پیش نویس:شهادت یا وفات حضرت معصومه: تفاوت میان نسخهها
بدون خلاصۀ ویرایش |
جز Shahroudi صفحهٔ شهادت یا وفات حضرت معصومه را بدون برجایگذاشتن تغییرمسیر به پیش نویس:شهادت یا وفات حضرت معصومه منتقل کرد |
||
| (۳ نسخهٔ میانیِ ایجادشده توسط همین کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
{{شروع متن}} | {{شروع متن}} | ||
{{سوال}} | {{سوال}} | ||
| خط ۱۴: | خط ۱۳: | ||
اقوال علما و محققین درباره نحوه وفات حضرت معصومه(س) به این شرح میباشد: | اقوال علما و محققین درباره نحوه وفات حضرت معصومه(س) به این شرح میباشد: | ||
* [[محمد محمدی اشتهاردی]] میگوید: «بعضی علت بیماری آن حضرت را چنین نوشتهاند: مردم ساوه در آن عصر از دشمنان سرسخت خاندان نبوت بودند، از این رو وقتی که موکب حضرت معصومه و همراهانش به ساوه رسید به آن حمله کردند و جنگ سختی درگرفت برادران و برادرزادگان حضرت معصومه در این جنگ به شهادت رسیدند حضرت معصومه همچون عمهاش [[زینب(س)]] وقتی که بدنهای پارهپاره آنها را که ۲۳ تن بودند دید به شدت غمگین گشته و بر اثر آن بیمار شد و سپس روانه [[قم]] گردید، و در قم بیماری او ادامه یافت و پس از ۱۶ یا ۱۷ روز رحلت کرد.»<ref name=":02223">{{یادکرد کتاب|عنوان=حضرت معصومه فاطمه دوم|نام خانوادگی=محمدی اشتهاردی، محمد|ناشر=اخلاق|صفحه=40|مکان=قم|فصل=زندگینامه حضرت معصومه(س) از آغاز تا شهادت|پینوشت=صفحه بر اساس نسخه دیجیتالی نشر قائمیه}}</ref>اشتهاردی در پاورقی کتاب خود، این مطلب را به کتاب «ریاض الانساب-ص۱۵۰» ارجاع میدهند.<ref name=":02224">{{یادکرد کتاب|عنوان=حضرت معصومه فاطمه دوم|نام خانوادگی=محمدی اشتهاردی، محمد|ناشر=اخلاق|صفحه=39|مکان=قم|فصل=زندگینامه حضرت معصومه(س) از آغاز تا شهادت}}</ref> کتاب «ریاض الانساب و مجمع الاعقاب و معروف به بحرالانساب فی نسب سادات سعادت آیات» تألیف [[میرزا محمد شیرازی]] مشهور به ملک الکتاب (۱۲۶۴–۱۳۳۱هـ) میباشد. نسخه خطی این کتاب در کتابخانه مجلس شورای اسلامی موجود است.<ref>{{یادکرد وب|نویسنده=پایگاه اطلاعرسانی کتابخانههای ایران|وبگاه=lib.ir/book|نشانی=http://www.lib.ir/book/65216031/ریاض-الانساب-و-مجمع-الاعقاب-و-معروف-به-بحرالانساب/|عنوان=ریاض الانساب و مجمع الاعقاب و معروف به بحرالانساب فی نسب سادات سعادت آیات|تاریخ بازبینی=9 دی ۱۴۰۳}}</ref> | * [[محمد محمدی اشتهاردی]] میگوید: «بعضی علت بیماری آن حضرت را چنین نوشتهاند: مردم ساوه در آن عصر از دشمنان سرسخت خاندان نبوت بودند، از این رو وقتی که موکب حضرت معصومه و همراهانش به ساوه رسید به آن حمله کردند و جنگ سختی درگرفت برادران و برادرزادگان حضرت معصومه در این جنگ به شهادت رسیدند حضرت معصومه همچون عمهاش [[زینب(س)]] وقتی که بدنهای پارهپاره آنها را که ۲۳ تن بودند دید به شدت غمگین گشته و بر اثر آن بیمار شد و سپس روانه [[قم]] گردید، و در قم بیماری او ادامه یافت و پس از ۱۶ یا ۱۷ روز رحلت کرد.»