دلایل مخالفان تفسیر علمی قرآن: تفاوت میان نسخه‌ها

از ویکی پاسخ
بدون خلاصۀ ویرایش
جز (جایگزینی متن - ' | بازبینی =' به ' | ارزیابی کمی =')
 
(۲۲ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۷ کاربر نشان داده نشد)
خط ۱: خط ۱:
{{ویرایش}}
{{شروع متن}}
{{شروع متن}}
{{سوال}}
{{سوال}}
خط ۷: خط ۵:


{{پاسخ}}
{{پاسخ}}
مخالفان تفسیر علمی قرآن برای ادعای خود دلایلی ذکر کرده‌اند. از شخصیت‌های مطرح می‌توان به شاطبی، ذهبی و شلتوت اشاره نمود.
'''مخالفان تفسیر علمی قرآن'''، خروج از هدف اصلی [[نزول قرآن]]، عدم قطعی بودن [[علوم تجربی]]، ورود [[تفسیر به رأی]] و تفاسیر ذوقی، تأویل و تحمیل و تطبیق، [[مادی‌گرایی]] و انحراف فکری را از جمله دلایل تفسیر علمی می‌دانند.


== دلایل مخالفان و نقد آن ==
== عالمان مخالف تفسیر علمی ==
تفسیر علمی قرآن دارای مخافانی است که مشهورترین مخالفان این روش شاطبی،<ref>ر. ک. ابواسحاق شاطبی، الموافقات، چاپ مصطفی.</ref> دکتر ذهبی،<ref>ر. ک. محمد حسین ذهبی، همان.</ref> شیخ محمد شلتوت<ref>ر. ک. محمد شلتوت، تفسیر القرآن الکریم.</ref> و… هستند. آنان برای ادعای خود دلایل متعددی آورده‌اند.
[[تفسیر علمی قرآن]] دارای مخالفانی است که مشهورترین آن‌ها شاطبی،<ref>نگاه کنید به ابواسحاق شاطبی، الموافقات، چاپ مصطفی.</ref> ذهبی،<ref>نگاه کنید به محمد حسین ذهبی، التفسیر و المفسرون.</ref> شیخ محمد شلتوت<ref>نگاه کنید به محمد شلتوت، تفسیر القرآن الکریم.</ref> و… هستند.


== دلیل اوّل؛ قرآن کتاب هدایت ==
== قرآن کتاب هدایت است و نه بیان مسائل علمی ==
قرآن کتاب هدایت است؛ بنابراین هدف آن، هدایت بشر به سوی کمال، خدا و دین است، نه بیان مسائل علمی؛ قرآن، کتاب فیزیک، شیمی و پزشکی نیست، تا این‌گونه مطالب از آن استخراج شود. در حقیقت تفسیر علمی قرآن، از هدایت معنوی و اخلاقی و اعتقادی بازمی‌دارد؛ همچنین این روش موجب تأویل قرآن به صورت تحمیلی شده، که این تأویلات با اعجاز قرآن و ذوق سلیم ناسازگار است.
[[قرآن]] کتاب هدایت است؛ هدف آن، هدایت بشر به سوی کمال، [[خدا]] و [[دین]] است. قرآن، کتاب فیزیک، شیمی و پزشکی نیست، تا این‌گونه مطالب از آن استخراج شود. در حقیقت تفسیر علمی قرآن، انسان را از هدایت معنوی، اخلاقی و اعتقادی بازمی‌دارد. این روش موجب تأویل قرآن به صورت تحمیلی شده، که این تأویلات با اعجاز قرآن و ذوق سلیم ناسازگار است.


=== پاسخ دلیل اول ===
===پاسخ ===
این سخن درستی است که قرآن کتاب هدایت است، اما گاهی در راستای هدف هدایت‌گری، از مطاللب علمی استفاده کرده و این مباحث، انسان را به سوی خدا راهنمایی می‌کند و استفاده از روش علمی هدف اصلی نیست.
این سخن درستی است که قرآن کتاب هدایت است، اما گاهی در راستای هدف هدایت‌گری، از مطاللب علمی استفاده کرده و این مباحث، انسان را به سوی خدا راهنمایی می‌کند و استفاده از [[روش علمی]] هدف اصلی نیست.


