اهل‌سنت و زیارت امام رضا(ع): تفاوت میان نسخه‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش |
(ابرابزار) |
||
| (۳ نسخهٔ میانیِ ایجادشده توسط همین کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
{{شروع متن}} | {{شروع متن}} | ||
{{سوال}} | {{سوال}} | ||
| خط ۸: | خط ۷: | ||
اهل‌سنت با نقل روایاتی درباره ثواب زیارت امام رضا(ع) در کتاب‌های روایی خود و رفتن به زیارت آن حضرت علاقه خود را به امام رضا(ع) نشان داده‌اند. حاکم نیشابوری، محدث برجسته و اثرگذار اهل‌سنت در قرن چهارم قمری، از جمله راویان اهل‌سنت است که روایاتی درباره ثواب زیارت امام رضا(ع) نقل کرده است؛ از جمله روایتی از [[پیامبر(ص)]] که زیارت امام(ع) را عامل رفع پریشانی و آمرزش گناهان دانسته است. | اهل‌سنت با نقل روایاتی درباره ثواب زیارت امام رضا(ع) در کتاب‌های روایی خود و رفتن به زیارت آن حضرت علاقه خود را به امام رضا(ع) نشان داده‌اند. حاکم نیشابوری، محدث برجسته و اثرگذار اهل‌سنت در قرن چهارم قمری، از جمله راویان اهل‌سنت است که روایاتی درباره ثواب زیارت امام رضا(ع) نقل کرده است؛ از جمله روایتی از [[پیامبر(ص)]] که زیارت امام(ع) را عامل رفع پریشانی و آمرزش گناهان دانسته است. | ||
همچنین، در منابع روایی و رجالی اهل‌سنت، از زیارت عالمان و مشایخ راویان سنی‌مذهب از حرم امام رضا(ع) یاد شده است؛ برای نمونه‌ای از این عالمان به ابن‌حبان (درگذشته ۳۵۴ق)، محدث، | همچنین، در منابع روایی و رجالی اهل‌سنت، از زیارت عالمان و مشایخ راویان سنی‌مذهب از حرم امام رضا(ع) یاد شده است؛ برای نمونه‌ای از این عالمان به ابن‌حبان (درگذشته ۳۵۴ق)، محدث، فقیه شافعی و صاحب کتاب مشهور ''الثقات''، اشاره شده که گفته که بارها مشکلاتش را با زیارت قبر علی بن موسی الرضا(ع) رفع کرده است. | ||
==امام رضا(ع) و ایران== | == امام رضا(ع) و ایران == | ||
امام رضا(ع) تنها امام شیعیان دانسته شده که در کشور اسلامی ایران مدفون شده است.<ref>جعفریان، رسول، حیات فکری و سیاسی امامان شیعه، تهران، نشر علم، ۱۳۹۰ش، ص۵۶۱.</ref> دفن امام رضا(ع) در ایران در نتیجه هجرت او از مدینه به مرو بوده است. هجرت | [[امام رضا(ع)]] تنها امام شیعیان دانسته شده که در کشور اسلامی ایران مدفون شده است.<ref>جعفریان، رسول، حیات فکری و سیاسی امامان شیعه، تهران، نشر علم، ۱۳۹۰ش، ص۵۶۱.</ref> دفن امام رضا(ع) در ایران در نتیجه هجرت او از مدینه به مرو بوده است. هجرت امام رضا(ع) از مدینه به مرو به‌دستور و اجبار مأمون عباسی، که به ماجرای ولایت‌عهدی امام رضا(ع) از سوی مأمون انجامید، یکی از مسائل بحث‌برانگیز تاریخ اسلام<ref>الدوری، عبدالعزیز، العصر العباسی الاول، بیروت، دار الطلیعه، ۱۹۹۷م، ص۱۶۱.</ref> و مهم‌ترین دوره زندگی امام رضا(ع)<ref>جعفریان، حیات فکری و سیاسی امامان شیعه، ص۵۲۴.</ref> تلقی شده است. گفته شده که هجرت امام رضا(ع) از مدینه به مرو، علاوه بر تأثیر سیاسی که در رابطه با پذیرش ولایت‌عهدی از سوی امام رضا(ع) داشته، تأثیر قابل توجهی در روند [[پیدایش تشیع در ایران|تشیع در ایران]] داشته است.<ref>جعفریان، رسول، اطلس شیعه، تهران، انتشارات سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح، ۱۳۸۷ش، ص۹۵.</ref> | ||
