸۴.

[6] محمدی ری‌شهری، محمد، مراقبات ماه رمضان، ص۱۸۵.

[7] محمدی ری‌شهری، محمد، مراقبات ماه رمضان، ص۱۸۵.

[8] عظیمی‌پور، نسیم، «افطاری»، دانشنامه فرهنگ مردم ایران، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ج۱، ذیل مدخل.

[9] عظیمی‌پور، نسیم، «افطاری»، دانشنامه فرهنگ مردم ایران، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ج۱، ذیل مدخل.

[10] رحیمی، فاطمه، «رمضان»، دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دایرةالمعارف اسلامی، ج۲۰، ذیل مدخل.

[11] رحیمی، فاطمه، «رمضان»، دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دایرةالمعارف اسلامی، ج۲۰، ذیل مدخل.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[۱۱]

@@ خط ۸: / خط ۸: @@
 == روایات درباره افطاری دادن ==
 [[پرونده:افطار در مسجدالنبی.jpg|بندانگشتی| سفره افطار در مسجدالنبی|267x267پیکسل]]
-بنا بر روایات، افطاری دادن ثواب بزرگی دارد، چنان‌که به فرمودهٔ امام صادق(ع): «هرکس روزه‌داری را افطاری بدهد، برای او مثل اجر روزه‌دار است»؛ یا در روایت منقول از [[امام کاظم(ع)]] آمده است: «افطاری دادن به برادر روزه‌دارت از روزه‌داری بهتر است».<ref>عظیمی‌پور، نسیم، «افطاری»، دانشنامه فرهنگ مردم ایران، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ج۱، ذیل مدخل.</ref> [[پیامبر(ص)]] فرموده هر کس از شما در این ماه روزه‌داری را افطار دهد؛ خدای تعالی پاداش عملش را ثواب یک بنده آزاد کردن و آمرزش گناهان گذشته او قرار خواهد داد. فردی گفت: یا رسول‌الله! همه ما که توانایی افطار دادن نداریم. حضرت فرمود: از آتش جهنم بپرهیزید، گرچه به دادن نصف دانه خرما باشد (اگر این را هم ندارید) به دادن شربت ساده‌ای باشد.<ref>جوادی آملی، عبدالله، اسرار عبادات، الزهرا، ۱۳۷۲، بی‌جا، ص۱۶۵. و نیز غفاري، علي اکبر؛ غفاري، محمد جواد؛ بلاغي، صدر، ترجمه من لا يحضره الفقيه شيخ صدوق، تهران، صدوق، ۱۳۶۷، ج۲، ص۴۷۳.</ref>
+بنا بر روایات، افطاری دادن ثواب بزرگی دارد، چنان‌که به فرمودهٔ امام صادق(ع): «هرکس روزه‌داری را افطاری بدهد، برای او مثل اجر روزه‌دار است»؛ یا در روایت منقول از [[امام کاظم(ع)]] آمده است: «افطاری دادن به برادر روزه‌دارت از روزه‌داری بهتر است».<ref>عظیمی‌پور، نسیم، «افطاری»، دانشنامه فرهنگ مردم ایران، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ج۱، ذیل مدخل.</ref> [[پیامبر(ص)]] فرموده هر کس از شما در این ماه روزه‌داری را افطار دهد؛ خدای تعالی پاداش عملش را ثواب یک بنده آزاد کردن و آمرزش گناهان گذشته او قرار خواهد داد. فردی گفت: یا رسول‌الله! همه ما که توانایی افطار دادن نداریم. حضرت فرمود: از آتش جهنم بپرهیزید، گرچه به دادن نصف دانه خرما باشد (اگر این را هم ندارید) به دادن شربت ساده‌ای باشد.<ref>جوادی آملی، عبدالله، اسرار عبادات، الزهرا، ۱۳۷۲، بی‌جا، ص۱۶۵. و نیز غفاری، علی اکبر؛ غفاری، محمد جواد؛ بلاغی، صدر، ترجمه من لا یحضره الفقیه شیخ صدوق، تهران، صدوق، ۱۳۶۷، ج۲، ص۴۷۳.</ref>
 [[امام صادق(ع)]] گفته است هر مؤمنی که مؤمن دیگری را در شب ماه رمضان افطار دهد، خداوند برای او ثواب آزاد کردن سی بنده می‌نویسد، و در نزد خدا برای او یک دعا مستجاب خواهد بود.<ref>بحارالانوار، ج ۹۶، ص ۳۱۶؛ به نقل از [https://hawzah.net/fa/Question/View/65933/ثواب-افطاری-دادن ثواب افطاری دادن]، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه، تاریخ درج مطلب: ۱۳۹۸، تاریخ بازدید: ۱۴۰۱.