برزخ: تفاوت میان نسخه‌ها

نسخهٔ کنونی تا ‏۲۴ نوامبر ۲۰۲۴، ساعت ۱۱:۲۴

سؤال

برزخ چیست؟

درگاه‌ها

برزخ را عالمی دانسته‌اند که با مرگ انسان، آغاز می‌شود و تا روز قیامت ادامه دارد. عالم برزخ تفاوت‌هایی با قیامت دارد از جمله اینکه در برزخ بدن مثالی و در قیامت معاد جسمانی وجود دارد. همچنین شفاعت ائمه، تنها در قیامت دانسته شده و در برزخ، شفاعت اهل‌بیت وجود ندارد.

در روایات با تعبیر قبر از عالم برزخ یاد شده است؛ امام علی(ع)، برزخ را همان قبر دانسته و معتقد است اهل گمراهی، زندگی تلخی در آنجا داشته و در عذاب هستند.

محققان توصیفات برزخ در روایات را بسیار شبیه به توصیفات عالم مثال دانسته و معتقدند این دو، اشاره به یک حقیقت خارجی دارند. براساس روایات شیعه، در برزخ، دیدار و ملاقات ارواح با یکدیگر و با اهل دنیا، ممکن دانسته شده است.

حقیقت برزخ

عالم برزخ را از آغاز مرگ تا روز قیامت دانسته‌اند.^[۱] قرآن نیز برای جهان میان دنیا و آخرت، از تعبیر برزخ استفاده کرده است:

﴿تا زمانی که مرگ یکی از آنان فرارسد، می‌گوید: پروردگار من! مرا بازگردانید! شاید در آنچه ترک کردم (و کوتاهی نمودم) عمل صالحی انجام دهم! چنین نیست! این سخنی است که او به زبان می‌گوید. پشت سر آنان برزخی است تا روزی که برانگیخته شوند!﴾(مومنون:100-99) قرآن در موارد دیگری نیز به برزخ اشاره کرده است.^[۲]

محققان توصیفات برزخ در روایات را بسیار شبیه به توصیفات عالم مثال دانسته و معتقدند این دو، اشاره به یک حقیقت خارجی دارد. امام صادق(ع) در پاسخ شخصی که خیال می‌کرد، روح پس از مرگ در قالب پرنده‌ای منتقل می‌شود، کرامت مؤمن را بالاتر از آن دانست که در قالب پرنده‌ای قرار داده شود. امام، ارواح مؤمنان را در بدن‌هایی مانند بدن‌های دنیایی آنها دانست.^[۳]

تفاوت‌هایی بین دو عالم برزخ و قیامت ذکر شده که وجود بدن مثالی در برزخ^[۴] و معاد جسمانی در قیامت^[۵] از جمله تفاوت‌ها است. همچنین روایات ائمه(ع) این نکته را روشن می‌کند که شفاعت در عالم برزخ شامل حال افراد گنه‌کار و گرفتار نمی‌شود و تنها به روز قیامت اختصاص است. امام صادق(ع) ابراز داشته‌اند که شیعیان، با شفاعت پیامبر(ص) و امامان معصوم(ع) در قیامت، همه اهل بهشت خواهند بود، اما از اوضاع شیعیان در برزخ، ابراز ناراحتی کردند.^[۶]

قبر و برزخ

بیشتر آیاتی که از قبر سخن گفته و به مراحل قبر پرداخته‌اند را به دنیایی فراتر از قبر ظاهری معنا کرده‌اند.^[۷] در روایات نیز از عالم برزخ به قبر تعبیر شده است.^[۸] امام علی(ع)، برزخ را همان قبر دانسته و معتقد است اهل گمراهی، زندگی تلخی در آنجا داشته و در عذاب هستند.^[۹] امام صادق(ع) برزخ را از زمان مرگ تا آخرت معرفی کرده^[۱۰] که نشان از یکی بودن قبر و برزخ است.