<ref name=":02223">{{یادکرد کتاب|عنوان=حضرت معصومه فاطمه دوم|نام خانوادگی=محمدی اشتهاردی، محمد|ناشر=اخلاق|صفحه=40|مکان=قم|فصل=زندگینامه حضرت معصومه(س) از آغاز تا شهادت|پینوشت=صفحه بر اساس نسخه دیجیتالی نشر قائمیه}}</ref>اشتهاردی در پاورقی کتاب خود، این مطلب را به کتاب «ریاض الانساب-ص۱۵۰» ارجاع میدهند.<ref name=":02224">{{یادکرد کتاب|عنوان=حضرت معصومه فاطمه دوم|نام خانوادگی=محمدی اشتهاردی، محمد|ناشر=اخلاق|صفحه=39|مکان=قم|فصل=زندگینامه حضرت معصومه(س) از آغاز تا شهادت}}</ref> کتاب «ریاض الانساب و مجمع الاعقاب و معروف به بحرالانساب فی نسب سادات سعادت آیات» تألیف [[میرزا محمد شیرازی]] مشهور به ملک الکتاب (۱۲۶۴–۱۳۳۱هـ) میباشد. نسخه خطی این کتاب در کتابخانه مجلس شورای اسلامی موجود است.<ref>{{یادکرد وب|نویسنده=پایگاه اطلاعرسانی کتابخانههای ایران|وبگاه=lib.ir/book|نشانی=http://www.lib.ir/book/65216031/ریاض-الانساب-و-مجمع-الاعقاب-و-معروف-به-بحرالانساب/|عنوان=ریاض الانساب و مجمع الاعقاب و معروف به بحرالانساب فی نسب سادات سعادت آیات|تاریخ بازبینی=9 دی ۱۴۰۳}}</ref> | ||
* [[سید محسن امین]] به نقل از کتاب معتبر «تاریخ قم» مینویسد: «فلما وصلت إلی ساوة مرضت فسالت کم بینها وبین قم. قالوا عشرة فراسخ فقالت احملونی إلیها فحملوها إلی قم… وکانت فی داره سبعة عشر یوما ثم توفیت رضی الله عنهما.» هنگامی که حضرت معصومه(س) به ساوه میرسند، مریض میگردند و سپس دستور میدهند که ایشان را به قم ببرند، و بعد از گشت ۱۷ روز، در خانه [[موسی به خزرج اشعری]]، دار فانی را وداع میگویند.<ref name=":022">{{یادکرد کتاب|عنوان= أعیان الشیعة |نام خانوادگی=الأمین، السید محسن|ناشر=دار التعارف للمطبوعات|جلد=8|صفحه=391|مکان=بیروت}}</ref><ref name=":03">{{یادکرد کتاب|عنوان=تاریخ قم|سال=1361|نام=حسن بن محمد|نام خانوادگی=قمی|ناشر=توس|صفحه=213|مکان=تهران}}</ref> بنابراین مرحوم قمی، هیچ اشاره ای به کشته شدن اهالی کاروان نکرده و فوت حضرت معصومه(س) را ناشی از غم این مصیبت بیان نمیکند.<ref name=":032">{{یادکرد کتاب|عنوان=تاریخ قم|سال=1361|نام=حسن بن محمد|نام خانوادگی=قمی|ناشر=توس|صفحه=213|مکان=تهران}}</ref>کتاب «تاریخ قم» نوشتهٔ حسن بن محمد القمی، در قرن چهار هجری قمری نوشته شده است و علامه مجلسی و محدث قمی و بزرگان از علما به آن اعتماد کردهاند.