تفسیر علمی سه قسم است: ۱. استخراج علوم از قرآن؛ ۲. تحمیل نظریات بر قرآن؛ ۳. استخدام علوم برای فهم بهتر قرآن. اگر کسی بخواهد علوم مختلف را از قرآن استخراج کند و قرآن را کتاب فیزیک، شیمی و پزشکی قرار دهد، صحیح نیست اما روش صحیح، استخدام علوم در فهم قرآن است.
تفسیر علمی سه قسم است: ۱. استخراج علوم از قرآن؛ ۲. تحمیل نظریات بر قرآن؛ ۳. استخدام علوم برای فهم بهتر قرآن. اگر کسی بخواهد علوم مختلف را از قرآن استخراج کند و قرآن را کتاب فیزیک، شیمی و پزشکی قرار دهد، صحیح نیست اما روش صحیح، استخدام علوم در فهم قرآن است.


== دلیل دوّم، عدم قطعیت علوم تجربی ==
== عدم قطعیت علوم تجربی ==
علوم تجربی قطعی نیستند؛ بلکه نظریه‌هایی تغییرپذیرند که بعد از مدتی از میدان علم خارج می‌شوند؛ لذا به‌طور قطعی نمی‌توان قرآن را بر اساس آن تفسیر نمود؛ مثلاً تفسیر قرآن بر اساس هیئت بطلیموسی که فخر رازی<ref>فخرالدین رازی، تفسیر کبیر، ذیل آیهٔ ۲۲ سورهٔ بقره.</ref> از آیه {{قرآن|الَّذِی جَعَلَ لَکُمُ الْأَرْضَ فِراشاً|سوره=بقره|آیه=۲۲}} ساکن بودن زمین را استفاده می‌نمود، با هیئت جدید، هیئت کوپرنیکی و کپلر، نمی‌سازد؛ بنابراین، تغییرات علوم در حوزهٔ تفسیر قرآن وارد شده و قرآن با نظریه‌های تغییرپذیر و متزلزل تفسیر می‌گردد؛ در نتیجه، تضادها و تغییرات علوم در حوزهٔ قرآن و تفسیر نیز راه می‌یابند.
علوم تجربی نظریه‌هایی تغییرپذیرند که بعد از مدتی از میدان علم خارج می‌شوند. لذا به‌طور قطعی نمی‌توان قرآن را بر اساس آن تفسیر نمود. مثلا تفسیر قرآن بر اساس [[هیئت بطلیموسی]] که [[فخر رازی]]<ref>فخرالدین رازی، تفسیر کبیر، ذیل آیه ۲۲ سوره بقره.</ref> از آیه {{قرآن|الَّذِی جَعَلَ لَکُمُ الْأَرْضَ فِراشاً|سوره=بقره|آیه=۲۲}} ساکن بودن زمین را استفاده می‌کرد، با هیئت جدید، [[هیئت کوپرنیکی]] و [[کپلر]]، نمی‌سازد. بنابراین، تغییرات علوم در حوزه تفسیر قرآن وارد شده و قرآن با نظریه‌های تغییرپذیر و متزلزل تفسیر می‌گردد. در نتیجه، تضادها و تغییرات علوم در حوزه قرآن و تفسیر راه می‌یابد.
 
=== پاسخ دلیل دوم ===
علوم تجربی در حال تغییرند، و نباید نظریه‌های علمی را با قرآن تطبیق داد. اما تفسیر علمی را به سه نوع تقسیم شده و این اشکال به نوع دوّم (تحمیل نظریات بر قرآن) وارد است؛ امّا در جایی که از علوم قطعی استفاده شود، نتایج به صورت احتمالی به قرآن نسبت داده شود اشکالی بر این نوع تفسیر وارد نیست. از باب نمونه، زوجیّت در عالم موجودات مسئله‌ای قطعی است و ظاهر آیات قرآن<ref>سورهٔ یس، آیهٔ ۳۶.</ref> نیز دلالت بر مسئلهٔ زوجیّت می‌کند، پس احتمالاً قرآن می‌خواهد همین زوجیّت را که امروزه در جهان علم مطرح است بیان کند. نباید نظریه‌های اثبات نشدهٔ علمی را بر ظواهر قرآن تحمیل و تطبیق کرد، برخی از مفسرین علمی مانند فخر رازی و متأخرین به همین اشکال دچار شدند.
 
