فواید آیات علمی قرآن: تفاوت میان نسخه‌ها

بدون خلاصۀ ویرایش
(حذف نتیجه بحث از آخر مدخل و اصلاح برخی از جملات)
 
(۱۴ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۵ کاربر نشان داده نشد)
خط ۱: خط ۱:
{{ویرایش}}
{{شروع متن}}
{{شروع متن}}


خط ۸: خط ۶:


{{پاسخ}}
{{پاسخ}}
تعدادی از آیات قرآن کریم، به‌طور مستقیم یا ضمنی، متضمن مباحث علمی است. وقتی این آیات در کنار سایر آیات قرار گیرد، یقیناً مباحث علمی، به تنهایی مطلوب قرآن نیست، بلکه فوایدی در تفسیر علمی آیات قرآن بوده است. با یک تقسیم‌بندی می‌توان فواید آیات علمی در قرآن را به دو بخش تقسیم نمود:
تعدادی از آیات [[قرآن کریم]]، به‌طور مستقیم یا ضمنی، متضمن مباحث علمی است. مباحث علمی، به تنهایی مطلوب قرآن نیست، بلکه فوایدی در تفسیر علمی آیات قرآن بوده است.
 
الف) فواید اصلی؛ ب) فواید فرعی. هدایت را جنبهٔ اصلی بیان نموده‌اند، در حالی که می‌توان آن را به موضوعات فرعی تقسیم کرد. شاید بتوان سه فایده را در مورد آیات بیان کرد:


'''فایده اوّل'''
'''فایده اوّل؛'''


آیات علمی در قرآن که با سایر آیات علمی مشترک‌اند، مانند آیات فقهی و اخلاقی، در پی اثبات وجود خدا و توحید است.<ref>عبدالله شحاته، تفسیر الایات الکونیه، ص۳۰.</ref> بسیاری از مباحث علمی که در قرآن مطرح شده است، در پایان این نکته‌ها را تذکر می‌دهند که پس آفرینندهٔ این‌ها کیست؟ ببینید که بوجود آورنده این‌ها کیست؟ آیا بشر می‌تواند در آن دخالت کند؟ به عنوان مثال، در سورهٔ آل‌عمران می‌فرماید: {{قرآن|إِنَّ فِی خَلْقِ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ وَ اخْتِلافِ اللَّیْلِ وَ النَّهارِ لَآیاتٍ لِأُولِی الْأَلْبابِ| سوره = آل عمران| آیه = ۱۹۰}} نقل شده است که رسول خدا این آیات را، مخصوصاً در شب، زیاد می‌خواند و گاهی هم می‌فرمود: «وَیْلٌ لِمَنْ قَرَءَها و لَم یَتَفَکَّر فیها؛ وای بر کسانی که این پنج آیه را بخوانند (۹۱ تا ۹۵ آل عمران) و در آن تفکر نکنند.» میثم تمار نیز نقل می‌کند: «می‌دیدم مولایم علی(ع) شب‌هایی به آسمان نگاه می‌کرد و این پنج آیه را می‌خواند و اشک می‌ریخت.»
آیات علمی در قرآن که با سایر آیات علمی مشترک‌اند، مانند [[آیات فقهی]] و [[آیات اخلاقی]]، در پی [[اثبات وجود خدا]] و [[توحید]] است.<ref>عبدالله شحاته، تفسیر الایات الکونیه، ص۳۰.</ref> بسیاری از مباحث علمی در قرآن برای اندیشیدن است: {{قرآن|إِنَّ فِی خَلْقِ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ وَ اخْتِلافِ اللَّیْلِ وَ النَّهارِ لَآیاتٍ لِأُولِی الْأَلْبابِ| سوره = آل عمران| آیه = ۱۹۰}}