<ref name=":0222">{{یادکرد کتاب|عنوان= حضرت معصومه فاطمه دوم |نام خانوادگی=محمدی اشتهاردی، محمد|ناشر=اخلاق|صفحه=39|مکان=قم|فصل=زندگینامه حضرت معصومه(س) از آغاز تا شهادت|پینوشت=آدرس صفحه بر اساس کتاب دیجیتالی نشر قائمیه میباشد.}}</ref> | * [[سید محسن امین]] به نقل از کتاب معتبر «تاریخ قم» مینویسد: «فلما وصلت إلی ساوة مرضت فسالت کم بینها وبین قم. قالوا عشرة فراسخ فقالت احملونی إلیها فحملوها إلی قم… وکانت فی داره سبعة عشر یوما ثم توفیت رضی الله عنهما.» هنگامی که حضرت معصومه(س) به ساوه میرسند، مریض میگردند و سپس دستور میدهند که ایشان را به قم ببرند، و بعد از گشت ۱۷ روز، در خانه [[موسی به خزرج اشعری]]، دار فانی را وداع میگویند.<ref name=":022">{{یادکرد کتاب|عنوان= أعیان الشیعة |نام خانوادگی=الأمین، السید محسن|ناشر=دار التعارف للمطبوعات|جلد=8|صفحه=391|مکان=بیروت}}</ref><ref name=":03">{{یادکرد کتاب|عنوان=تاریخ قم|سال=1361|نام=حسن بن محمد|نام خانوادگی=قمی|ناشر=توس|صفحه=213|مکان=تهران}}</ref> بنابراین مرحوم قمی، هیچ اشاره ای به کشته شدن اهالی کاروان نکرده و فوت حضرت معصومه(س) را ناشی از غم این مصیبت بیان نمیکند.<ref name=":032">{{یادکرد کتاب|عنوان=تاریخ قم|سال=1361|نام=حسن بن محمد|نام خانوادگی=قمی|ناشر=توس|صفحه=213|مکان=تهران}}</ref>کتاب «تاریخ قم» نوشتهٔ حسن بن محمد القمی، در قرن چهار هجری قمری نوشته شده است و علامه مجلسی و محدث قمی و بزرگان از علما به آن اعتماد کردهاند.<ref name=":0222">{{یادکرد کتاب|عنوان= حضرت معصومه فاطمه دوم |نام خانوادگی=محمدی اشتهاردی، محمد|ناشر=اخلاق|صفحه=39|مکان=قم|فصل=زندگینامه حضرت معصومه(س) از آغاز تا شهادت|پینوشت=آدرس صفحه بر اساس کتاب دیجیتالی نشر قائمیه میباشد.}}</ref> | ||
| خط ۲۰: | خط ۱۸: | ||
نحوه شهادت حضرت معصومه(س) در کلمات محققین به این نحو بیان گردیده: | نحوه شهادت حضرت معصومه(س) در کلمات محققین به این نحو بیان گردیده: | ||
* [[سیدجعفر مرتضی]] مینویسد؛ «فإن شرطة المأمون قد قتلوا «[[هارون بن موسی]]» أخا الرضا… فأرسل المأمون إلی هذه القافلة فقتل و شرد کل من فیها، وجرحوا هارون المذکور، ثم هجموا علیه وهو یتناول الطعام فقتلوه. وأما زعیمة القافلة السیدة فاطمة بنت موسی(ع) فیقال إنها هی الأخری قد دس إلیها السم فی ساوة، ولهذا لم تلبث إلا أیاماً قلیلة واستشهدت.» پس از آنکه [[حضرت معصومه(س)|حضرت معصومه]] و همراهان ایشان به ساوه رسیدند، [[مأمون]]، سربازان خود را فرستاد و تمام اهل کاروان را تارومار کرده و به قتل رسانید. و هارون بن موسی برادر [[امام رضا(ع)]] را نیز مجروح و سپس به قتل رساندند. آنگاه که حضرت فاطمه معصومه(س) در ساوه بودند، ایشان را نیز با نیرنگ مسموم میکنند و بعد گذشت چند روز، به فیض شهادت نائل میگردند.