== دلیل سوم؛ تفسیر به رأی ==
تفسیر علمی، منجر به تفسیر به رأی می‌شود؛ متخصصان علوم مختلف، با ورود به حوزهٔ تفسیر، آیات قرآن را با مسائل علمی تطبیق می‌کنند و به علت نداشتن تخصص کافی در علوم قرآنی و تفسیری و عدم تشخیص تفاوت نص و ظاهر، یافته‌های تجربی را به قرآن تحمیل می‌کنند؛ مثلاً بمب اتم را از آیهٔ {{قرآن|و المُرسِلاتِ عُرفاً فَالعاصِفات عصْفاً|سوره= مرسلات|آیه= ۱ - ۲}} استخراج می‌کنند،<ref>سید قطب، تفسیر فی ظلال قرآن، ج۶، ص۳۷۹، جزء ۲۹.</ref> یا در سورهٔ فیل مقصود از آمدن ابابیل را، بیماری وبا و حصبه تلقی نموده‌اند.<ref>محمد عبده، تفسیر جزءعم، ص۱۶۱.</ref> این روش دارای معیارهای تفسیر علمی نیست و موجب می‌شود تفسیر علمی به تفسیر به رأی و تحمیل نظریات تبدیل شود.


=== پاسخ دلیل سوم ===
=== پاسخ ===
این دلیل خوب است؛ امّا باز این اشکال به روش تفسیر علمی نیست، بلکه اشکال به کسانی است که بدون تخصص وارد این روش شده‌اند. آنها باید کار خود را زیر نظر افراد خبره انجام دهند تا به تفسیر به رأی منتهی نشود؛ هم‌چنان‌که در تفسیر قرآن به قرآن هم اگر افراد غیر متخصص، قرائن عقلی و نقلی را در نظر نگیرند، موجب تفسیر به رأی می‌شود؛ لکن در حوزهٔ تفسیر علمی این مسئله بیش‌تر بوده است؛ چون متخصصان علوم مختلف ـ که تخصص در تفسیر قرآن نداشته‌اند ـ به صرف علاقه، وارد این حوزه شده و مشکلات بیش‌تری به وجود آورده‌اند.
علوم تجربی در حال تغییرند و نباید نظریه‌های علمی را با قرآن تطبیق داد. اما تفسیر علمی به سه نوع تقسیم شده و این اشکال به نوع دوّم (تحمیل نظریات بر قرآن) وارد است. امّا در جایی که از علوم قطعی استفاده شود، نتایج به صورت احتمالی به قرآن نسبت داده شود اشکالی بر این نوع تفسیر وارد نیست. از باب نمونه، [[زوجیّت]] در عالم موجودات مسئله‌ای قطعی است و ظاهر آیات قرآن<ref>سوره یس، آیه ۳۶.</ref> نیز دلالت بر مسئله زوجیت می‌کند، پس احتمالاً قرآن می‌خواهد همین زوجیت را که امروزه در جهان علم مطرح است بیان کند. نباید نظریه‌های اثبات نشده علمی را بر [[ظواهر قرآن]] تحمیل و تطبیق کرد، برخی از مفسرین علمی مانند فخر رازی و متأخرین به همین اشکال دچار شدند.