کیفرها و پاداش‌ها در برزخ

در برزخ به مانند آخرت، نعمت‌ها و عذاب‌هایی وجود دارد؛ قرآن از زبان شخص مومنی که به دست قومش شهید و وارد بهشت شده، نقل می‌کند: ﴿ای کاش قوم من می‌دانستند که پروردگارم مرا آمرزیده و از گرامی‌داشتگان قرار داده است.﴾(یس:۲۶–۲۷) طبرسی از مفسران شیعه معتقد است این آیه، دلالت بر نعمت‌های برزخ دارد.^[۱۱] آیات دیگری نیز وجود دارد که اشاره به نعمت‌ها و عذاب‌ها در برزخ دارد. علاوه بر این آیات، روایات نیز از عذاب‌ها و نعمت‌های برزخی سخن گفته‌اند^[۱۲]

ارتباط با دیگران در برزخ

روایات مختلفی در ملاقات ارواح مومنان و کافران در برزخ با اهل دنیا نقل شده است که در کتاب کافی از مهم‌ترین منابع حدیثی شیعه، باب جداگانه‌ای به آن اختصاص داده شده است.^[۱۳]

همچنین براساس روایات شیعه، در برزخ، دیدار و ملاقات ارواح با یکدیگر امکان دارد. از امام صادق(ع) نقل شده که ارواح در برزخ، یکدیگر را می‌شناسند و از همدیگر می‌پرسند.^[۱۴]

منابع

↑ کلینی، محمد بن یعقوب، الفروع من الکافی، ج۳، ص۲۴۲، ح ۳.
↑ سوره بقره، آیه۱۵۴. سوره مریم، آیه ۶۲. سوره مؤمن، آیه۱۱.
↑ کلینی، محمد بن یعقوب، الفروع من الکافی، ج۳، ص۲۴۴، ح۱.
↑ سعیدی مهر، محمد، آموزش کلام اسلامی، ۱۳۸۱، ج۲، ص۲۴۰.
↑ سبحانی، جعفر، منشور جاوید، مؤسسه سیدالشهدا، چ۱، ۱۳۶۹، ج۹، ص۱۴۰.
↑ کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۶۵ش، ج۳، ص۲۴۲.
↑ المفردات، ص۳۹۰.
↑ حسن‌زاده، عیون مسائل نفس، ج۲، ص۳۶۵.
↑ مجلسی، محمد باقر، بحارالانوار، ج۶، ص۲۱۸.
↑ کلینی، محمد بن یعقوب، الفروع من الکافی، ج۳، ص۲۴۲، ح۳. مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار ج۶، ص۲۶۷.
↑ طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج۸، ص۶۵۹.
↑ کلینی، محمد بن یعقوب، الفروع من الکافی، ج۳، ص۲۴۴، ح۲. مجلسی، محمد باقر، حق الیقین، ص۴۷۷.
↑ کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۳، ص۲۳۰.
↑ کلینی، محمد بن یعقوب، الفروع من الکافی، ج۳، ص۲۴۴، ح ۳. مکارم شیرازی، ناصر، پیام قرآن، قم، ج۵، ص۴۵۹.

[1] کلینی، محمد بن یعقوب، الفروع من الکافی، ج۳، ص۲۴۲، ح ۳.

[2] سوره بقره، آیه۱۵۴. سوره مریم، آیه ۶۲. سوره مؤمن، آیه۱۱.

[3] کلینی، محمد بن یعقوب، الفروع من الکافی، ج۳، ص۲۴۴، ح۱.

[4] سعیدی مهر، محمد، آموزش کلام اسلامی، ۱۳۸۱، ج۲، ص۲۴۰.

[5] سبحانی، جعفر، منشور جاوید، مؤسسه سیدالشهدا، چ۱، ۱۳۶۹، ج۹، ص۱۴۰.

[6] کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۶۵ش، ج۳، ص۲۴۲.

[7] المفردات، ص۳۹۰.

[8] حسن‌زاده، عیون مسائل نفس، ج۲، ص۳۶۵.

[9] مجلسی، محمد باقر، بحارالانوار، ج۶، ص۲۱۸.

[10] کلینی، محمد بن یعقوب، الفروع من الکافی، ج۳، ص۲۴۲، ح۳. مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار ج۶، ص۲۶۷.

[11] طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج۸، ص۶۵۹.

