امنیت معنوی از دیدگاه قرآن

سؤال

عوامل امنیت معنوی از منظر قرآن جیست؟

قرآن به دست آوردن امنیت معنوی را که همان آرامش روحی در زندگی است، زمانی می‌داند که انسان عواملی چون یاد خداوند، ایمان و پناه بردن به او و دوری از گناهان را در زندگی حکم‌فرما کند.

چیستی امنیت معنوی

«امنیت معنوی» عبارت است از آرامش روحی و اعتماد به خدا که در اثر ایمان خالص و یقین و یاد خدا به وجود می‌آید و انسان به حصول ثواب و ایمنی از عذاب الهی امیدوار می‌گردد. از دیدگاه قرآن این امنیت موقعی به دست می‌آید که در جوامع انسانی عواملی چون ایمان به خدا، پناه بردن به او و دوری از گناهان وجود داشته باشد.

ایمان و یاد خدا

امنیت در سایه دوری از شرک به خدا محقق می‌شود: ﴿الَّذِینَ آمَنُوا وَ لَمْ یَلْبِسُوا إِیمانَهُمْ بِظُلْمٍ أُولئِکَ لَهُمُ الْأَمْنُ؛ آنها که ایمان آوردند و ایمان خود را با شرک نپوشاندند دارای امنیت می‌باشند.﴾(انعام:۸۲) ایمان همراه با عمل یکی از وعده‌های الهی برای بدست آوردن امنیت در جامعه است. ایمان تأثیر مستقیمی در آرامش و امنیت روحی انسان دارد.

یاد خدا چه در لفظ و چه در اندیشه، موجب آرامش قلب می‌گردد. ذکر قلبی اساس در آرامش دانسته شده است: ﴿أَلا بِذِکْرِ اللَّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُ؛ آگاه باش به یاد خدا دل‌ها آرام می‌گردند.﴾(رعد:۲۸) به باور آیت‌الله سبحانی انسان برای آرامش خود و رها ساختن خویش از دست عوامل اضطراب تکیه‌گاهی لازم دارد که جاویدان، عالم و قادر باشد و چنین تکیه‌گاهی جز ایمان به خدا و علاقه به کمالات روحی و معنوی و اعتقاد عمیق به زندگی جاودانی در سرای دیگر چیز دیگری نمی‌تواند باشد و جهان ماده با تمام زیبایی‌های زودگذر خود از آن جهت که لرزان و بی‌قرار و رو به فنا و نابودی است، نمی‌تواند سکون و آرامش به زندگی پرتلاطم وی بخشد و چنین تکیه‌گاه مثل لانه عنکبوتی است که در مسیر باد و آب و آتش قرار می‌گیرد.

پناه بردن به خدا

پناه بردن به خدا عامل دیگری است که موجب امنیت معنوی در انسان می‌شود؛ زیرا یکی از خصوصیت‌های انسان این است که وقتی شرّی متوجه او می‌شود، او را به هراس انداخته و سبب احساس ضعف و ترس او می‌شود. در چنین حالتی انسان نیازمند پناهگاهی است که با پناه بردن به او آرامش پیدا کرده و احساس امنیت نماید. این پناهگاه باید صلاحیت‌هایی را دارا باشد، توانایی دفع آن شرّ را داشته باشد و بتواند انسان را حفظ کرده و پناه دهد. طبق آیات قرآن بهترین پناه برای انسان، خدا است، خداوند آفریننده انسان است و تمام کارها و تدبیر امور انسان در دست او است. اوست که می‌تواند تمام احتیاجات انسان را برطرف کرده و بدی‌ها را از انسان دفع کند.

پناه بردن به خداوند یکی از اموزه‌های قرآنی است: ﴿قُلْ أَعُوذُ بِرَبِّ النَّاسِ؛ بگو پناه می‌برم به پروردگار مردم﴾(ناس:۱) خداوند قدرتی گسترده دارد و می‌تواند به کسی که تقاضای پناهندگی کند، پناه بدهد. ﴿«مَلِکِ النَّاسِ؛ مالک و حاکم مردم.﴾(ناس:۲) اگر در اثر تقوا و ترس از خدا برای انسان دغدغه‌ها و نگرانی‌هایی پیدا شود، (مثل ترس از جهنم) پناه بردن به خدا موجب آرامش و امنیت معنوی می‌گردد. لازمه معبودیت پناه بردن به خداوند از روی اخلاص است؛ به‌گونه‌ای که کسی را نخواند و به کسی امید نداشته باشد و در حوائجش به کسی غیر از او مراجعه نکند.

خدا در قرآن به پیامبر(ص) توصیه کرده که از شر کل مخلوقات و هر موجود مزاحم و نفاثات (زنان ساحره) و حسود و وسواس خناس (شیطان) شیاطین جنّی و انسی به خدا پناه ببرد.

پناه بردن به خداوند در گفتار امامان معصوم نیز بازتاب داشته است. چنانکه در مناجات شعبانیه آمده است: «إِلَهِي أَعُوذُ بِكَ‏ مِنْ‏ غَضَبِكَ‏ وَ حُلُولِ‏ سَخَطِكَ‏؛ خدایا از خشم تو و فرود آمدن غضب تو به تو پناه می‌بریم.»

پرهیز از گناهان

به باور محققان، کسی که می‌خواهد به امنیت معنوی دست یابد، باید علاوه بر ایمان به خدا از گناهان کبیره و صغیره که همه آنها ظلم محسوب می‌شوند، پرهیز نماید؛ زیرا ارتکاب ظلم و گناه سبب ناراحتی وجدان و سلب آرامش روانی خواهد شد. آثار ایمان وقتی ظاهر می‌شود که از گناهان کبیره مانند عقوق والدین؛ خوردن مال یتیم، قتل عمد، زنا، شراب‌خواری و... پرهیز شود. خداوند در قرآن کریم می‌فرماید: ﴿إِنْ تَجْتَنِبُوا کَبائِرَ ما تُنْهَوْنَ عَنْهُ نُکَفِّرْ عَنْکُمْ سَیِّئاتِکُمْ وَ نُدْخِلْکُمْ مُدْخَلاً کَرِیماً؛ اگر از گناهان کبیره‌ای که از آن نهی شده‌اید اجتناب کنید گناهان کوچک شما را می‌پوشانیم و در جایگاه خوبی شما را وارد می‌سازیم.﴾(نساء:۳۱)

کسی که گناه می‌کند، به جای احساس آرامش و امنیت روحی، احساس شقاوت و بدبختی کرده و از ترس عقاب آن گناه، رنج می‌برد. اگر کسی از نظر ایمان قوی‌تر باشد، آرامش و امنیت روحی و معنوی او در سطح بالاتری قرار می‌گیرد و کمتر احساس شقاوت و بدبختی می‌کند.

مطالعه بیشتر

قرآن و اسرار آفرینش، آیت الله جعفر سبحانی.