قرآن بعد از این‌که به آسمان‌ها و زمین و اختلاف شب و روز اشاره می‌کند، می‌فرماید: {{قرآن|رَبَّنا ما خَلَقْتَ هذا باطِلاً| سوره = آل عمران| آیه = ۱۹۱}} این برای پی بردن به باطل نبودن آفرینش است؛ و از آیهٔ {{قرآن|سُبْحانَکَ فَقِنا عَذابَ النَّارِ| سوره = آل عمران| آیه = ۱۹۱}} پی‌می‌بریم که چه کسی آفرینش را ایجاد کرده است. سوره‌ای در قرآن یافت نمی‌شود مگر این‌که در آن به عالم هستی و تأمل در نظم و خلقت اشاره یا تصریحی شده است، تا عقل بشر را برای تفکر در خلقت الهی تحریک کند؛ آن‌گاه از مخلوق به خالق، از طبیعت به ایجادکنندهٔ آن، از مسبب به سبب و از مصنوع به صانع پی‌ببرد. خداوند فکر بشر را به سوی دقیق‌ترین، عظیم‌ترین، کوچک‌ترین و بزرگ‌ترین امور هستی فرا می‌خواند و این چیزی بود که اعراب صدر اسلام به فطرت سلیم اعتراف کردند.<ref>. عبدالله شحاته، همان، ص۳۰.</ref>
قرآن بعد از این‌که به آسمان‌ها و زمین و اختلاف شب و روز اشاره می‌کند، می‌فرماید: {{قرآن|رَبَّنا ما خَلَقْتَ هذا باطِلاً| سوره = آل عمران| آیه = ۱۹۱}} این برای پی بردن به باطل نبودن آفرینش است. در قرآن به عالم هستی و تأمل در نظم و خلقت اشاره شده است، تا عقل بشر را برای تفکر در خلقت الهی تحریک کند. آن‌گاه از مخلوق به خالق، از طبیعت به ایجادکننده آن، از مسبب به سبب و از مصنوع به صانع پی‌ببرد. خداوند فکر بشر را به سوی دقیق‌ترین، عظیم‌ترین، کوچک‌ترین و بزرگ‌ترین امور هستی فرا می‌خواند و این چیزی بود که اعراب صدر اسلام به فطرت سلیم اعتراف کردند.<ref> عبدالله شحاته، تفسیر الایات الکونیه، ص۳۰.</ref>


'''فایده دوّم'''
'''فایده دوّم؛'''


آیات علمی برای اثبات معاد و هدف‌دار بودن خلقت آمده‌اند؛ این نیز یکی از فواید اصلی این آیات است؛ مانند آیه: {{قرآن|فَلْیَنْظُرِ الْإِنْسانُ مِمَّ خُلِقَ|۵|خُلِقَ مِنْ ماءٍ دافِقٍ|۶|یَخْرُجُ مِنْ بَیْنِ الصُّلْبِ وَ التَّرائِبِ|۷|إِنَّهُ عَلی رَجْعِهِ لَقادِرٌ|۸
آیات علمی برای [[اثبات معاد]] و هدف‌دار بودن خلقت آمده‌اند: {{قرآن|فَلْیَنْظُرِ الْإِنْسانُ مِمَّ خُلِقَ|۵|خُلِقَ مِنْ ماءٍ دافِقٍ|۶|یَخْرُجُ مِنْ بَیْنِ الصُّلْبِ وَ التَّرائِبِ|۷|إِنَّهُ عَلی رَجْعِهِ لَقادِرٌ|۸
| سوره = طارق
| سوره = طارق
| آیه = ۵ – ۸| ترجمه = انسان باید بنگرد که از چه چیز آفریده شده است؛ از یک آب جهنده آفریده شده؛ آبی که از میان پشت و سینه ها خارج می شود! مسلّماً خدا می تواند او را بازگرداند!}} در اینجا بعد از مطرح کردن آفرینش، بحث معاد را از آن نتیجه می‌گیرد.
| آیه = ۵–۸| ترجمه = انسان باید بنگرد که از چه چیز آفریده شده است؛ از یک آب جهنده آفریده شده؛ آبی که از میان پشت و سینه ها خارج می شود! مسلّماً خدا می تواند او را بازگرداند!}} در این آیه بعد از مطرح کردن مطالب علمی آفرینش انسان، بحث معاد را از آن نتیجه می‌گیرد.