[12] کلینی، محمد بن یعقوب، الفروع من الکافی، ج۳، ص۲۴۴، ح۲. مجلسی، محمد باقر، حق الیقین، ص۴۷۷.

[13] کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۳، ص۲۳۰.

[14] کلینی، محمد بن یعقوب، الفروع من الکافی، ج۳، ص۲۴۴، ح ۳. مکارم شیرازی، ناصر، پیام قرآن، قم، ج۵، ص۴۵۹.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[۱۱]

[۱۲]

[۱۳]

[۱۴]

@@ خط ۱: / خط ۱: @@
-{{ویرایش}}
 {{شروع متن}}
 {{سوال}}
-معنای لفظی و اصطلاحی برزخ چیست؟
+برزخ چیست؟
 {{پایان سوال}}
 {{پاسخ}}
+{{درگاه|واژه‌ها}}
+'''برزخ''' را عالمی دانسته‌اند که با مرگ انسان، آغاز می‌شود و تا روز قیامت ادامه دارد. عالم برزخ تفاوت‌هایی با [[قیامت]] دارد از جمله اینکه در برزخ [[بدن مثالی]] و در قیامت [[معاد جسمانی]] وجود دارد. همچنین شفاعت ائمه، تنها در قیامت دانسته شده و در برزخ، شفاعت اهل‌بیت وجود ندارد.
-== مفهوم‌شناسی ==
+در روایات با تعبیر قبر از عالم برزخ یاد شده است؛ [[امام علی(ع)]]، برزخ را همان قبر دانسته و معتقد است اهل گمراهی، زندگی تلخی در آنجا داشته و در [[عذاب]] هستند.
-[[برزخ متصل و برزخ منفصل]]
-عالم برزخ از آغاز مرگ تا روز قیامت است.<ref>الفروع من الکافی، ج۳، ص۲۴۲، ح ۳.</ref> قرآن جهان میان دنیا و آخرت، راتعبیر برزخ یاد کرد است:
+محققان توصیفات برزخ در روایات را بسیار شبیه به توصیفات [[عالم مثال]] دانسته و معتقدند این دو، اشاره به یک حقیقت خارجی دارند. براساس روایات شیعه، در برزخ، دیدار و ملاقات ارواح با یکدیگر  و با اهل دنیا، ممکن دانسته شده است.
-{{قرآن|ترجمه=تا زمانى كه مرگ يكى از آنان فرارسد، مى‏گويد: «پروردگار من! مرا بازگردانيد! * شايد در آنچه ترك كردم (و كوتاهى نمودم) عمل صالحى انجام دهم!» چنين نيست! اين سخنى است كه او به زبان مى‏گويد. پشت سر آنان برزخى است تا روزى كه برانگيخته شوند!|سوره=مومنون|آیه=۹۹-۱۰۰}}
+== حقیقت برزخ ==
+{{همچنین ببینید|تفاوت برزخ با عالم مثال|تفاوت برزخ و قیامت|برزخ متصل و برزخ منفصل}}
-در این آیه، به جهان پس از مرگ و پیش از رستاخیز، برزخ تعبیر شده است؛ زیرا اولا: حد فاصل میان دو جهان است و ثانیاً: حائل و مانع است از برگشت انسان‌ها به دنیا، هر چند آرزوی برگشت دارند.
+عالم برزخ را از آغاز [[مرگ]] تا [[قیامت|روز قیامت]] دانسته‌اند.<ref>کلینی، محمد بن یعقوب، الفروع من الکافی، ج۳، ص۲۴۲، ح ۳.</ref> [[قرآن]] نیز برای جهان میان دنیا و آخرت، از تعبیر برزخ استفاده کرده است:
-موارد دیگری نیز قرآن کریم به برزخ اشاره شده است.<ref>ر.ک.: بقره: ۱۵۴; (وَ لا تَقُولُوا لِمَنْ یُقْتَلُ فِی سَبِیلِ اللّهِ أَمْواتٌ بَلْ أَحْیاءٌ وَ لکِنْ لا تَشْعُرُونَ ); مریم: ۶۲، (لا یَسْمَعُونَ فِیها لَغْواً إِلاّ سَلاماً وَ لَهُمْ رِزْقُهُمْ فِیها بُکْرَه وَ عَشِیًّا ); مؤمن: ۱۱، (قالُوا رَبَّنا أَمَتَّنَا اثْنَتَیْنِ وَ أَحْیَیْتَنَا اثْنَتَیْنِ فَاعْتَرَفْنا بِذُنُوبِنا فَهَلْ إِلی خُرُوج مِنْ سَبِیل ) و مؤمن: ۴۶، (النّارُ یُعْرَضُونَ عَلَیْها غُدُوًّا وَ عَشِیًّا وَ یَوْمَ تَقُومُ السّاعَه أَدْخِلُوا آلَ فِرْعَوْنَ أَشَدَّ الْعَذابِ).</ref>
-بر اساس منابع اسلامی، انسان‌ها پس از مرگ و پیش از قیامت، به عالمی دیگر می‌روند و به مقتضای آنچه در دنیا کسب کرده‌اند; در نعمت یا عذاب زندگی می‌کنند. بسیاری از مفسران، آیاتی را که از زنده بودن شهیدان و روزی خوردن آنها خبر می‌دهد، به برزخ تفسیر کرده‌اند.
-بیشتر آیاتی که از قبر سخن گفته‌اند و به احوالات و مراحل قبر پرداخته‌اند را به دنیایی فراتر از قبر ظاهری معنا کرده‌اند.<ref>المفردات، ص۳۹۰.</ref> حضرت علی(ع) پس از تلاوت آیه‌ی (وَ مِنْ وَرائِهِمْ بَرْزَخٌ إِلی یَوْمِ یُبْعَثُونَ)، فرمود: برزخ همان قبر است و برای (اهل گمراهی) زندگی تلخی است و در عذاب هستند. به خدا سوگند! قبر باغی از باغ‌های بهشت یا جایگاه پستی از جایگاه‌های پست جهنم است.<ref>بحارالانوار، ج۶، ص۲۱۸.</ref>
+{{قرآن|ترجمه=تا زمانی که مرگ یکی از آنان فرارسد، می‌گوید: پروردگار من! مرا بازگردانید! شاید در آنچه ترک کردم (و کوتاهی نمودم) عمل صالحی انجام دهم! چنین نیست! این سخنی است که او به زبان می‌گوید. پشت سر آنان '''برزخی''' است تا روزی که برانگیخته شوند!|سوره=مومنون|آیه=100-99}} قرآن در موارد دیگری نیز به برزخ اشاره کرده است.<ref>سوره بقره، آیه۱۵۴. سوره مریم، آیه ۶۲. سوره مؤمن، آیه۱۱.</ref>
-== حقیقت برزخ ==
+محققان توصیفات برزخ در روایات را بسیار شبیه به توصیفات [[عالم مثال]] دانسته و معتقدند این دو، اشاره به یک حقیقت خارجی دارد. [[امام صادق(ع)]] در پاسخ شخصی که خیال می‌کرد، روح پس از مرگ در قالب پرنده‌ای منتقل می‌شود، کرامت مؤمن را بالاتر از آن دانست که در قالب پرنده‌ای قرار داده شود. امام، ارواح مؤمنان را در بدن‌هایی مانند بدن‌های دنیایی آنها دانست.<ref>کلینی، محمد بن یعقوب، الفروع من الکافی، ج۳، ص۲۴۴، ح۱.</ref>
-{{همچنین ببینید|تفاوت برزخ با عالم مثال|تفاوت برزخ و قیامت}}
-در روایات آمده، وقتی خداوند روح شخصی را قبض می‌کند، این روح به قالبی مانند قالب دنیایش منتقل می‌شود. روح در این قالب جدید می‌خورد و می‌آشامد. هرگاه کسی نزد او آید، او را به همان صورتی که در دنیا بود، می‌شناسد.<ref>کافی، ج۳، ص۲۴۵.</ref>
-[[امام صادق(ع)]] در پاسخ شخصی که خیال می‌کرد، روح پس از مرگ در قالب پرنده‌ای منتقل می‌شود، کرامت مؤمن را بالاتر از آن دانست که در قالب پرنده‌ای قرار داده شود. امام ارواح مومنان را در بدن‌هایی مانند بدن‌های دنیایی آنها دانست.<ref>الفروع من الکافی، ج۳، ص۲۴۴، ح ۱.</ref>