== دلیل چهارم ==
== تفسیر به رأی ==
تفسیر علمی منجر به تأویل می‌شود؛ مثلاً موافقین و مخالفین نظریهٔ داروین یا نظریهٔ تکامل انسان و حیوانات، آیهٔ ۵۹ سورهٔ آل عمران و آیهٔ ۱۱ سورهٔ صافات، را که موافق و مخالف نظریهٔ خودشان بوده است، تأویل کرده‌اند. کسانی که طرف‌دار نظریهٔ داروین بودند، وقتی که وارد آیات قرآن می‌شدند، آیاتی را که ظهورشان مخالف نظریهٔ داروین بود را تأویل می‌کردند؛<ref>آیت الله مشکینی، تکامل از دیدگاه قرآن، ص۱۷.</ref> هم‌چنین بالعکس.<ref>مسییح مهاجری، نظریهٔ تکامل از دیدگاه قرآن، ص۵۴.</ref> این هم صحیح است؛ امّا این اشکال به مفسر است نه به تفسیر علمی.
تفسیر علمی، منجر به تفسیر به رأی می‌شود؛ متخصصان علوم مختلف، با ورود به حوزه تفسیر، آیات قرآن را با مسائل علمی تطبیق می‌کنند و به علت نداشتن تخصص کافی در علوم قرآنی و تفسیری و عدم تشخیص تفاوت نص و ظاهر، یافته‌های تجربی را به قرآن تحمیل می‌کنند. مثلا [[بمب اتم]] را از آیه {{قرآن|و المُرسِلاتِ عُرفاً فَالعاصِفات عصْفاً|سوره= مرسلات|آیه= ۱ - ۲}} استخراج می‌کنند،<ref>سید قطب، تفسیر فی ظلال قرآن، ج۶، ص۳۷۹، جزء ۲۹.</ref> یا در سوره فیل مقصود از آمدن ابابیل را، بیماری وبا و حصبه تلقی نموده‌اند.<ref>محمد عبده، تفسیر جزءعم، ص۱۶۱.</ref> این روش دارای معیارهای تفسیر علمی نیست و موجب می‌شود تفسیر علمی به تفسیر به رأی و تحمیل نظریات تبدیل شود.


== دلیل پنجم ==
=== پاسخ ===
تفسیر علمی ذوقی است و معیاری ندارد؛ در حالی که ما تفسیر قرآن به قرآن را دارای معیار می‌دانیم.<ref>ر. ک. محمد علی رضایی اصفهانی، درآمدی به تفسیر علمی قرآن، ص۳۸۲</ref> مخالفان تفسیر علمی قایل‌اند که تفسیر علمی، معانی قرآن را مجاز می‌کند. ما باید در معنا کردن آیات به صدر اسلام رجوع کنیم؛ در صدر اسلام چیزی به‌عنوان الکترون و پروتون نداشتیم؛ امّا عبدالرزاق<ref>عبدالرزاق نوفل، القرآن و العلم الحدیث، ص۱۵۶.</ref> نوفل در آیهٔ شریفهٔ «خَلَقَ لَکُمْ مِنْ أَنْفُسِکُمْ أَزْواجاً…»<ref>سورهٔ اعراف، آیهٔ ۱۸۹.</ref> أنْفُسِکُمْ را به معنای پروتون و أَزْواجاً را به معنای الکترون گرفته است؛ در حالی که این الفاظ در آن موقع چنین مفاهیمی نداشت و مخاطب چنین چیزی را از آن نمی‌فهمید.
این اشکال به روش تفسیر علمی نیست، بلکه اشکال به کسانی است که بدون تخصص وارد این روش شده‌اند. انجام تفسیر علمی بدون نظارت شخص خبره در تفسیر، موجب [[تفسیر به رأی]] می‌شود. هم‌چنان‌که در تفسیر قرآن به قرآن اگر قرائن عقلی و نقلی در نظر گرفته نشود، موجب تفسیر به رأی می‌شود.