{{قرآن|کَیْفَ تَکْفُرُونَ بِاللَّهِ وَ کُنْتُمْ أَمْواتاً فَأَحْیاکُمْ ثُمَّ یُمِیتُکُمْ ثُمَّ یُحْیِیکُمْ ثُمَّ إِلَیْهِ تُرْجَعُونَ| سوره = بقره| آیه = ۲۸| ترجمه= چگونه شما به خدا کفر می‌ورزید؛ همان‌طور که شما را به این جهان آورد، مجدداً شما را از قیامت یا پس از برزخ برمی‌گرداند.}} در اینجا اشاره به بحث خلقت، مرگ و معاد و برانگیختن دوباره اشاره دارد. با وجود بحث علمی در این آیه، تصریح به مسئله خلقت و معاد توسط خداوند شده است.
{{قرآن|کَیْفَ تَکْفُرُونَ بِاللَّهِ وَ کُنْتُمْ أَمْواتاً فَأَحْیاکُمْ ثُمَّ یُمِیتُکُمْ ثُمَّ یُحْیِیکُمْ ثُمَّ إِلَیْهِ تُرْجَعُونَ| سوره = بقره| آیه = ۲۸| ترجمه= چگونه شما به خدا کفر می‌ورزید؛ همان‌طور که شما را به این جهان آورد، مجدداً شما را از قیامت یا پس از برزخ برمی‌گرداند.}} در این آیه اشاره به بحث خلقت، مرگ و معاد و برانگیختن دوباره اشاره دارد. با وجود بحث علمی در این آیه، تصریح به مسئله خلقت و معاد توسط خداوند شده است.


'''فایده سوم؛'''
'''فایده سوم؛'''


آیات علمی در ردّ عقیدهٔ کفار و مشرکان و مادهّ‌پرستان است؛ کسانی که می‌گفتند که هر چه هست همین دنیاست. «ما هِیَ إِلاَّ حَیاتُنَا الدُّنْیا»؛<ref>سورهٔ جاثیه، آیهٔ ۲۴.</ref> چیزی حز این دنیا نیست. «وَ ما یُهْلِکُنا إِلاَّ الدَّهْرُ»؛<ref>همان.</ref> همین روزگار است که ما را می‌می‌راند. بخشی از آیات علمی، به تحقیر این عقیدهٔ مشرکان پرداخته، می‌فرماید:
آیات علمی در رد عقیده [[کفار]] و [[مشرکان]] و [[ماده‌پرستان]] است؛ کسانی که می‌گفتند که هر چه هست همین دنیاست: {{قرآن|ما هِیَ إِلاَّ حَیاتُنَا الدُّنْیا| سوره = جاثیه| آیه = ۲۴| ترجمه = چیزی جز این دنیا نیست}} {{قرآن|وَ ما یُهْلِکُنا إِلاَّ الدَّهْرُ| سوره = جاثیه| آیه = ۲۴| ترجمه = همین روزگار است که ما را می‌میراند}}؛ بخشی از آیات علمی، به رد این باور پرداخته است:
 
شما جمع بشوید می‌توانید حتی یک مگس را بیافرینید؟ شما فکر کنید و بیندیشید آیا می‌توانید شبیه آن را ایجاد کنید؟<ref>سورهٔ حج، آیهٔ ۷۳.</ref>
 
خلاصه این‌که، اهداف آیات علمی قرآن به دو بخش تقسیم شد: اهداف اصلی و اهداف فرعی. در اهداف اصلی سه هدف (توحید معاد و رد تحقیر کفار و مشرکین) مطرح شد. (البته می‌توان هر سه عنوان را در یک عنوان کلی مثل هدایت گرفت؛ یعنی هدایت به خداوند، به معاد، به ماوراء الطبیعه). در بخش اهداف فرعی نیز می‌توان یک هدف را توجه بشر به بعد علمی‌اش دانست. خداوند در قرآن کریم گله می‌کند و می‌فرماید:
 