هجرت امام رضا(ع) به ایران و وجود حرم او در آنجا از همان ابتدا منشأ خیر و برکت برای مسلمانان ایرانی دانسته شده است. گفته شده که امروزه آرزوی هر مسلمان شیعه ایرانی آن است که سالی یکبار یا حتی بیشتر به زیارت مرقد امام رضا(ع) مشرف شود.<ref>جعفریان، حیات فکری و سیاسی امامان شیعه، ص۵۶۱.</ref> این علاقه به امام رضا(ع) و زیارت حرم او مخصوص شیعیان دانسته نشده و گفته شده که عالمان و مردمان سنی‌مذهب نیز احترام بسیاری برای امام رضا(ع) قائل بوده‌اند و به زیارت حرم آن حضرت می‌رفته‌اند.<ref>جعفریان، حیات فکری و سیاسی امامان شیعه، ص۵۶۱.</ref> | هجرت امام رضا(ع) به ایران و وجود حرم او در آنجا از همان ابتدا منشأ خیر و برکت برای مسلمانان ایرانی دانسته شده است. گفته شده که امروزه آرزوی هر مسلمان شیعه ایرانی آن است که سالی یکبار یا حتی بیشتر به زیارت مرقد امام رضا(ع) مشرف شود.<ref>جعفریان، حیات فکری و سیاسی امامان شیعه، ص۵۶۱.</ref> این علاقه به امام رضا(ع) و زیارت حرم او مخصوص شیعیان دانسته نشده و گفته شده که عالمان و مردمان سنی‌مذهب نیز احترام بسیاری برای امام رضا(ع) قائل بوده‌اند و به زیارت حرم آن حضرت می‌رفته‌اند.<ref>جعفریان، حیات فکری و سیاسی امامان شیعه، ص۵۶۱.</ref> | ||
==اهل‌سنت و نقل روایاتی درباره ثواب زیارت امام رضا(ع)== | == اهل‌سنت و نقل روایاتی درباره ثواب زیارت امام رضا(ع) == | ||
عالمان و محدثان اهل‌سنت در آثار خود روایاتی درباره ثواب زیارت امام رضا(ع) نقل کرده‌اند؛ از جمله این روایات، روایاتی است که از حاکم نیشابوری، محدث برجسته و اثرگذار اهل‌سنت در قرن چهارم قمری، نقل شده است. برای نمونه، حاکم نیشابوری روایتی را با اسناد خود از امام باقر(ع) و او از پدرانش از امام علی(ع) و | عالمان و محدثان اهل‌سنت در آثار خود روایاتی درباره ثواب زیارت امام رضا(ع) نقل کرده‌اند؛ از جمله این روایات، روایاتی است که از حاکم نیشابوری، محدث برجسته و اثرگذار اهل‌سنت در قرن چهارم قمری، نقل شده است. برای نمونه، حاکم نیشابوری روایتی را با اسناد خود از [[امام باقر(ع)]] و او از پدرانش از [[امام علی(ع)]] و او از پیامبر(ص) نقل کرده است: {{متن عربی|سَتُدْفَنُ بَضْعَةُ مِنِّي بِأَرْضِ خُرَاسَانَ مَا زَارَهَا مکروب الَّا نَفَّسَ اللَّهُ کربته وَ لَا مُذْنِبُ الَّا غَفَرَ اللَّهُ ذُنُوبَهُ|ترجمه=پاره‌ای از تن من در سرزمين خراسان دفن می‌شود که هيچ گرفتاری او را زيارت نمی‌کند، جز اينکه خداوند پريشانی را از او می‌زدايد و هيچ گنه‌کاری به زيارت او نائل نمی‌شود، مگر آن که خداوند گناهانش را می‌آمرزد}}.<ref>حموی جوینی، ابراهیم بن محمد، فرائد السمطین، تحقیق، بیروت، مؤسسة المحمودی، ۱۳۹۸ق، ج۲، ص۱۹۰.</ref> | ||