=== پاسخ دلیل پنجم ===
== ذوقی بودن ==
این اشکال در جایی وارد است که ما مفاهیم جدید علمی را بر آیات قرآن تحمیل کنیم؛ امّا اگر از قطعیات علوم برای روشن شدن آیه استفاده کنیم، نه تحمیل است و نه تطبیق. در آن زمان علم به الکترون و پروتون وجود نداشته تا ما بخواهیم آن را از آیات قرآن بیرون بکشیم؛ لکن با یافته‌های جدید پزشکی می‌توان آیه‌های اوّل سورهٔ حج و مؤمنون را که در بیان مراحل خلقت جنین است توضیح داد. ما قایلیم که آیهٔ شریفهٔ «رَفَعَ السَّماواتِ بِغَیْرِ عَمَدٍ تَرَوْنَها»<ref>سورهٔ رعد، آیهٔ ۲.</ref> دلالت بر وجود ستون‌های نامرئی بین کرات آسمانی دارد. امروزه علم، به این ستون‌های نامرئی که کرات آسمانی را در حوزهٔ همدیگر نگه می‌دارد و به درون همدیگر می‌چرخاند و مانع خروج آن از مسیر می‌شود، نیروی جاذبه می‌گویند. امروزه نیز «عَمَد» به معنای ستون است و به همین معنا، تفسیر و ترجمه می‌شود؛ لکن یکی از مصادیق آن نیروی جاذبه است، نه این که به معنای نیروی جاذبه است. البته افرادی مثل عبدالرزاق نوفل و دیگران که در تفسیر علمی به انحراف رفته‌اند، زیاده‌روی کرده و خواسته‌اند مفاهیم را بر قرآن تحمیل کنند.
تفسیر علمی ذوقی است و معیاری ندارد؛ در حالی که تفسیر قرآن به قرآن دارای معیار است.<ref>نگاه کنید به محمد علی رضایی اصفهانی، درآمدی به تفسیر علمی قرآن، ص۳۸۲</ref> مخالفان تفسیر علمی قائل‌اند که تفسیر علمی، معانی قرآن را مجاز می‌کند. آنان معتقدند باید در معنا کردن آیات به صدر اسلام رجوع کرد. [[عبدالرزاق نوفل]] در آیه {{قرآن|خَلَقَ لَکُمْ مِنْ أَنْفُسِکُمْ أَزْواجاً …|سوره= اعراف| آیه= ۱۸۹}} «أنْفُسِکُمْ» را به معنای '''پروتون''' و «أَزْواجاً» را به معنای '''الکترون''' گرفته است.<ref>عبدالرزاق نوفل، القرآن و العلم الحدیث، ص۱۵۶.</ref> در حالی که این الفاظ در آن زمان چنین مفاهیمی نداشت و مخاطب چنین چیزی را از آن برداشت نمی‌کرد.


این عمل درست نیست و موجب مجازیت معانی قرآن می‌شود و قرآن اصلاً تحمّل چنین چیزی را ندارد؛ بنابراین، تفسیر علمی موجب تبیین و توضیح و یافتن مصادیق تازه‌ای برای آیه می‌شود و فهم ما را نسبت به آیه روشن‌تر می‌کند.
=== پاسخ===
این اشکال در تحمیل مفاهیم بر قرآن وارد است. اما اگر از علوم قطعی برای روشن شدن آیه استفاده شود، نه تحمیل است و نه تطبیق. در آن زمان علم به الکترون و پروتون وجود نداشته تا خواسته باشند آن را از آیات قرآن تفسیر کنند؛ اما با یافته‌های جدید پزشکی می‌توان آیه‌های اوّل سوره حج و مؤمنون را که در بیان مراحل خلقت جنین است توضیح داد. مفسران قائلند که آیه شریفه {{قرآن|رَفَعَ السَّماواتِ بِغَیْرِ عَمَدٍ تَرَوْنَها|سوره= رعد|آیه= ۲}} دلالت بر وجود ستون‌های نامرئی بین کرات آسمانی دارد. امروزه علم، به این ستون‌های نامرئی که کرات آسمانی را در حوزه همدیگر نگه می‌دارد و به درون همدیگر می‌چرخاند و مانع خروج آن از مسیر می‌شود، نیروی جاذبه می‌گویند. «عَمَد» نیز به معنای ستون است و به همین معنا، تفسیر و ترجمه می‌شود؛ لکن یکی از مصادیق آن نیروی جاذبه است، نه این که به معنای نیروی جاذبه است.  


== دلیل ششم ==
البته افرادی مانند عبدالرزاق نوفل و دیگران که در تفسیر علمی به تاویل و تفسیر ذوقی کشیده شده‌اند، زیاده‌روی کرده و خواسته‌اند مفاهیم را بر قرآن تحمیل کنند. این عمل موجب مجازیت معانی قرآن می‌شود. اما تفسیر علمی موجب تبیین و توضیح و یافتن مصادیق تازه‌ای برای آیه می‌شود و فهم را نسبت به آیه روشن‌تر می‌کند.
تفسیر علمی موجب می‌شود که مفسر، نظریات و یافته‌های مورد نظر خود را بر قرآن تحمیل و تطبیق نماید.