وَ کَأَیِّنْ مِنْ آیَه فِی السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ؛ چه نشانه‌هایی در آسمان و زمین است! «یَمُرُّونَ عَلَیْها»؛ بعضی از کنارش رد می‌شوند «وَ هُمْ عَنْها مُعْرِضُونَ»؛ و حال آن‌که آنها از آن روی برمی‌گردانند.<ref>سورهٔ یوسف، آیهٔ ۱۰۵.</ref>
 
منظور از توجّه در آیهٔ «أفلا یَنْظُرُونَ إلَی الإبل کَیْفَ خُلِقَت<ref>سورهٔ غاشیه، آیهٔ ۱۷.</ref>» نگاه ظاهری به شتر نیست، بلکه خرد شدن و دقت در مباحث علمی است؛ یعنی این موضوع دارای چه ویژگی‌ای است که خداوند در قرآن به نظر و تفکر و تأمل در آن توجه می‌دهد. پس یک هدف فرعی، توجه به جنبه‌های علمی، برای پی بردن به آن است؛ یعنی جنبه‌های علمی، طریقی برای هدف اصلی است. وقتی قرآن کریم به یک نکتهٔ علمی اشاره می‌کند یا وقتی که پیامبر گرامی اسلام(ص) گله می‌کند و می‌گوید: «ویلٌ لمِنَ قَرَءها و لَمْ یَتَفَکّر فیها؛ وای بر کسانی که آیات سورهٔ آل عمران را بخوانند و تفکر نکنند»، منظور از تفکر چیست؟ پی بردن به بعد علمی آیه یک هدف است. هدف فرعی دیگر، بحث اعجاز است. وقتی که قرآن کریم می‌فرماید: ده سوره مثل این قرآن بیاورید،<ref>سورهٔ هود، آیهٔ ۱۳.</ref> و در جای دیگر می‌فرماید: یک سوره بیاورید،<ref>سورهٔ بقره، آیهٔ ۲۳.</ref> لازمه‌اش این است که این قرآن مشتمل بر جنبه‌های مختلف اعجاز است، یکی از آنها اعجاز علمی است که بزرگان و علما ذکر کرده‌اند.<ref>کتب فراوانی در زمینهٔ جنبه‌های اعجاز قرآن تألیف شده است؛ از جمله: اعجاز بیانی از نظر فصاحت و بلاغت؛ اعجاز از نظر اشتمال بر معارف الهی؛ اعجاز از نظر فقدان اختلاف در آن؛ اعجاز از نظر قانون گذاری؛ اعجاز در اخبار از غیب؛ اعجاز در تبیین فلسفی هستی؛ اعجاز از بیان اخبار و تاریخ گذشتگان؛ اعجاز از نظر ایجاز و اطناب؛ اعجاز در بیان اخبار علمی و اسرار هستی.</ref>
 
پس می‌توان گفت اهداف اصلی آیات علمی قرآن، توحید، معاد، توجه به ماوراء الطبیعه و نفی عقیدهٔ مشرکان، و اهداف فرعی آیات ـ که کمک به اهداف اصلی است ـ شامل بررسی آیات، تطبیق آن‌ها بر یافته‌های علمی و یقینیات و پی‌بردن به اعجاز علمی قرآن می‌شود.


دکتر رضایی: یکی از فواید اشارات علمی قرآن، توجه بیش‌تر انسان به طبیعت است. وقتی که قرآن می‌فرماید: «أفَلا یَنْظُرونَ إلَی الإبلِ کَیْفَ خُلِقَتْ.»<ref>سورهٔ غاشیه، آیهٔ ۱۷.</ref>
{{قرآن|يَا أَيُّهَا النَّاسُ ضُرِبَ مَثَلٌ فَاسْتَمِعُوا لَهُ إِنَّ الَّذِينَ تَدْعُونَ مِنْ دُونِ اللَّهِ لَنْ يَخْلُقُوا ذُبَابًا وَلَوِ اجْتَمَعُوا لَهُ وَإِنْ يَسْلُبْهُمُ الذُّبَابُ شَيْئًا لَا يَسْتَنْقِذُوهُ مِنْهُ ضَعُفَ الطَّالِبُ وَالْمَطْلُوبُ| سوره = حج| آیه = ۷۳| ترجمه = شما جمع بشوید می‌توانید حتی یک مگس را بیافرینید؟ شما فکر کنید و بیندیشید آیا می‌توانید شبیه آن را ایجاد کنید؟}}