حاکم نیشابوری روایت دیگری از امام هادی(ع) درباره کیفیت و ثواب زیارت امام رضا(ع) نقل کرده است: {{متن عربی|مَنْ كَانَتْ لَهُ إِلَى اللَّهِ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى حَاجَةٌ فَلْيَزُرْ قَبْرَ جَدِّيَ الرِّضَا علیه السلام بِطُوسَ وَ هُوَ عَلَى غُسْلٍ وَ لْيُصَلِّ عِنْدَ رَأْسِهِ رَكْعَتَيْنِ وَ لْيَسْأَلِ اللَّهَ حَاجَتَهُ فِي قُنُوتِهِ فَإِنَّهُ يَسْتَجِيبُ لَهُ مَا لَمْ يَسْأَلْ فِي مَأْثَمٍ أَوْ قَطِيعَةِ رَحِمٍ وَ إِنَّ مَوْضِعَ قَبْرِهِ لَبُقْعَةٌ مِنْ بِقَاعِ الْجَنَّةِ لَا يَزُورُهَا مُؤْمِنٌ إِلَّا أَعْتَقَهُ اللَّهُ مِنَ النَّارِ وَ أَحَلَّهُ دَارَ الْقَرَارِ|ترجمه=هر کس به درگاه خدای تعالی حاجتی دارد، پس باید که غسل زیارت نموده و جدم حضرت رضا(ع) را در طوس زیارت کند و بالای سر آن حضرت دو رکعت نماز بگزارد و در قنوت نمازش حاجت خود را بخواهد؛ و مادامی که درخواست او گناه یا قطع رَحِمی نباشد، حاجتش مستجاب خواهد شد. همانا محل بارگاه او بقعه‌ای از بقعه‌های بهشت است و مؤمنی آن حضرت را زیارت نکند، مگر آنکه خداوند او را از آتش جهنم برهاند و در | حاکم نیشابوری روایت دیگری نیز از [[امام هادی(ع)]] درباره کیفیت و ثواب زیارت امام رضا(ع) نقل کرده است: {{متن عربی|مَنْ كَانَتْ لَهُ إِلَى اللَّهِ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى حَاجَةٌ فَلْيَزُرْ قَبْرَ جَدِّيَ الرِّضَا علیه السلام بِطُوسَ وَ هُوَ عَلَى غُسْلٍ وَ لْيُصَلِّ عِنْدَ رَأْسِهِ رَكْعَتَيْنِ وَ لْيَسْأَلِ اللَّهَ حَاجَتَهُ فِي قُنُوتِهِ فَإِنَّهُ يَسْتَجِيبُ لَهُ مَا لَمْ يَسْأَلْ فِي مَأْثَمٍ أَوْ قَطِيعَةِ رَحِمٍ وَ إِنَّ مَوْضِعَ قَبْرِهِ لَبُقْعَةٌ مِنْ بِقَاعِ الْجَنَّةِ لَا يَزُورُهَا مُؤْمِنٌ إِلَّا أَعْتَقَهُ اللَّهُ مِنَ النَّارِ وَ أَحَلَّهُ دَارَ الْقَرَارِ|ترجمه=هر کس به درگاه خدای تعالی حاجتی دارد، پس باید که غسل زیارت نموده و جدم حضرت رضا(ع) را در طوس زیارت کند و بالای سر آن حضرت دو رکعت نماز بگزارد و در قنوت نمازش حاجت خود را بخواهد؛ و مادامی که درخواست او گناه یا قطع رَحِمی نباشد، حاجتش مستجاب خواهد شد. همانا محل بارگاه او بقعه‌ای از بقعه‌های بهشت است و مؤمنی آن حضرت را زیارت نکند، مگر آنکه خداوند او را از آتش جهنم برهاند و در خانه قرار و آرامش (بهشت) سکونتش دهد}}.<ref>حموی جوینی، فرائد السمطین، ج۲، ص۱۹۳.</ref> | ||
==زائران اهل‌سنت امام رضا(ع) == | == زائران اهل‌سنت امام رضا(ع) == | ||
در منابع روایی و رجالی | در منابع روایی و رجالی اهل‌سنت، از زیارت عالمان و مشایخ راویان سنی‌مذهب از [[امام رضا(ع)]] یاد شده است؛ برای نمونه‌ای از این عالمان به ابن‌حَبّان (درگذشته ۳۵۴ق)، محدث، فقیه شافعی و صاحب کتاب مشهور ''الثقات''، اشاره شده است.<ref>جعفریان، حیات فکری و سیاسی امامان شیعه، ص۵۶۱–۵۶۲.