این اشکال به یک قسم از تفسیر علمی وارد است، نه هر سه قسم آن؛ یعنی تحمیل نظریه‌ها بر قرآن صحیح نیست، امّا استخدام علوم در فهم قرآن درست است.
== احتمال تأویل در آیات ==
تفسیر علمی منجر به تأویل می‌شود؛ مثلا موافقین و مخالفین [[نظریه داروین]] یا نظریه تکامل، آیه ۵۹ سوره آل عمران و آیه ۱۱ سوره صافات، را که موافق و مخالف نظریه خودشان بوده است، تأویل کرده‌اند. کسانی که موافق نظریه داروین بودند، وقتی وارد آیات قرآن می‌شدند، آیاتی را که ظهورشان مخالف نظریه داروین بود تأویل می‌کردند؛<ref>آیت الله مشکینی، تکامل از دیدگاه قرآن، ص۱۷.</ref> هم‌چنین بالعکس.<ref>مسیح مهاجری، نظریه تکامل از دیدگاه قرآن، ص۵۴.</ref> این اشکال نیز به مفسر است نه به تفسیر علمی.


== دلیل هفتم ==
== جستارهای وابسته ==
تفسیر علمی موجب مادیگری و انحرافات فکری در سطح جامعه می‌شود.
* [[دلایل موافقان تفسیر علمی قرآن]]
* [[مراد از علم در تفسیر علمی قرآن]]
* [[معیارهای تفسیر علمی تفسیر قرآن]]
* [[مفهوم و اقسام تفسیر علمی قرآن]]


البته این اشکال خوبی است، ولی اشکال به تفسیر علمی نیست، بلکه اشکال به مفسرینی است که به انحراف رفته‌اند.
{{پایان پاسخ}}
{{پایان پاسخ}}


خط ۵۸: خط ۵۳:
{{شاخه
{{شاخه
  | شاخه اصلی = تفسیر
  | شاخه اصلی = تفسیر
|شاخه فرعی۱ = تفسیر علمی
| شاخه فرعی۱ = روش‌ها و مبانی تفسیری
|شاخه فرعی۲ =
| شاخه فرعی۲ = تفسیر علمی
|شاخه فرعی۳ =
| شاخه فرعی۳ =
}}
}}
{{تکمیل مقاله
{{تکمیل مقاله
  | شناسه =
  | شناسه = شد
  | تیترها =
  | تیترها = شد
  | ویرایش =
  | ویرایش = شد
  | لینک‌دهی =
  | لینک‌دهی =شد
  | ناوبری =
  | ناوبری =
  | نمایه =
  | نمایه =
  | تغییر مسیر =
  | تغییر مسیر =شد
  | ارجاعات =
  | ارجاعات =
  | بازبینی =
  | بازبینی نویسنده =
| ارزیابی کمی =
  | تکمیل =
  | تکمیل =
  | اولویت =
  | اولویت = ج
  | کیفیت =
  | کیفیت = ج
}}
}}
{{پایان متن}}
{{پایان متن}}

نسخهٔ کنونی تا ‏۲۹ سپتامبر ۲۰۲۴، ساعت ۱۱:۲۶

سؤال

دلایل مخالفان روش تفسیر علمی چیست؟


مخالفان تفسیر علمی قرآن، خروج از هدف اصلی نزول قرآن، عدم قطعی بودن علوم تجربی، ورود تفسیر به رأی و تفاسیر ذوقی، تأویل و تحمیل و تطبیق، مادی‌گرایی و انحراف فکری را از جمله دلایل تفسیر علمی می‌دانند.

عالمان مخالف تفسیر علمی

تفسیر علمی قرآن دارای مخالفانی است که مشهورترین آن‌ها شاطبی،[۱] ذهبی،[۲] شیخ محمد شلتوت[۳] و… هستند.

قرآن کتاب هدایت است و نه بیان مسائل علمی

قرآن کتاب هدایت است؛ هدف آن، هدایت بشر به سوی کمال، خدا و دین است. قرآن، کتاب فیزیک، شیمی و پزشکی نیست، تا این‌گونه مطالب از آن استخراج شود. در حقیقت تفسیر علمی قرآن، انسان را از هدایت معنوی، اخلاقی و اعتقادی بازمی‌دارد. این روش موجب تأویل قرآن به صورت تحمیلی شده، که این تأویلات با اعجاز قرآن و ذوق سلیم ناسازگار است.

پاسخ

این سخن درستی است که قرآن کتاب هدایت است، اما گاهی در راستای هدف هدایت‌گری، از مطاللب علمی استفاده کرده و این مباحث، انسان را به سوی خدا راهنمایی می‌کند و استفاده از روش علمی هدف اصلی نیست.