انسان را به طبیعت، بر خلقت خودش و به جنینی که در شکم مادر است توجه می‌دهد. این باعث دقت بیش‌تر مسلمانان در این مسائل و رشد علوم تجربی در بین آنان می‌شود. شاید بسیاری از مسائل علمی قرآن، موجب انگیزه‌ای در مسلمانان برای شناخت بهتر حیوانات و دیگر موجودات شدند؛ مثلاً علم پزشکی، مسئلهٔ نجوم و مسائل کیهان‌شناسی در بین مسلمانان بسیار رشد نمودند.
مطالب علمی قرآن، سه هدف توحید، معاد و رد باورهای انحرافی کفار و مشرکین را مطرح کرده است. می‌توان هر سه عنوان را در یک عنوان کلی مانند هدایت جمع کرد. هدایت به خداوند، به معاد، به [[ماوراء الطبیعه]]. جنبه‌های علمی قرآن، برای پی بردن و رسیدن برای هدف اصلی است.
{{پایان پاسخ}}


== منابع ==
== منابع ==
خط ۴۸: خط ۳۵:
{{شاخه
{{شاخه
  | شاخه اصلی = تفسیر
  | شاخه اصلی = تفسیر
|شاخه فرعی۱ = تفسیر علمی
| شاخه فرعی۱ = روش‌ها و مبانی تفسیری
|شاخه فرعی۲ =
| شاخه فرعی۲ = تفسیر علمی
|شاخه فرعی۳ =
| شاخه فرعی۳ =
}}
}}
{{تکمیل مقاله
{{تکمیل مقاله
  | شناسه =
  | شناسه = -
  | تیترها =
  | تیترها = شد
  | ویرایش =
  | ویرایش = شد
  | لینک‌دهی =
  | لینک‌دهی =شد
  | ناوبری =
  | ناوبری =
  | نمایه =
  | نمایه =
  | تغییر مسیر =
  | تغییر مسیر =شد
  | ارجاعات =
  | ارجاعات =
| بازبینی نویسنده =
  | بازبینی =
  | بازبینی =
  | تکمیل =
  | تکمیل =
  | اولویت =
  | اولویت = ج
  | کیفیت =
  | کیفیت = ج
}}
}}
{{پایان متن}}
{{پایان متن}}

نسخهٔ کنونی تا ‏۹ مارس ۲۰۲۳، ساعت ۱۱:۳۲


سؤال

فواید آیات علمی قرآن چیست؟


تعدادی از آیات قرآن کریم، به‌طور مستقیم یا ضمنی، متضمن مباحث علمی است. مباحث علمی، به تنهایی مطلوب قرآن نیست، بلکه فوایدی در تفسیر علمی آیات قرآن بوده است.

فایده اوّل؛

آیات علمی در قرآن که با سایر آیات علمی مشترک‌اند، مانند آیات فقهی و آیات اخلاقی، در پی اثبات وجود خدا و توحید است.[۱] بسیاری از مباحث علمی در قرآن برای اندیشیدن است: ﴿إِنَّ فِی خَلْقِ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ وَ اخْتِلافِ اللَّیْلِ وَ النَّهارِ لَآیاتٍ لِأُولِی الْأَلْبابِ(آل عمران:۱۹۰)

قرآن بعد از این‌که به آسمان‌ها و زمین و اختلاف شب و روز اشاره می‌کند، می‌فرماید: ﴿رَبَّنا ما خَلَقْتَ هذا باطِلاً(آل عمران:۱۹۱) این برای پی بردن به باطل نبودن آفرینش است. در قرآن به عالم هستی و تأمل در نظم و خلقت اشاره شده است، تا عقل بشر را برای تفکر در خلقت الهی تحریک کند. آن‌گاه از مخلوق به خالق، از طبیعت به ایجادکننده آن، از مسبب به سبب و از مصنوع به صانع پی‌ببرد. خداوند فکر بشر را به سوی دقیق‌ترین، عظیم‌ترین، کوچک‌ترین و بزرگ‌ترین امور هستی فرا می‌خواند و این چیزی بود که اعراب صدر اسلام به فطرت سلیم اعتراف کردند.[۲]

