آداب مهمان‌داری

سؤال

از نظر دین مبین اسلام نحوهٔ پذیرایی از میهمان از لحظه ورود تا خروج چگونه باید باشد؟

نحوهٔ پذیرایی از میهمان

۱. استقبال و خوش آمدگویی به هنگام ورود: استقبال از مهمان و خوش آمدگویی به او یکی از صفات پسندیده است و استقبال از مهمان و به پیشواز رفتن و گرفتن لوازم و اسباب شخصی او و روبرو شدن با خنده و خوشرویی نوعی امر به معروف است که مهمان نیز تشویق شود با دیگران همین رفتار را داشته باشد و دیگران را به مهمانی دعوت کند.

1. به کار نگرفتن مهمان: یکی از عادت بد عده ای از مردم این است که وقتی برای آنها مهمان می‌رسد از فرصت استفاده می‌کنند و او را به کار می‌گیرند و تاجایی که ممکن است از او کار می‌کشند در حالی که این عادت مخالف دستور و شئونات اخلاقی ائمه اطهار(ع) است. امام جعفر صادق(ع) می‌فرمایند: یکی از وظایف میزبان این است که مهمان را به کار نگیرد و به کار گرفتن مهمان جفا و ظلم در حق اوست.
2. نباید از مهمان پرسید غذا خورده است یا نه: یکی دیگر از وظایف میزبان این است که بدون اینکه از مهمان سؤالی کند، هر غذایی که در خانه باشد برای او بیاورد تا او میل کندو اگر غذا خورده آن را بردارد؛ چون بعضی از مهمانها کم‌رو هستند و اگر از آنها پرسیده شود که غذا خورده‌اند یا نه، می‌گویند آری در حالی که ممکن است بسیار هم گرسنه باشند.
3. آماده کردن غذای مورد علاقه مهمان: یکی از اخلاق نیکوی میزبان این است که از مهمان پرسیده شود که غذای مورد علاقه اش چیست. اگر توانست، برایش تهیه نماید در غیر این صورت از او عذر خواهی کند.

پرسش از مهمان این حسن را دارد که اگر غذایی برای او ضرر دارد یا پزشک او را از خوردن آن منع کرده است، تهیه نگردد و در عوض غذایی که باب میل مهمان است، یا برای او ضرر ندارد آماده شود.

پیامبر گرامی اسلام(ص) می‌فرمایند: کسی که غذای مورد علاقه برادر دینی اش را فراهم کند مورد آمرزش خداست و خدا او را مسرور می‌نماید.

1. غذا را هر چه زودتر برای مهمان آماده کند. مهمان وقتی از راه می‌رسد مخصوصاً اگر مسافر باشد غالباً خسته و گرسنه است هم نیاز به غذا دارد و هم استراحت؛ لذا باید هر چه زودتر غذای او را آماده کرد تا بتواند استراحت کند. برای این کار لازم نیست غذای مفصل درست کنند بلکه هر غذایی که آماده و دم دست باشد را برای او فراهم کند.
2. غذا خوردن با مهمان: یکی دیگر از وظایف میزبان این است که همراه مهمانش غذا بخورد و از غذا دست نکشد تا همه مهمانها سیر شوند و کنار بکشند چون ممکن است بعضی از مهمانها کمرو باشند و در صورت غذا نخوردن صاحبخانه از غذا خوردن دست بکشند در حالی که هنوز سیر نشده‌اند.

علت دیگر این که مهمان فکر بدی در رابطه با غذا نکند چون ممکن است مهمان فکر کند که غذا اشکالی داشته یا عیب و ایرادی داشته که میزبان همراه او غذا نخورده است. غذا خوردن با مهمان علاوه بر اینکه موجب نزدیکی دلها می‌شود و سوء ظن را از بین می‌برد موجب رضایت و دوستی خدا و رسول می‌شود و این پاداشی بسیار بزرگ است.

1. خدمت کردن به مهمان: یکی دیگر از وظایف میزبان این است که کمر به خدمت مهمان ببندد و کارهای او را انجام دهد. مثلاً قبل از غذا برای او آب آماده کند، دستش را بشوید، رختخواب او را برای خواب آماده کند لباسهای او را آماده کند و کفش‌های او را جفت کرده و جلو او بگذارد.
2. حفظ کردن آبروی مهمان: حفظ آبروی مهمان بر یکدیگر واجب است و اگر کسی به عیب برادر دینی اش پی برد، باید آبروی او را حفظ کند و عیب او را برای دیگران ابراز نکند.