+تفاوت‌هایی بین دو عالم برزخ و [[قیامت]] ذکر شده که وجود [[بدن مثالی]] در برزخ<ref>سعیدی مهر، محمد، آموزش کلام اسلامی، ۱۳۸۱، ج۲، ص۲۴۰.</ref> و [[معاد جسمانی]] در قیامت<ref>سبحانی، جعفر، منشور جاوید، مؤسسه سیدالشهدا، چ۱، ۱۳۶۹، ج۹، ص۱۴۰.</ref> از جمله تفاوت‌ها است. همچنین روایات [[ائمه(ع)]] این نکته را روشن می‌کند که [[شفاعت]] در عالم برزخ شامل حال افراد گنه‌کار و گرفتار نمی‌شود و تنها به روز قیامت اختصاص است. [[امام صادق(ع)]] ابراز داشته‌اند که شیعیان، با شفاعت [[پیامبر(ص)]] و امامان معصوم(ع) در قیامت، همه اهل [[بهشت]] خواهند بود، اما از اوضاع شیعیان در برزخ، ابراز ناراحتی کردند.<ref>کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۶۵ش، ج۳، ص۲۴۲.</ref>
-این نوع تطبیقات در روایات برای عالم برزخ، بسیار شبیه به توصیفات عالم مثال دانسته شده است.
+=== قبر و برزخ ===
+بیشتر آیاتی که از قبر سخن گفته و به [[پرسش در قبر از بدن مادی یا مثالی|مراحل قبر]] پرداخته‌اند را به دنیایی فراتر از قبر ظاهری معنا کرده‌اند.<ref>المفردات، ص۳۹۰.</ref> در روایات نیز از عالم برزخ به قبر تعبیر شده است.<ref>حسن‌زاده، عیون مسائل نفس، ج۲، ص۳۶۵.</ref> [[امام علی(ع)]]، برزخ را همان قبر دانسته و معتقد است اهل گمراهی، زندگی تلخی در آنجا داشته و در [[عذاب]] هستند.<ref>مجلسی، محمد باقر، بحارالانوار، ج۶، ص۲۱۸.</ref> امام صادق(ع) برزخ را از زمان مرگ تا آخرت معرفی کرده<ref>کلینی، محمد بن یعقوب، الفروع من الکافی، ج۳، ص۲۴۲، ح۳. مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار ج۶، ص۲۶۷.</ref> که نشان از یکی بودن قبر و برزخ است.
-تفاوت‌هایی بین دو عالم [[برزخ]] و [[قیامت]] ذکر شده است. وجود [[بدن مثالی]] در برزخ<ref>سعیدی مهر، محمد، آموزش کلام اسلامی، ۱۳۸۱، ج۲، ص۲۴۰.</ref> و [[معاد جسمانی]] در قیامت،<ref>سبحانی، جعفر، منشور جاوید، مؤسسه سیدالشهدا، چ۱، ۱۳۶۹، ج۹، ص۱۴۰.</ref>  روایات [[ائمه(ع)]] این نکته را روشن می‌کند که [[شفاعت]] ایشان در عالم برزخ شامل حال افراد گنهکار و گرفتار نمی‌شود و شفاعت ایشان مختص به روز قیامت است. [[امام صادق(ع)]] در این باره می‌فرمایند: «شیعیان ما، با شفاعت [[پیامبر(ص)]] و امامان معصوم(ع) در قیامت همگی [[بهشت]]ی‌اند اما سوگند به خدا از وضع و حالتان در برزخ خوف دارم<ref>کلینی، الکافی، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۶۵، ج۳، ص۲۴۲.</ref>
 == کیفرها و پاداش‌ها در برزخ ==
-[[کیفرها و پاداش‌ها در برزخ]]
+{{همچنین ببینید|کیفرها و پاداش‌ها در برزخ}}