فایده دوّم؛

آیات علمی برای اثبات معاد و هدف‌دار بودن خلقت آمده‌اند: ﴿فَلْیَنْظُرِ الْإِنْسانُ مِمَّ خُلِقَ۝۵خُلِقَ مِنْ ماءٍ دافِقٍ۝۶یَخْرُجُ مِنْ بَیْنِ الصُّلْبِ وَ التَّرائِبِ۝۷إِنَّهُ عَلی رَجْعِهِ لَقادِرٌ۝۸؛ انسان باید بنگرد که از چه چیز آفریده شده است؛ از یک آب جهنده آفریده شده؛ آبی که از میان پشت و سینه ها خارج می شود! مسلّماً خدا می تواند او را بازگرداند!(طارق:۵–۸) در این آیه بعد از مطرح کردن مطالب علمی آفرینش انسان، بحث معاد را از آن نتیجه می‌گیرد.

﴿کَیْفَ تَکْفُرُونَ بِاللَّهِ وَ کُنْتُمْ أَمْواتاً فَأَحْیاکُمْ ثُمَّ یُمِیتُکُمْ ثُمَّ یُحْیِیکُمْ ثُمَّ إِلَیْهِ تُرْجَعُونَ؛ چگونه شما به خدا کفر می‌ورزید؛ همان‌طور که شما را به این جهان آورد، مجدداً شما را از قیامت یا پس از برزخ برمی‌گرداند.(بقره:۲۸) در این آیه اشاره به بحث خلقت، مرگ و معاد و برانگیختن دوباره اشاره دارد. با وجود بحث علمی در این آیه، تصریح به مسئله خلقت و معاد توسط خداوند شده است.

فایده سوم؛

آیات علمی در رد عقیده کفار و مشرکان و ماده‌پرستان است؛ کسانی که می‌گفتند که هر چه هست همین دنیاست: ﴿ما هِیَ إِلاَّ حَیاتُنَا الدُّنْیا؛ چیزی جز این دنیا نیست(جاثیه:۲۴) ﴿وَ ما یُهْلِکُنا إِلاَّ الدَّهْرُ؛ همین روزگار است که ما را می‌میراند(جاثیه:۲۴)؛ بخشی از آیات علمی، به رد این باور پرداخته است:

﴿يَا أَيُّهَا النَّاسُ ضُرِبَ مَثَلٌ فَاسْتَمِعُوا لَهُ إِنَّ الَّذِينَ تَدْعُونَ مِنْ دُونِ اللَّهِ لَنْ يَخْلُقُوا ذُبَابًا وَلَوِ اجْتَمَعُوا لَهُ وَإِنْ يَسْلُبْهُمُ الذُّبَابُ شَيْئًا لَا يَسْتَنْقِذُوهُ مِنْهُ ضَعُفَ الطَّالِبُ وَالْمَطْلُوبُ؛ شما جمع بشوید می‌توانید حتی یک مگس را بیافرینید؟ شما فکر کنید و بیندیشید آیا می‌توانید شبیه آن را ایجاد کنید؟(حج:۷۳)

مطالب علمی قرآن، سه هدف توحید، معاد و رد باورهای انحرافی کفار و مشرکین را مطرح کرده است. می‌توان هر سه عنوان را در یک عنوان کلی مانند هدایت جمع کرد. هدایت به خداوند، به معاد، به ماوراء الطبیعه. جنبه‌های علمی قرآن، برای پی بردن و رسیدن برای هدف اصلی است.


منابع

  1. عبدالله شحاته، تفسیر الایات الکونیه، ص۳۰.
  2. عبدالله شحاته، تفسیر الایات الکونیه، ص۳۰.