یکی از جاهایی را که معمولاً انسان به بعضی از عیوب برادر مؤمنش پی می‌برد و بر آنها آگاهی می‌یابد وقتی است که او برای مهمانی به منزل برادر دینی اش می‌رود چون در این اوقات مؤمنان بیشتر با یکدیگر انس می‌گیرند از این رو بر اسرار و عیوب یکدیگر مطلع می‌شوند.

۹. دل و زبانش یکی باشد. کسی که برادر دینی اش را به مهمانی دعوت می‌کند یا به او تعارف می‌کند برای غذا خوردن به منزل او برود باید حتی المقدور قدرت پذیرایی داشته باشد و اگر خدای نخواسته برای خودنمایی تعارف کند و گمان کند با تعارف کسی به مهمانی اش نمی‌رود کاری بسیار زشت و ناپسند انجام داده است چون دعوت باید با رضایت کامل باشد. تا مورد قبول خداوند عزیز قرار گیرد. اگر کاری یک ذره با ریا همراه باشد، آن عمل را خداوند قبول نمی‌کند.

اگر دوست ندارد کسی مهمان او شود یا قدرت پذیرایی ندارد، نباید به کسی تعارف و در ظاهر، دیگران را دعوت کند. اگر نیت انسان با عمل او فرق داشته باشد، آن عمل مقبول نیست و هیچ گونه ثمره ای برای او ندارد و فردای قیامت همین عمل وبال گردنش خواهد شد و عذابی دردناک در انتظار اوست.

1. طعنه نزدن به مهمان: اگر مهمان اخلاق به خصوصی دارد یا عیبی در او هست که اگر کسی آن عیب را به رخش بکشد ناراحت می‌شود، میزبان نباید کوچک‌ترین اشاره ای به آن بکند. حتی اگر مهمان مؤمن نباشد، نباید از ایمان او ایراد گرفت؛ و او را ناراحت کرد. چون مهمانی دادن به خاطر دینداری افراد نیست هر چند اولویت در مهمانی با کسانی است که متقی و مؤمن باشند.
2. دفاع کردن از مهمان: وقتی کسی به مهمانی دیگری می‌رود مانند این است که از حیث جان و مال به او پناه آورده و میزبان با قبول کردن او پناهش داده است دفاع از جان و مال پناهنده به حکم عقل لازم است. (زشتی عدم حمایت از مهمان و بی وفایی به او به وضوح در قضیه کربلا و حضرت مسلم مشخص است)
3. درباره مطالبی که مهمان دوست دارد صحبت کند (مگر چیزی که نافرمانی خدا و غیبت و بدگویی از مردم باشد).
4. در حضور مهمان از کمبود و مشکلات زندگی صحبت نکند.
5. در بین سخنان او حرف نزند.
6. اگر صحبت‌های مهمان باب میلش نبود، خود را ناراحت نشان ندهد (با ظرافت موضوع بحث را عوض کند).
7. در حضور او با خانواده خود جربحث نکند.
8. خود را خوشحال و مسرور نشان دهد. (به روایات و سیره اهل بیت در مهمانداری توجه داشته باشید و بدانید مورد رحمت خدا هستید).
9. بعد از سه روز مهمان را مثل اعضاء خانه در نظر بگیرد و برایش خود را به تکلف نیندازد. در مهمانی بهتر است مهمان از سه روز بیشتر نماند اما اگر ماند آن مدت اضافی برای صاحب خانه به عنوان صدقه محسوب می‌گردد.
10. بدرقه کردن مهمان تا در منزل: خوب است میزبان مهمان را موقع رفتن او تا در منزل بدرقه کند و ضمن خداحافظی، از توفیق میزبان بودن اظهار خوشحالی کند و آرزو کند مهمان دوباره به منزل آنها بیاید تا صمیمیت آنها زیادتر شود اما زاد و راحله را برای مهمان فراهم کند و از سوغاتی‌های محل برای او بخرد و او را برای دفعات بعد نیز به مهمانی دعوت کند و خود نیز به دیدن و مهمانی او برود.

معرفی منابع برای مطالعهٔ بیشتر:

• محدثی، جواد، اخلاق معاشرت، قم: بوستان کتاب قم، ۱۳۹۰ش.
• مکارم شیرازی، ناصر، آداب معاشرت در اسلام، قم: مدرسه امام علی‌ابن ابیطالب(ع)، ۱۳۹۳ش.