برنامه عملی محاسبه نفس: تفاوت میان نسخه‌ها
جزبدون خلاصۀ ویرایش |
Nazarzadeh (بحث | مشارکتها) جز (جایگزینی متن - ' | بازبینی =' به ' | ارزیابی کمی =') |
||
| (۱۴ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۴ کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
{{شروع متن}} | {{شروع متن}} | ||
{{سوال}}برنامه عملی برای محاسبه نفس چیست؟{{پایان سوال}} | {{سوال}} | ||
{{پاسخ}}عالمان [[اخلاق]] | برنامه عملی برای محاسبه نفس چیست؟ | ||
{{پایان سوال}} | |||
{{پاسخ}} | |||
'''برنامه عملی محاسبه نفس''' توسط عالمان [[اخلاق]] به‌صورت روزانه و در چهار بخش ارائه شده است: | |||
* شخص در ابتدای روز با خود شرط می‌کند که تا پایان روز [[واجب|واجبات]] و [[حرام|مُحَرّمات]] را رعایت کند. (مُشارطه) | |||
* فرد در طول روز مراقبت از شرط و عهدی که بسته داشته باشد. (مراقبه) | |||
* هنگام شب به محاسبه و بررسی اعمال خود در آن روز بپردازد. (محاسبه) | |||
* شخص در پایان برای مواردی که به درستی عمل کرده [[پاداش]]، و برای مواردی که خلاف شرط خود عمل کرده، مجازات در نظر می‌گیرد.(معاقبه) | |||
== تعریف == | == تعریف == | ||
بر اساس [[روایت|روایتی]] از [[امام صادق(ع)]]، [[محاسبه نفس]] یعنی انسان هر شبانه‌روز اعمال خود را به خود عرضه کرده و آن را محاسبه کند. اگر کار پسندیده‌ای داشت آن را زیاد کرده و اگر [[گناه|گناهی]] از او سر زده بود [[استغفار]] کند.<ref>مصباح یزدی، محمد تقی، پندهای امام صادق به رهپویان صادق، قم، انتشارات مؤسسه امام خمینی، ۱۳۸۰ش، ص۲۱.</ref> | |||
بر اساس [[روایت|روایتی]] از [[امام صادق(ع)]]، [[محاسبه نفس]] یعنی انسان هر شبانه‌روز اعمال خود را به | |||
محاسبه | محاسبه نفس را به حسابرسیِ یک تاجر تشبیه کرده‌اند. هر روز سود و زیان خود را محاسبه کرده و سعی می‌کند آنچه را باعث سود او شده تقویت کند و آنچه باعث زیان او می‌شود را ترک کند. | ||
== ساختار برنامه == | == ساختار برنامه == | ||
| خط ۱۸: | خط ۲۱: | ||
=== مشارطه === | === مشارطه === | ||
فرد در اول روز، با خود شرط می‌کند که تا پایان روز خلاف دستورات خدا رفتار نکند. | فرد در اول روز، با خود شرط می‌کند که تا پایان روز خلاف دستورات خدا رفتار نکند.<ref name=":0" /> از نظر روان‌شناختی، این برنامه کوتاه مدت سبب می‌شود انسان برای ادامه دادن به برنامه تشویق شود.<ref>امام خمینی، چهل حدیث، تهران، مرکز نشر دانشگاهی، رجاء، ۱۳۶۸ش، ص۸. (اقتباس)؛ دیلمی، احمد و آذربایجانی، مسعود، اخلاق اسلامی، قم، دفتر نشر معارف، چاپ چهل و یکم، ۱۳۸۵ش، ص۲۲۳.(اقتباس از فصل سوم).</ref> | ||
مشارطه به دو صورت انجام می‌شود: | مشارطه به دو صورت انجام می‌شود: | ||
| خط ۲۶: | خط ۲۹: | ||
می‌توان به‌صورت همزمان از هر دو شیوه نیز بهره برد؛ به این معنا که بر رعایت واجبات و [[محرمات]] شرط کرده و در کنار آن بر ترک صفت یا رفتاری خاص نیز شرط کند. | می‌توان به‌صورت همزمان از هر دو شیوه نیز بهره برد؛ به این معنا که بر رعایت واجبات و [[محرمات]] شرط کرده و در کنار آن بر ترک صفت یا رفتاری خاص نیز شرط کند. | ||