<ref name=":042">{{یادکرد کتاب|عنوان=الحیاة السیاسیة للإمام الرضا(ع)|نام خانوادگی=الحسینی العاملی|ناشر=مؤسسة النشر الإسلامی|صفحه=428|مکان=قم|نام=السید جعفر مرتضی}}</ref>سید جعفر مرتضی این مطالب را به نقل از کتاب قیام سادات علوی مینویسد.<ref name=":043">{{یادکرد کتاب|عنوان=الحیاة السیاسیة للإمام الرضا(ع)|نام خانوادگی=الحسینی العاملی|ناشر=مؤسسة النشر الإسلامی|صفحه=428|مکان=قم|نام=السید جعفر مرتضی}}</ref> | * [[سیدجعفر مرتضی]] مینویسد؛ «فإن شرطة المأمون قد قتلوا «[[هارون بن موسی]]» أخا الرضا… فأرسل المأمون إلی هذه القافلة فقتل و شرد کل من فیها، وجرحوا هارون المذکور، ثم هجموا علیه وهو یتناول الطعام فقتلوه. وأما زعیمة القافلة السیدة فاطمة بنت موسی(ع) فیقال إنها هی الأخری قد دس إلیها السم فی ساوة، ولهذا لم تلبث إلا أیاماً قلیلة واستشهدت.» پس از آنکه [[حضرت معصومه(س)|حضرت معصومه]] و همراهان ایشان به ساوه رسیدند، [[مأمون]]، سربازان خود را فرستاد و تمام اهل کاروان را تارومار کرده و به قتل رسانید. و هارون بن موسی برادر [[امام رضا(ع)]] را نیز مجروح و سپس به قتل رساندند. آنگاه که حضرت فاطمه معصومه(س) در ساوه بودند، ایشان را نیز با نیرنگ مسموم میکنند و بعد گذشت چند روز، به فیض شهادت نائل میگردند.<ref name=":042">{{یادکرد کتاب|عنوان=الحیاة السیاسیة للإمام الرضا(ع)|نام خانوادگی=الحسینی العاملی|ناشر=مؤسسة النشر الإسلامی|صفحه=428|مکان=قم|نام=السید جعفر مرتضی}}</ref>سید جعفر مرتضی این مطالب را به نقل از کتاب قیام سادات علوی مینویسد.<ref name=":043">{{یادکرد کتاب|عنوان=الحیاة السیاسیة للإمام الرضا(ع)|نام خانوادگی=الحسینی العاملی|ناشر=مؤسسة النشر الإسلامی|صفحه=428|مکان=قم|نام=السید جعفر مرتضی}}</ref> | ||
* محمد محمدی اشتهاردی مینویسد: «در روایت دیگر آمده هارون بن موسی بن جعفر(ع) همراه ۲۳ نفر از بستگانش که یکی از آنها خواهرش حضرت معصومه(س) بود در یک کاروانی وارد ساوه شدند. دشمنان [[اهل بیت(ع)]] به هارون که در حال غذا خوردن بود حمله کردند و او را به شهادت رساندند و افراد دیگر کاروان را مجروح و پراکندهساختند. نقل شده در غذای حضرت معصومه(ع) زهر ریختند و آن بانوی گرامی مسموم گشته و بستری شد و طولی نکشید که در قم به شهادت رسید. مطابق نقل بعضی مسموم نمودن آن حضرت توسط زنی در ساوه انجام شد.»