</ref> ابن‌حبان در ذیل نام امام رضا(ع) در کتاب ''الثقات'' چنین آورده است: {{متن عربی|عَليّ بن مُوسَى الرِّضَا… من سَادَات أهل الْبَيْت وعقلائهم… مَات عَليّ بن مُوسَى الرِّضَا بطوس من شربة سقَاهُ إِيَّاهَا الْمَأْمُون فَمَاتَ من سَاعَته… وقبره بسنا باذ خَارج النوقان مَشْهُور يزار بِجنب قبر الرشيد قد زرته مرَارًا كَثِيرَة وَمَا حلت بِي شدَّة فِي وَقت مقَامي بطوس فزرت قبر عَليّ بن مُوسَى الرِّضَا صلوَات الله على جده وَعَلِيهِ ودعوت الله إِزَالَتهَا عَنى إِلَّا أستجيب لي وزالت عَنى تِلْكَ الشدَّة وَهَذَا شَيْء جربته مرَارًا فَوَجَدته كَذَلِك أماتنا الله على محبَّة المصطفي وَأهل بَيته صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ الله عَلَيْهِ وَعَلَيْهِم أَجْمَعِينَ|ترجمه=علی بن موسی الرضا از بزرگان اهل‌بیت و دانشمندان آن… به‌وسیله سمی که مأمون به او خوراند درگذشت… قبر او در سناباد، خارج از نوقان، در کنار قبر هارون معروف است. من بارها آن را زیارت کرده‌ام. وقتی در طوس بودم، هیچ مشکلی بر من وارد نمی‌شد، مگر آنکه به زیارت قبر علی بن موسی الرضا، که صلوات خدا بر او و جدش باد، می‌رفتم و از خدا گشایش آن را می‌خواستم و به درجه اجابت می‌رسید و سختی از من برطرف می‌شد. این چیزی که بارها آن را تجربه کردم و دیدم نتیجه همان بود. خدا ما را با محبت رسول خدا و اهل بیتش بمیراند}}.<ref>ابن‌حبان بستی، محمد بن حبان، الثقات، حیدرآباد هند، دائرة المعارف العثمانیة، ۱۳۹۳ق، ج۸، ص۴۵۶–۴۵۷.</ref> | ||
== منابع == | == منابع == | ||
| خط ۳۲: | خط ۳۱: | ||
}} | }} | ||
{{تکمیل مقاله | {{تکمیل مقاله | ||
| شناسه = | | شناسه =شد | ||
| تیترها = | | تیترها =شد | ||
| ویرایش = | | ویرایش =شد | ||
| لینک‌دهی = | | لینک‌دهی =شد | ||
| ناوبری = | | ناوبری = | ||
| نمایه = | | نمایه = | ||
| تغییر مسیر = | | تغییر مسیر =شد | ||
| ارجاعات = | | ارجاعات = | ||
| بازبینی نویسنده = | | بازبینی نویسنده = | ||
| بازبینی = | | بازبینی =شد | ||
| تکمیل = | | تکمیل = | ||
| اولویت = | | اولویت =ج | ||
| کیفیت = | | کیفیت =ب | ||
}} | }} | ||
{{پایان متن}} | {{پایان متن}} | ||
نسخهٔ کنونی تا ۲ اوت ۲۰۲۴، ساعت ۱۷:۴۹
آیا اهل‌سنت هم به زیارت امام رضا(ع) می‌رفته‌اند؟
علاقه به زیارت امام رضا(ع) فقط مخصوص شیعیان دانسته نشده و گفته شده که عالمان و مردمان سنی‌مذهب نیز احترام بسیاری برای امام رضا(ع) قائل بوده‌اند و به زیارت حرم آن حضرت می‌رفته‌اند.
اهل‌سنت با نقل روایاتی درباره ثواب زیارت امام رضا(ع) در کتاب‌های روایی خود و رفتن به زیارت آن حضرت علاقه خود را به امام رضا(ع) نشان داده‌اند. حاکم نیشابوری، محدث برجسته و اثرگذار اهل‌سنت در قرن چهارم قمری، از جمله راویان اهل‌سنت است که روایاتی درباره ثواب زیارت امام رضا(ع) نقل کرده است؛ از جمله روایتی از پیامبر(ص) که زیارت امام(ع) را عامل رفع پریشانی و آمرزش گناهان دانسته است.
همچنین، در منابع روایی و رجالی اهل‌سنت، از زیارت عالمان و مشایخ راویان سنی‌مذهب از حرم امام رضا(ع) یاد شده است؛ برای نمونه‌ای از این عالمان به ابن‌حبان (درگذشته ۳۵۴ق)، محدث، فقیه شافعی و صاحب کتاب مشهور الثقات، اشاره شده که گفته که بارها مشکلاتش را با زیارت قبر علی بن موسی الرضا(ع) رفع کرده است.