تفسیر علمی سه قسم است: ۱. استخراج علوم از قرآن؛ ۲. تحمیل نظریات بر قرآن؛ ۳. استخدام علوم برای فهم بهتر قرآن. اگر کسی بخواهد علوم مختلف را از قرآن استخراج کند و قرآن را کتاب فیزیک، شیمی و پزشکی قرار دهد، صحیح نیست اما روش صحیح، استخدام علوم در فهم قرآن است.

عدم قطعیت علوم تجربی

علوم تجربی نظریه‌هایی تغییرپذیرند که بعد از مدتی از میدان علم خارج می‌شوند. لذا به‌طور قطعی نمی‌توان قرآن را بر اساس آن تفسیر نمود. مثلا تفسیر قرآن بر اساس هیئت بطلیموسی که فخر رازی[۴] از آیه ﴿الَّذِی جَعَلَ لَکُمُ الْأَرْضَ فِراشاً﴾(بقره:۲۲) ساکن بودن زمین را استفاده می‌کرد، با هیئت جدید، هیئت کوپرنیکی و کپلر، نمی‌سازد. بنابراین، تغییرات علوم در حوزه تفسیر قرآن وارد شده و قرآن با نظریه‌های تغییرپذیر و متزلزل تفسیر می‌گردد. در نتیجه، تضادها و تغییرات علوم در حوزه قرآن و تفسیر راه می‌یابد.

پاسخ

علوم تجربی در حال تغییرند و نباید نظریه‌های علمی را با قرآن تطبیق داد. اما تفسیر علمی به سه نوع تقسیم شده و این اشکال به نوع دوّم (تحمیل نظریات بر قرآن) وارد است. امّا در جایی که از علوم قطعی استفاده شود، نتایج به صورت احتمالی به قرآن نسبت داده شود اشکالی بر این نوع تفسیر وارد نیست. از باب نمونه، زوجیّت در عالم موجودات مسئله‌ای قطعی است و ظاهر آیات قرآن[۵] نیز دلالت بر مسئله زوجیت می‌کند، پس احتمالاً قرآن می‌خواهد همین زوجیت را که امروزه در جهان علم مطرح است بیان کند. نباید نظریه‌های اثبات نشده علمی را بر ظواهر قرآن تحمیل و تطبیق کرد، برخی از مفسرین علمی مانند فخر رازی و متأخرین به همین اشکال دچار شدند.

تفسیر به رأی

تفسیر علمی، منجر به تفسیر به رأی می‌شود؛ متخصصان علوم مختلف، با ورود به حوزه تفسیر، آیات قرآن را با مسائل علمی تطبیق می‌کنند و به علت نداشتن تخصص کافی در علوم قرآنی و تفسیری و عدم تشخیص تفاوت نص و ظاهر، یافته‌های تجربی را به قرآن تحمیل می‌کنند. مثلا بمب اتم را از آیه ﴿و المُرسِلاتِ عُرفاً فَالعاصِفات عصْفاً﴾(مرسلات:۱ - ۲) استخراج می‌کنند،[۶] یا در سوره فیل مقصود از آمدن ابابیل را، بیماری وبا و حصبه تلقی نموده‌اند.[۷] این روش دارای معیارهای تفسیر علمی نیست و موجب می‌شود تفسیر علمی به تفسیر به رأی و تحمیل نظریات تبدیل شود.

پاسخ

این اشکال به روش تفسیر علمی نیست، بلکه اشکال به کسانی است که بدون تخصص وارد این روش شده‌اند. انجام تفسیر علمی بدون نظارت شخص خبره در تفسیر، موجب تفسیر به رأی می‌شود. هم‌چنان‌که در تفسیر قرآن به قرآن اگر قرائن عقلی و نقلی در نظر گرفته نشود، موجب تفسیر به رأی می‌شود.

ذوقی بودن

تفسیر علمی ذوقی است و معیاری ندارد؛ در حالی که تفسیر قرآن به قرآن دارای معیار است.[۸] مخالفان تفسیر علمی قائل‌اند که تفسیر علمی، معانی قرآن را مجاز می‌کند. آنان معتقدند باید در معنا کردن آیات به صدر اسلام رجوع کرد. عبدالرزاق نوفل در آیه ﴿خَلَقَ لَکُمْ مِنْ أَنْفُسِکُمْ أَزْواجاً …﴾(اعراف:۱۸۹) «أنْفُسِکُمْ» را به معنای پروتون و «أَزْواجاً» را به معنای الکترون گرفته است.[۹] در حالی که این الفاظ در آن زمان چنین مفاهیمی نداشت و مخاطب چنین چیزی را از آن برداشت نمی‌کرد.