<ref name=":02222">{{یادکرد کتاب|عنوان=حضرت معصومه فاطمه دوم|نام خانوادگی=محمدی اشتهاردی، محمد|ناشر=اخلاق|صفحه=40|مکان=قم|فصل=زندگینامه حضرت معصومه(س) از آغاز تا شهادت|پینوشت=آدرس صفحه بر اساس کتاب دیجیتالی نشر قائمیه میباشد.}}</ref>اشتهاردی این مطلب را از سید جعفر مرتضی و کتاب «وسیلة المعصومین-ص۶۸» اخذ کرده است.<ref name=":022222">{{یادکرد کتاب|عنوان=حضرت معصومه فاطمه دوم|نام خانوادگی=محمدی اشتهاردی، محمد|ناشر=اخلاق|صفحه=40|مکان=قم|فصل=زندگینامه حضرت معصومه(س) از آغاز تا شهادت|پینوشت=آدرس صفحه بر اساس کتاب دیجیتالی نشر قائمیه میباشد.}}</ref> کتاب «[[وسیلة المعصومیة]]» تألیف میرزا ابوطالب بیوک آقا واعظ حسینی تبریزی میباشد که از منابع معتبر و دسته اول بوده و نویسنده نیز از محققین متاخر محسوب میگردد. میرزا طالب، تاریخ وفات حضرت معصومه(س) را از کتاب «[[نزهة الأبرار فی نسب أولاد الأئمة الأطهار]]» اثر سید موسی الموسوی البرزنجی الشافعی المدنی اخذ کرده است. کتاب نزهة الابرار در هیچ جایی معرفی نشده و مؤلف آن نیز مجهول است.<ref name=":04">{{یادکرد کتاب|عنوان=فاطمه معصومه(ع) و تاریخ. فرهنگ قم|سال=1383|نام=علی|نام خانوادگی=صدرایی خویی|ناشر=زائر آستان مقدس حضرت معصومه(ع)|صفحه=21|مکان=قم}}</ref> | |||
== منابع == | == منابع == | ||
{{پانویس|۲}} | {{پانویس|۲}} | ||
| خط ۲۷: | خط ۲۵: | ||
| شاخه اصلی =تاریخ | | شاخه اصلی =تاریخ | ||
| شاخه فرعی۱ =زنان اسوه | | شاخه فرعی۱ =زنان اسوه | ||
| شاخه فرعی۲ =حضرت معصومه | | شاخه فرعی۲ =حضرت معصومه | ||
| شاخه فرعی۳ = | | شاخه فرعی۳ = | ||
}} | }} | ||
{{ | {{ارزیابی | ||
| شناسه = | | شناسه = شد | ||
| | | عکس = <!--خالی | شد--> | ||
| | | درگاه = شد | ||
| | | ادبیات = شد | ||
| | | پیوند = شد | ||
| | | ناوبری = شد | ||
| | | تغییرمسیر = شد | ||
| ارجاعات = | | ارجاعات = شد | ||
| | | ارزیابی کمی = شد | ||
| | | ارزیابی کیفی = <!--خالی | شد--> | ||
| اولویت = | | اولویت = ب | ||
| کیفیت = | | کیفیت = خوب | ||
}} | }} | ||
{{پایان متن}} | {{پایان متن}} | ||
نسخهٔ کنونی تا ۱۶ مهٔ ۲۰۲۵، ساعت ۱۹:۱۴
سؤال
آیا حضرت معصومه(س) با شهادت از دنیا رفتهاند یا به مرگ طبیعی؟
درگاهها
حضرت معصومه(س) بعد از آمدن به ایران، در ساوه دچار مریضی میشوند. برخی محققین آن را ناشی از غم و اندوه مصائب، و برخی دیگر ناشی از خوردن سم بیان میکنند. در نتیجه این گزارشات، هر دو قول شهادت و مرگ طبیعی برای ایشان، در منابع منعکس شده است.