امام رضا(ع) و ایران
امام رضا(ع) تنها امام شیعیان دانسته شده که در کشور اسلامی ایران مدفون شده است.[۱] دفن امام رضا(ع) در ایران در نتیجه هجرت او از مدینه به مرو بوده است. هجرت امام رضا(ع) از مدینه به مرو به‌دستور و اجبار مأمون عباسی، که به ماجرای ولایت‌عهدی امام رضا(ع) از سوی مأمون انجامید، یکی از مسائل بحث‌برانگیز تاریخ اسلام[۲] و مهم‌ترین دوره زندگی امام رضا(ع)[۳] تلقی شده است. گفته شده که هجرت امام رضا(ع) از مدینه به مرو، علاوه بر تأثیر سیاسی که در رابطه با پذیرش ولایت‌عهدی از سوی امام رضا(ع) داشته، تأثیر قابل توجهی در روند تشیع در ایران داشته است.[۴]
هجرت امام رضا(ع) به ایران و وجود حرم او در آنجا از همان ابتدا منشأ خیر و برکت برای مسلمانان ایرانی دانسته شده است. گفته شده که امروزه آرزوی هر مسلمان شیعه ایرانی آن است که سالی یکبار یا حتی بیشتر به زیارت مرقد امام رضا(ع) مشرف شود.[۵] این علاقه به امام رضا(ع) و زیارت حرم او مخصوص شیعیان دانسته نشده و گفته شده که عالمان و مردمان سنی‌مذهب نیز احترام بسیاری برای امام رضا(ع) قائل بوده‌اند و به زیارت حرم آن حضرت می‌رفته‌اند.[۶]
اهل‌سنت و نقل روایاتی درباره ثواب زیارت امام رضا(ع)
عالمان و محدثان اهل‌سنت در آثار خود روایاتی درباره ثواب زیارت امام رضا(ع) نقل کرده‌اند؛ از جمله این روایات، روایاتی است که از حاکم نیشابوری، محدث برجسته و اثرگذار اهل‌سنت در قرن چهارم قمری، نقل شده است. برای نمونه، حاکم نیشابوری روایتی را با اسناد خود از امام باقر(ع) و او از پدرانش از امام علی(ع) و او از پیامبر(ص) نقل کرده است: «سَتُدْفَنُ بَضْعَةُ مِنِّي بِأَرْضِ خُرَاسَانَ مَا زَارَهَا مکروب الَّا نَفَّسَ اللَّهُ کربته وَ لَا مُذْنِبُ الَّا غَفَرَ اللَّهُ ذُنُوبَهُ؛ پاره‌ای از تن من در سرزمين خراسان دفن می‌شود که هيچ گرفتاری او را زيارت نمی‌کند، جز اينکه خداوند پريشانی را از او می‌زدايد و هيچ گنه‌کاری به زيارت او نائل نمی‌شود، مگر آن که خداوند گناهانش را می‌آمرزد».[۷]
حاکم نیشابوری روایت دیگری نیز از امام هادی(ع) درباره کیفیت و ثواب زیارت امام رضا(ع) نقل کرده است: «مَنْ كَانَتْ لَهُ إِلَى اللَّهِ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى حَاجَةٌ فَلْيَزُرْ قَبْرَ جَدِّيَ الرِّضَا علیه السلام بِطُوسَ وَ هُوَ عَلَى غُسْلٍ وَ لْيُصَلِّ عِنْدَ رَأْسِهِ رَكْعَتَيْنِ وَ لْيَسْأَلِ اللَّهَ حَاجَتَهُ فِي قُنُوتِهِ فَإِنَّهُ يَسْتَجِيبُ لَهُ مَا لَمْ يَسْأَلْ فِي مَأْثَمٍ أَوْ قَطِيعَةِ رَحِمٍ وَ إِنَّ مَوْضِعَ قَبْرِهِ لَبُقْعَةٌ مِنْ بِقَاعِ الْجَنَّةِ لَا يَزُورُهَا مُؤْمِنٌ إِلَّا أَعْتَقَهُ اللَّهُ مِنَ النَّارِ وَ أَحَلَّهُ دَارَ الْقَرَارِ؛ هر کس به درگاه خدای تعالی حاجتی دارد، پس باید که غسل زیارت نموده و جدم حضرت رضا(ع) را در طوس زیارت کند و بالای سر آن حضرت دو رکعت نماز بگزارد و در قنوت نمازش حاجت خود را بخواهد؛ و مادامی که درخواست او گناه یا قطع رَحِمی نباشد، حاجتش مستجاب خواهد شد. همانا محل بارگاه او بقعه‌ای از بقعه‌های بهشت است و مؤمنی آن حضرت را زیارت نکند، مگر آنکه خداوند او را از آتش جهنم برهاند و در خانه قرار و آرامش (بهشت) سکونتش دهد».[۸]