=== | === مُراقبه === | ||
کسی که مشارطه را در آغاز روز انجام داده، باید تا پایان روز مراقب باشد به شرط خود عمل کند. او باید قبل از عمل، با تفکر نسبت به انگیزه و [[نیت]] خود، مراقبت داشته باشد که خلاف اخلاق و دستورات الهی مرتکب کاری نشود. پس از عمل نیز باید مراقبت کند که با پیامدهایی مانند [[ریا]]، | کسی که مشارطه را در آغاز روز انجام داده، باید تا پایان روز مراقب باشد به شرط خود عمل کند و این مرحله مراقبه است. او باید قبل از عمل، با تفکر نسبت به انگیزه و [[نیت]] خود، مراقبت داشته باشد که خلاف اخلاق و دستورات الهی مرتکب کاری نشود. پس از عمل نیز باید مراقبت کند که با پیامدهایی مانند [[ریا]]، منّت و آزار، ارزش عمل خود را از میان نبرد. | ||
در ابتدای راه، از سخت‌گیری در مراقبه نهی شده است؛ بنابراین، انسان در ابتدای راه باید تنها نسبت به [[حلال]] و حرام مراقبت داشته باشد؛ یا تنها نسبت به یک صفت ناپسند، | در ابتدای راه، از سخت‌گیری در مراقبه نهی شده است؛ بنابراین، انسان در ابتدای راه باید تنها نسبت به [[حلال]] و حرام مراقبت داشته باشد؛ یا تنها نسبت به یک صفت ناپسند، مراقبت انجام دهد. او می‌تواند در مراحل بعد، به مراتب بالاتر مراقبه نیز بپردازد. | ||
=== محاسبه === | === محاسبه === | ||
فرد باید در پایان روز، پیش از خواب به ارزیابی و حسابرسی اعمال روز بپردازد. شیوه محاسبه به این صورت است که اعمال را از ابتدای روز تا انتهای آن بررسی کرده و آنها را ارزیابی کند.<ref name=":0" /> | فرد باید در پایان روز، پیش از خواب به ارزیابی و حسابرسی اعمال روز بپردازد. شیوه محاسبه به این صورت است که اعمال را از ابتدای روز تا انتهای آن بررسی کرده و آنها را ارزیابی کند.<ref name=":0" /> | ||
محاسبه | محاسبه باید هم برای واجبات ترک شده و هم برای محرمات انجام شده باشد. به این نکته توجه بیشتر داده شده که بسیاری از مردم کمتر به کارهایی که نباید انجام دهند، توجه دارند.<ref>پندهای امام صادق(ع) به ره جویان صادق، همان، ص۲۰۵ (اقتباس).</ref> | ||
=== معاقبه === | === معاقبه === | ||
{{اصلی|مجازات خود}} | {{اصلی|مجازات خود}} | ||
اگر اعمال انجام شده با ارزش‌های اخلاقی موافق بود، شخص پاداشی مانند تفریح و غذای مناسب برای آن در نظر بگیرد. اما اگر خلاف آن بود، باید مجازاتی مناسب با آن در نظر گرفته شود. | |||
برای مجازات، در ابتدا به سرزنش خود به صورت تلقین به خود پرداخته و در مراتب بعد، اعمال سختی مانند [[روزه]] انجام دهد. سفارش شده در این موارد، تشابه با عمل خلاف را نیز در نظر بگیرد؛ برای نمونه، در مورد خوردن غذای حرام، به خود گرسنگی دهد. در مورد نگاه به [[نامحرم]]، چشم خود را از دیدن کارهایی که دوست دارد مثل تماشای فیلم، محروم کند. جریمه باید در مقدار و چگونگی با گناه متناسب باشد.<ref>دیلمی، احمد و آذربایجانی، مسعود، اخلاق اسلامی، قم، دفتر نشر معارف، چاپ چهل و یکم، ۱۳۸۵ش، ص۲۳۳.</ref> | |||
== محتوا == | == محتوا == | ||