</ref> [[امام رضا(ع)]] می‌فرماید: کسی که به هنگام افطار، گرده نانی را به نیازمندی بدهد، خداوند گناه او را می‌بخشد و پاداش آزادسازی بنده‌ای از فرزندان اسماعیل را برای او می‌نویسد. امام صادق(ع) می‌فرماید: امام سجاد(ع) روزی که روزه می‌گرفت دستور می‌داد گوسفندی را سر بریده و آن را قطعه قطعه کرده و طبخ کنند. پس آنگاه که شب فرا می‌رسید، در حالی که روزه بود، دستور می‌داد کسانی که گوشت را قطعه قطعه می‌کنند حاضر شوند و آن را تقسیم کرده درب خانه‌ها بفرستند. این کار را ادامه می‌دادند تا آخرین دیگ نیز تمام شود. آنگاه شام حضرت را که نان و خرما بود، می‌آوردند.<ref>صالحی، ناد علی، «روزه در اسلام»، فصلنامه معارف اسلامی، دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، شماره ۵۵.</ref>
-در اين ماه كثرت جود و بخشش، موجب اجر مضاعف است و افطار دادن به روزه‌داران استحباب دارد.<ref>الفيض الكاشاني، راه روشن (ترجمه المحجة البيضاء)، آستان قدس رضوى‌، ۱۳۷۲، ج۲، ص۱۸۴.</ref> پیامبر(ص) در روایتی خطاب به [[امام علی(ع)]] می‌گوید ای علی! مؤمن در دنیا سه خوشحالی دارد: دیدار برادران، افطاری دادن به روزه‌دار، و تهجّد در آخر شب. امام باقر(ع) می‌فرماید اگر مرد مؤمنی را در خانه‌ام افطاری دهم، برایم محبوب‌تر از آن است که فلان تعداد بنده از فرزندان اسماعیل را آزاد کنم.<ref>محمدی ری‌شهری، محمد، مراقبات ماه رمضان، ص۱۸۵.</ref>
+در این ماه کثرت جود و بخشش، موجب اجر مضاعف است و افطار دادن به روزه‌داران استحباب دارد.<ref>الفیض الکاشانی، راه روشن (ترجمه المحجة البیضاء)، آستان قدس رضوی، ۱۳۷۲، ج۲، ص۱۸۴.</ref> پیامبر(ص) در روایتی خطاب به [[امام علی(ع)]] می‌گوید ای علی! مؤمن در دنیا سه خوشحالی دارد: دیدار برادران، افطاری دادن به روزه‌دار، و تهجّد در آخر شب. امام باقر(ع) می‌فرماید اگر مرد مؤمنی را در خانه‌ام افطاری دهم، برایم محبوب‌تر از آن است که فلان تعداد بنده از فرزندان اسماعیل را آزاد کنم.<ref>محمدی ری‌شهری، محمد، مراقبات ماه رمضان، ص۱۸۵.</ref>
 [[آیت‌اللّه میرزا جواد ملکی تبریزی]] گفته است «از مهم‌ترین کارهای این ماه، افطاری دادن به روزه‌داران است. پاداش آن را در خطبه پیامبر(ص) شنیده‌ای. مهم‌تر، آن است که در این کار، نیّت خالص و مؤدّب شدن به ادب الهی باشد و این که انگیزه آن جز به دست آوردن رضای خدا نباشد، نه ابراز شرافت دنیا و نه شرافت آخرت، نه تقلید و نه رسم و عادت. باید بکوشد تا عمل خود را از این هدف‌ها خالص سازد و آن را با برخی آزمون‌ها بیازماید و از فریبکاری هوای نفْس و شیطان، خاطرجمع نباشد.»<ref>محمدی ری‌شهری، محمد، مراقبات ماه رمضان، ص۱۸۵.</ref>
+[[پرونده:افطار. بین الحرمین.jpg|بندانگشتی| افطاری در بین‌الحرمین]]
-[[پرونده:افطار. بین الحرمین.jpg|بندانگشتی| افطاری در بین‌الحرمین]]
 == سنت افطاری دادن ==
 رسم افطاری دادن بنا بر سنت دینی مسلمانان از دیرباز در ایران رواج داشته است و این موضوع را در بسیاری از متون تاریخی، می‌توان پی گرفت؛ به‌طور مثال، در دورهٔ آل بویه، در بغداد، ضیافت‌هایی در همهٔ شب‌های ماه رمضان بر پا بود و بیش از ۱۰۰۰ تن در این میهمانی‌ها شرکت می‌کردند. مهمانی افطاری در دورهٔ صفویه نیز رواج داشت.<ref>عظیمی‌پور، نسیم، «افطاری»، دانشنامه فرهنگ مردم ایران، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ج۱، ذیل مدخل.</ref>
@@ خط ۲۴: / خط ۲۳: @@
 در دورهٔ قاجار هنگام افطار در دربار، وزرا، امرا، اشراف و اعیان در محضر شاه، افطار می‌کردند. همچنین بیشتر اعیان در همهٔ شبهای ماه رمضان افطاری می‌دادند، بدین‌ترتیب که در بیرونی خانه ۵ الی ۱۵ نفر حاشیه، سپس خدمهٔ منزل افطار می‌کردند و کسانی که توانایی این‌گونه اطعامها را نداشتند، در مسجد میان روزه‌داران خرما خیرات می‌کردند و خرمای نذری را همهٔ روزه‌داران در مسجد می‌پذیرفتند، زیرا به روایتی منقول از حضرت رسول(ص) بر این باور بودند که هم خود و هم فرد نذرکننده به ثواب می‌رسند. تمایل به درک این ثواب چندان بود که آشنایان گاه بی‌دعوت بر سر افطار یکدیگر وارد می‌شده‌اند و همچون اهل خانه افطار می‌کردند. همچنین هنگام افطار مستمندی یافت نمی‌شد که کسی داوطلب دادن افطاری به او نباشد. به‌طورکلی برپایی ضیافتهای افطار در این دوره بسیار مرسوم بود.<ref>عظیمی‌پور، نسیم، «افطاری»، دانشنامه فرهنگ مردم ایران، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ج۱، ذیل مدخل.</ref>