سفر به ایران
حضرت معصومه(س) در سال ۲۰۱هـ، یکسال پس از ورود برادرش حضرت رضا(ع) به ایران،[۱] به همراه یک قافله که متشکل از علویان و برادران امام رضا(ع) بودند، برای دیدار با حضرت رهسپار ایران گردید.[۲]
وفات حضرت معصومه
اقوال علما و محققین درباره نحوه وفات حضرت معصومه(س) به این شرح میباشد:
- محمد محمدی اشتهاردی میگوید: «بعضی علت بیماری آن حضرت را چنین نوشتهاند: مردم ساوه در آن عصر از دشمنان سرسخت خاندان نبوت بودند، از این رو وقتی که موکب حضرت معصومه و همراهانش به ساوه رسید به آن حمله کردند و جنگ سختی درگرفت برادران و برادرزادگان حضرت معصومه در این جنگ به شهادت رسیدند حضرت معصومه همچون عمهاش زینب(س) وقتی که بدنهای پارهپاره آنها را که ۲۳ تن بودند دید به شدت غمگین گشته و بر اثر آن بیمار شد و سپس روانه قم گردید، و در قم بیماری او ادامه یافت و پس از ۱۶ یا ۱۷ روز رحلت کرد.»[۳]اشتهاردی در پاورقی کتاب خود، این مطلب را به کتاب «ریاض الانساب-ص۱۵۰» ارجاع میدهند.[۴] کتاب «ریاض الانساب و مجمع الاعقاب و معروف به بحرالانساب فی نسب سادات سعادت آیات» تألیف میرزا محمد شیرازی مشهور به ملک الکتاب (۱۲۶۴–۱۳۳۱هـ) میباشد. نسخه خطی این کتاب در کتابخانه مجلس شورای اسلامی موجود است.[۵]
- سید محسن امین به نقل از کتاب معتبر «تاریخ قم» مینویسد: «فلما وصلت إلی ساوة مرضت فسالت کم بینها وبین قم. قالوا عشرة فراسخ فقالت احملونی إلیها فحملوها إلی قم… وکانت فی داره سبعة عشر یوما ثم توفیت رضی الله عنهما.» هنگامی که حضرت معصومه(س) به ساوه میرسند، مریض میگردند و سپس دستور میدهند که ایشان را به قم ببرند، و بعد از گشت ۱۷ روز، در خانه موسی به خزرج اشعری، دار فانی را وداع میگویند.[۶][۷] بنابراین مرحوم قمی، هیچ اشاره ای به کشته شدن اهالی کاروان نکرده و فوت حضرت معصومه(س) را ناشی از غم این مصیبت بیان نمیکند.[۸]کتاب «تاریخ قم» نوشتهٔ حسن بن محمد القمی، در قرن چهار هجری قمری نوشته شده است و علامه مجلسی و محدث قمی و بزرگان از علما به آن اعتماد کردهاند.[۹]
شهادت حضرت معصومه
نحوه شهادت حضرت معصومه(س) در کلمات محققین به این نحو بیان گردیده:
- سیدجعفر مرتضی مینویسد؛ «فإن شرطة المأمون قد قتلوا «هارون بن موسی» أخا الرضا… فأرسل المأمون إلی هذه القافلة فقتل و شرد کل من فیها، وجرحوا هارون المذکور، ثم هجموا علیه وهو یتناول الطعام فقتلوه. وأما زعیمة القافلة السیدة فاطمة بنت موسی(ع) فیقال إنها هی الأخری قد دس إلیها السم فی ساوة، ولهذا لم تلبث إلا أیاماً قلیلة واستشهدت.» پس از آنکه حضرت معصومه و همراهان ایشان به ساوه رسیدند، مأمون، سربازان خود را فرستاد و تمام اهل کاروان را تارومار کرده و به قتل رسانید. و هارون بن موسی برادر امام رضا(ع) را نیز مجروح و سپس به قتل رساندند. آنگاه که حضرت فاطمه معصومه(س) در ساوه بودند، ایشان را نیز با نیرنگ مسموم میکنند و بعد گذشت چند روز، به فیض شهادت نائل میگردند.[۱۰]سید جعفر مرتضی این مطالب را به نقل از کتاب قیام سادات علوی مینویسد.[۱۱]
- محمد محمدی اشتهاردی مینویسد: «در روایت دیگر آمده هارون بن موسی بن جعفر(ع) همراه ۲۳ نفر از بستگانش که یکی از آنها خواهرش حضرت معصومه(س) بود در یک کاروانی وارد ساوه شدند. دشمنان اهل بیت(ع) به هارون که در حال غذا خوردن بود حمله کردند و او را به شهادت رساندند و افراد دیگر کاروان را مجروح و پراکندهساختند. نقل شده در غذای حضرت معصومه(ع) زهر ریختند و آن بانوی گرامی مسموم گشته و بستری شد و طولی نکشید که در قم به شهادت رسید. مطابق نقل بعضی مسموم نمودن آن حضرت توسط زنی در ساوه انجام شد.»[۱۲]اشتهاردی این مطلب را از سید جعفر مرتضی و کتاب «وسیلة المعصومین-ص۶۸» اخذ کرده است.[۱۳] کتاب «وسیلة المعصومیة» تألیف میرزا ابوطالب بیوک آقا واعظ حسینی تبریزی میباشد که از منابع معتبر و دسته اول بوده و نویسنده نیز از محققین متاخر محسوب میگردد. میرزا طالب، تاریخ وفات حضرت معصومه(س) را از کتاب «نزهة الأبرار فی نسب أولاد الأئمة الأطهار» اثر سید موسی الموسوی البرزنجی الشافعی المدنی اخذ کرده است. کتاب نزهة الابرار در هیچ جایی معرفی نشده و مؤلف آن نیز مجهول است.[۱۴]
منابع
- ↑ الأمین، السید محسن. أعیان الشیعة. ج۸. بیروت: دار التعارف للمطبوعات. ص۳۹۱.