زائران اهل‌سنت امام رضا(ع)
در منابع روایی و رجالی اهل‌سنت، از زیارت عالمان و مشایخ راویان سنی‌مذهب از امام رضا(ع) یاد شده است؛ برای نمونه‌ای از این عالمان به ابن‌حَبّان (درگذشته ۳۵۴ق)، محدث، فقیه شافعی و صاحب کتاب مشهور الثقات، اشاره شده است.[۹] ابن‌حبان در ذیل نام امام رضا(ع) در کتاب الثقات چنین آورده است: «عَليّ بن مُوسَى الرِّضَا… من سَادَات أهل الْبَيْت وعقلائهم… مَات عَليّ بن مُوسَى الرِّضَا بطوس من شربة سقَاهُ إِيَّاهَا الْمَأْمُون فَمَاتَ من سَاعَته… وقبره بسنا باذ خَارج النوقان مَشْهُور يزار بِجنب قبر الرشيد قد زرته مرَارًا كَثِيرَة وَمَا حلت بِي شدَّة فِي وَقت مقَامي بطوس فزرت قبر عَليّ بن مُوسَى الرِّضَا صلوَات الله على جده وَعَلِيهِ ودعوت الله إِزَالَتهَا عَنى إِلَّا أستجيب لي وزالت عَنى تِلْكَ الشدَّة وَهَذَا شَيْء جربته مرَارًا فَوَجَدته كَذَلِك أماتنا الله على محبَّة المصطفي وَأهل بَيته صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ الله عَلَيْهِ وَعَلَيْهِم أَجْمَعِينَ؛ علی بن موسی الرضا از بزرگان اهل‌بیت و دانشمندان آن… به‌وسیله سمی که مأمون به او خوراند درگذشت… قبر او در سناباد، خارج از نوقان، در کنار قبر هارون معروف است. من بارها آن را زیارت کرده‌ام. وقتی در طوس بودم، هیچ مشکلی بر من وارد نمی‌شد، مگر آنکه به زیارت قبر علی بن موسی الرضا، که صلوات خدا بر او و جدش باد، می‌رفتم و از خدا گشایش آن را می‌خواستم و به درجه اجابت می‌رسید و سختی از من برطرف می‌شد. این چیزی که بارها آن را تجربه کردم و دیدم نتیجه همان بود. خدا ما را با محبت رسول خدا و اهل بیتش بمیراند».[۱۰]
منابع
- ↑ جعفریان، رسول، حیات فکری و سیاسی امامان شیعه، تهران، نشر علم، ۱۳۹۰ش، ص۵۶۱.
- ↑ الدوری، عبدالعزیز، العصر العباسی الاول، بیروت، دار الطلیعه، ۱۹۹۷م، ص۱۶۱.
- ↑ جعفریان، حیات فکری و سیاسی امامان شیعه، ص۵۲۴.
- ↑ جعفریان، رسول، اطلس شیعه، تهران، انتشارات سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح، ۱۳۸۷ش، ص۹۵.
- ↑ جعفریان، حیات فکری و سیاسی امامان شیعه، ص۵۶۱.
- ↑ جعفریان، حیات فکری و سیاسی امامان شیعه، ص۵۶۱.
- ↑ حموی جوینی، ابراهیم بن محمد، فرائد السمطین، تحقیق، بیروت، مؤسسة المحمودی، ۱۳۹۸ق، ج۲، ص۱۹۰.
- ↑ حموی جوینی، فرائد السمطین، ج۲، ص۱۹۳.
- ↑ جعفریان، حیات فکری و سیاسی امامان شیعه، ص۵۶۱–۵۶۲.
- ↑ ابن‌حبان بستی، محمد بن حبان، الثقات، حیدرآباد هند، دائرة المعارف العثمانیة، ۱۳۹۳ق، ج۸، ص۴۵۶–۴۵۷.