-یکی از موضوعات قابل توجه در ماه رمضان، سفره ها و مهمانی‌های افطاری است. تقریبا در همه ادوار اسلامی این رسم رایج بوده که امرا و خلفا و همچنین کسانی که نذوراتی داشتند، در مساجد یا مکان‌هایی خاص، سفره‌های افطاری و گاه سحری می‌گسترده‌اند، به همین دلیل، در برخی از مساجد آشپزخانه‌هایی برای پخت غذا در ماه رمضان وجود داشت یا برخی از فرمانروایان در آغاز رمضان، مکان‌هایی را برای تهیه غذاهای افطاری و سحری درنظر می گرفتند. در مصرِ دوره فاطمی، «دارالفطرة» مکانی بود که در آنجا، انواع غذاها و شیرینی‌ها و نیز ارزاق و مایحتاج موردنیاز مردم در ماه رمضان فراهم و میان مردم تقسیم می‌شد. <ref>رحیمی، فاطمه، «رمضان»، دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دایره المعارف اسلامی، ج۲۰، ذیل مدخل.</ref>
+یکی از موضوعات قابل توجه در ماه رمضان، سفره‌ها و مهمانی‌های افطاری است. تقریبا در همه ادوار اسلامی این رسم رایج بوده که امرا و خلفا و همچنین کسانی که نذوراتی داشتند، در مساجد یا مکان‌هایی خاص، سفره‌های افطاری و گاه سحری می‌گسترده‌اند، به همین دلیل، در برخی از مساجد آشپزخانه‌هایی برای پخت غذا در ماه رمضان وجود داشت یا برخی از فرمانروایان در آغاز رمضان، مکان‌هایی را برای تهیه غذاهای افطاری و سحری درنظر می‌گرفتند. در مصرِ دوره فاطمی، «دارالفطرة» مکانی بود که در آنجا، انواع غذاها و شیرینی‌ها و نیز ارزاق و مایحتاج موردنیاز مردم در ماه رمضان فراهم و میان مردم تقسیم می‌شد.<ref>رحیمی، فاطمه، «رمضان»، دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دایرةالمعارف اسلامی، ج۲۰، ذیل مدخل.</ref>
-قائل بودن به ثواب بسیار در افطاری دادن طبق توصیه های مؤکد دینی و باور عمومی مبنی بر اینکه با این عمل ثواب روزه مهمانان به میزبان نیز می رسد، باعث می شد که بسیاری از اغنیا و مردمی که توانایی مالی بیشتر داشتند افطاری بدهند. ابن بطوطه در سفر به دمشق، از امرا و قضات و بزرگانی یاد می کند که گروه کثیری از مردم را برای سفره های افطاری دعوت می کردند، چنان که هیچ فردی در شبهای رمضان به تنهایی افطار نمی کرد.<ref>رحیمی، فاطمه، «رمضان»، دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دایره المعارف اسلامی، ج۲۰، ذیل مدخل.</ref>
+قائل بودن به ثواب بسیار در افطاری دادن طبق توصیه‌های مؤکد دینی و باور عمومی مبنی بر اینکه با این عمل ثواب روزه مهمانان به میزبان نیز می‌رسد، باعث می‌شد که بسیاری از اغنیا و مردمی که توانایی مالی بیشتر داشتند افطاری بدهند. ابن بطوطه در سفر به دمشق، از امرا و قضات و بزرگانی یاد می‌کند که گروه کثیری از مردم را برای سفره‌های افطاری دعوت می‌کردند، چنان‌که هیچ فردی در شبهای رمضان به تنهایی افطار نمی‌کرد.<ref>رحیمی، فاطمه، «رمضان»، دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دایرةالمعارف اسلامی، ج۲۰، ذیل مدخل.</ref>
 == منابع ==
@@ خط ۳۷: / خط ۳۶: @@
 }}
 {{تکمیل مقاله
-  | شناسه =
+  | شناسه =شد
-  | تیترها =
+  | تیترها =شد
-  | ویرایش =
+  | ویرایش =شد
-  | لینک‌دهی =
+  | لینک‌دهی =شد
   | ناوبری =
   | نمایه =
-  | تغییر مسیر =
+  | تغییر مسیر =شد
   | ارجاعات =
   | بازبینی =
   | تکمیل =
-  | اولویت =
+  | اولویت =ب
-  | کیفیت =
+  | کیفیت =ب
 }}
 {{پایان متن}}