پاسخ

این اشکال در تحمیل مفاهیم بر قرآن وارد است. اما اگر از علوم قطعی برای روشن شدن آیه استفاده شود، نه تحمیل است و نه تطبیق. در آن زمان علم به الکترون و پروتون وجود نداشته تا خواسته باشند آن را از آیات قرآن تفسیر کنند؛ اما با یافته‌های جدید پزشکی می‌توان آیه‌های اوّل سوره حج و مؤمنون را که در بیان مراحل خلقت جنین است توضیح داد. مفسران قائلند که آیه شریفه ﴿رَفَعَ السَّماواتِ بِغَیْرِ عَمَدٍ تَرَوْنَها﴾(رعد:۲) دلالت بر وجود ستون‌های نامرئی بین کرات آسمانی دارد. امروزه علم، به این ستون‌های نامرئی که کرات آسمانی را در حوزه همدیگر نگه می‌دارد و به درون همدیگر می‌چرخاند و مانع خروج آن از مسیر می‌شود، نیروی جاذبه می‌گویند. «عَمَد» نیز به معنای ستون است و به همین معنا، تفسیر و ترجمه می‌شود؛ لکن یکی از مصادیق آن نیروی جاذبه است، نه این که به معنای نیروی جاذبه است.

البته افرادی مانند عبدالرزاق نوفل و دیگران که در تفسیر علمی به تاویل و تفسیر ذوقی کشیده شده‌اند، زیاده‌روی کرده و خواسته‌اند مفاهیم را بر قرآن تحمیل کنند. این عمل موجب مجازیت معانی قرآن می‌شود. اما تفسیر علمی موجب تبیین و توضیح و یافتن مصادیق تازه‌ای برای آیه می‌شود و فهم را نسبت به آیه روشن‌تر می‌کند.

احتمال تأویل در آیات

تفسیر علمی منجر به تأویل می‌شود؛ مثلا موافقین و مخالفین نظریه داروین یا نظریه تکامل، آیه ۵۹ سوره آل عمران و آیه ۱۱ سوره صافات، را که موافق و مخالف نظریه خودشان بوده است، تأویل کرده‌اند. کسانی که موافق نظریه داروین بودند، وقتی وارد آیات قرآن می‌شدند، آیاتی را که ظهورشان مخالف نظریه داروین بود تأویل می‌کردند؛[۱۰] هم‌چنین بالعکس.[۱۱] این اشکال نیز به مفسر است نه به تفسیر علمی.

جستارهای وابسته


منابع

  1. ↑ نگاه کنید به ابواسحاق شاطبی، الموافقات، چاپ مصطفی.
  2. ↑ نگاه کنید به محمد حسین ذهبی، التفسیر و المفسرون.
  3. ↑ نگاه کنید به محمد شلتوت، تفسیر القرآن الکریم.
  4. ↑ فخرالدین رازی، تفسیر کبیر، ذیل آیه ۲۲ سوره بقره.
  5. ↑ سوره یس، آیه ۳۶.
  6. ↑ سید قطب، تفسیر فی ظلال قرآن، ج۶، ص۳۷۹، جزء ۲۹.
  7. ↑ محمد عبده، تفسیر جزءعم، ص۱۶۱.
  8. ↑ نگاه کنید به محمد علی رضایی اصفهانی، درآمدی به تفسیر علمی قرآن، ص۳۸۲
  9. ↑ عبدالرزاق نوفل، القرآن و العلم الحدیث، ص۱۵۶.
  10. ↑ آیت الله مشکینی، تکامل از دیدگاه قرآن، ص۱۷.
  11. ↑ مسیح مهاجری، نظریه تکامل از دیدگاه قرآن، ص۵۴.
مقاله‌های مرتبط
برگرفته از «https://fa.wikipasokh.com/index.php?title=دلایل_مخالفان_تفسیر_علمی_قرآن&oldid=73952»