+در برزخ به مانند آخرت، نعمت‌ها و عذاب‌هایی وجود دارد؛ [[قرآن]] از زبان شخص مومنی که به دست قومش [[شهید]] و وارد بهشت شده، نقل می‌کند: {{قرآن|ترجمه=ای کاش قوم من می‌دانستند که پروردگارم مرا آمرزیده و از گرامی‌داشتگان قرار داده است.|سوره=یس|آیه=۲۶–۲۷}} [[طبرسی]] از مفسران شیعه معتقد است این آیه، دلالت بر نعمت‌های برزخ دارد.<ref>طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج۸، ص۶۵۹.</ref> آیات دیگری نیز وجود دارد که اشاره به نعمت‌ها و عذاب‌ها در برزخ دارد. علاوه بر این آیات، روایات نیز از عذاب‌ها و نعمت‌های برزخی سخن گفته‌اند<ref>کلینی، محمد بن یعقوب، الفروع من الکافی، ج۳، ص۲۴۴، ح۲. مجلسی، محمد باقر، حق الیقین، ص۴۷۷.</ref>
 == ارتباط با دیگران در برزخ ==
 {{همچنین ببینید|ارتباط اهل برزخ با اهل دنیا|دیدار با دوستان و اقوام در برزخ}}
-در برخی روایات از عالم برزخ و مثال، به قبر تعبیر شده است.<ref>حسن‌زاده، عیون مسائل نفس، ج۲، ص۳۶۵.</ref> از آنجا که فاصله ی محسوس میان دنیا در برابر و رستاخیز، قبر ظاهری قرار دارد، ائمه(ع) برای تفهیم عالم برزخ از واژه ی قبر استفاده کرده‌اند. امام صادق(علیه السلام) فرمود: «والله اتخوف علیکم فی البرزخ»، قلت: «و ما البرزخ؟» قال: «القبر منذحین موته الی یوم القیامه; یعنی برزخ همان قبر است از آغاز مرگ تا روز رستاخیز».<ref>الفروع من الکافی، ج۳، ص۲۴۲، ح ۳; و بحارالانوار ج۶، ص۲۶۷.</ref>
+روایات مختلفی در ملاقات ارواح [[ایمان|مومنان]] و [[کافر|کافران]] در برزخ با اهل دنیا نقل شده است که در [[کتاب کافی]] از مهم‌ترین منابع حدیثی شیعه، باب جداگانه‌ای به آن اختصاص داده شده است.<ref>کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۳، ص۲۳۰.</ref>
+همچنین براساس روایات شیعه، در برزخ، دیدار و ملاقات ارواح با یکدیگر امکان دارد. از [[امام صادق(ع)]] نقل شده که ارواح در برزخ، یکدیگر را می‌شناسند و از همدیگر می‌پرسند.<ref>کلینی، محمد بن یعقوب، الفروع من الکافی، ج۳، ص۲۴۴، ح ۳. مکارم شیرازی، ناصر، پیام قرآن، قم، ج۵، ص۴۵۹.</ref>
 == منابع ==
@@ خط ۴۷: / خط ۴۴: @@
 }}
 {{تکمیل مقاله
-  | شناسه =
+  | شناسه =شد
-  | تیترها =
+  | تیترها =شد
-  | ویرایش =
+  | ویرایش =شد
-  | لینک‌دهی =
+  | لینک‌دهی =شد
   | ناوبری =
   | نمایه =
   | تغییر مسیر =
   | ارجاعات =
-  | بازبینی =
+  | ارزیابی کمی =
   | تکمیل =
-  | اولویت =
+  | اولویت =ج
-  | کیفیت =
+  | کیفیت =ب
 }}
 {{پایان متن}}

ن ب و برزخ
ماهیت برزخ	تفاوت برزخ با عالم مثال • تفاوت برزخ و قیامت • برزخ متصل و برزخ منفصل • گذشت زمان در برزخ
ارتباط با دیگران	ارتباط اهل برزخ با اهل دنیا • دیدار با دوستان و اقوام در برزخ
موضوعات وابسته	کیفرها و پاداش‌ها در برزخ • تغییر محل دفن • پرسش در قبر از بدن مادی یا مثالی • چگونگی عذاب قبر با وجود چند طبقه بودن قبرها • نقش دعا و خیرات در کاهش عذاب قبر