- ↑ الحسینی العاملی، السید جعفر مرتضی. الحیاة السیاسیة للإمام الرضا(ع). قم: مؤسسة النشر الإسلامی. ص۴۲۸.
- ↑ محمدی اشتهاردی، محمد. «زندگینامه حضرت معصومه(س) از آغاز تا شهادت». حضرت معصومه فاطمه دوم. قم: اخلاق. ص۴۰صفحه بر اساس نسخه دیجیتالی نشر قائمیه
- ↑ محمدی اشتهاردی، محمد. «زندگینامه حضرت معصومه(س) از آغاز تا شهادت». حضرت معصومه فاطمه دوم. قم: اخلاق. ص۳۹.
- ↑ پایگاه اطلاعرسانی کتابخانههای ایران. «ریاض الانساب و مجمع الاعقاب و معروف به بحرالانساب فی نسب سادات سعادت آیات». lib.ir/book. دریافتشده در ۹ دی ۱۴۰۳.
- ↑ الأمین، السید محسن. أعیان الشیعة. ج۸. بیروت: دار التعارف للمطبوعات. ص۳۹۱.
- ↑ قمی، حسن بن محمد (۱۳۶۱). تاریخ قم. تهران: توس. ص۲۱۳.
- ↑ قمی، حسن بن محمد (۱۳۶۱). تاریخ قم. تهران: توس. ص۲۱۳.
- ↑ محمدی اشتهاردی، محمد. «زندگینامه حضرت معصومه(س) از آغاز تا شهادت». حضرت معصومه فاطمه دوم. قم: اخلاق. ص۳۹آدرس صفحه بر اساس کتاب دیجیتالی نشر قائمیه میباشد.
- ↑ الحسینی العاملی، السید جعفر مرتضی. الحیاة السیاسیة للإمام الرضا(ع). قم: مؤسسة النشر الإسلامی. ص۴۲۸.
- ↑ الحسینی العاملی، السید جعفر مرتضی. الحیاة السیاسیة للإمام الرضا(ع). قم: مؤسسة النشر الإسلامی. ص۴۲۸.
- ↑ محمدی اشتهاردی، محمد. «زندگینامه حضرت معصومه(س) از آغاز تا شهادت». حضرت معصومه فاطمه دوم. قم: اخلاق. ص۴۰آدرس صفحه بر اساس کتاب دیجیتالی نشر قائمیه میباشد.
- ↑ محمدی اشتهاردی، محمد. «زندگینامه حضرت معصومه(س) از آغاز تا شهادت». حضرت معصومه فاطمه دوم. قم: اخلاق. ص۴۰آدرس صفحه بر اساس کتاب دیجیتالی نشر قائمیه میباشد.
- ↑ صدرایی خویی، علی (۱۳۸۳). فاطمه معصومه(ع) و تاریخ. فرهنگ قم. قم: زائر آستان مقدس حضرت معصومه(ع). ص۲۱.