رعایت [[واجبات]] و [[محرمات]] مهمترین محتوای برنامه محاسبه نفس است. ترک ویژگی‌های ناپسند که شخص به آنها مبتلا شده و یا دارا شدن ویژگی‌های نیکویی که فاقد آنها | رعایت [[واجبات]] و [[محرمات]] مهمترین محتوای برنامه محاسبه نفس است. ترک ویژگی‌های ناپسند که شخص به آنها مبتلا شده و یا دارا شدن ویژگی‌های نیکویی که فاقد آنها است، جزء محتوای برنامه محاسبه نفس است. | ||
در برنامه‌ریزی محاسبه نفس، باید به سه بُعد رفتاری، شناختی و هیجانی نیز توجه شود. | در برنامه‌ریزی محاسبه نفس، باید به سه بُعد رفتاری، شناختی و هیجانی نیز توجه شود. بُعد رفتاری مانند [[زیارت]] رفتن، [[عیادت مریض]] و [[تشییع جنازه]]؛ بُعد شناختی مانند همنشینی با عالمان، مطالعه کتاب‌های اخلاقی و شنیدن [[موعظه]] و سخنرانی و رفع شبهات؛ بُعد هیجانی و عاطفی مانند [[محبت به امامان(ع)]]، ابراز دوستی به اولیاء خدا، گریه بر مصیبت‌های [[اهل بیت(ع)]] و شادی در ایام ولادت. | ||
== جستارهای وابسته == | == جستارهای وابسته == | ||
* [[خود تربیتی]] | * [[خود تربیتی]] | ||
== منابع == | == منابع == | ||
{{پانویس|۲}} | {{پانویس|۲}} | ||
{{شاخه | {{شاخه | ||
| شاخه اصلی = اخلاق | | شاخه اصلی = اخلاق | ||
|شاخه فرعی۱ = تهذیب نفس | | شاخه فرعی۱ = تهذیب نفس | ||
|شاخه فرعی۲ = محاسبه نفس | | شاخه فرعی۲ = محاسبه نفس | ||
|شاخه فرعی۳ = | | شاخه فرعی۳ = | ||
}} | }} | ||
{{تکمیل مقاله | {{تکمیل مقاله | ||
| خط ۷۷: | خط ۷۰: | ||
| ارجاعات = | | ارجاعات = | ||
| بازبینی نویسنده = | | بازبینی نویسنده = | ||
| | | ارزیابی کمی =شد | ||
| تکمیل = | | تکمیل = | ||
| اولویت = | | اولویت = ب | ||
| کیفیت = ج | | کیفیت = ج | ||
}} | }} | ||
{{پایان متن}} | {{پایان متن}} | ||
[[ar:البرنامج التطبیقي لمحاسبة النفس]] | |||
[[es:Programa práctico para evaluar el ego]] | |||
[[fr:Programme pratique pour juger l'âme]] | |||
[[رده:فضایل اخلاقی]] | [[رده:فضایل اخلاقی]] | ||
نسخهٔ کنونی تا ۲۹ سپتامبر ۲۰۲۴، ساعت ۱۰:۲۳
برنامه عملی برای محاسبه نفس چیست؟
برنامه عملی محاسبه نفس توسط عالمان اخلاق به‌صورت روزانه و در چهار بخش ارائه شده است:
- شخص در ابتدای روز با خود شرط می‌کند که تا پایان روز واجبات و مُحَرّمات را رعایت کند. (مُشارطه)
- فرد در طول روز مراقبت از شرط و عهدی که بسته داشته باشد. (مراقبه)
- هنگام شب به محاسبه و بررسی اعمال خود در آن روز بپردازد. (محاسبه)
- شخص در پایان برای مواردی که به درستی عمل کرده پاداش، و برای مواردی که خلاف شرط خود عمل کرده، مجازات در نظر می‌گیرد.(معاقبه)
تعریف
بر اساس روایتی از امام صادق(ع)، محاسبه نفس یعنی انسان هر شبانه‌روز اعمال خود را به خود عرضه کرده و آن را محاسبه کند. اگر کار پسندیده‌ای داشت آن را زیاد کرده و اگر گناهی از او سر زده بود استغفار کند.[۱]
محاسبه نفس را به حسابرسیِ یک تاجر تشبیه کرده‌اند. هر روز سود و زیان خود را محاسبه کرده و سعی می‌کند آنچه را باعث سود او شده تقویت کند و آنچه باعث زیان او می‌شود را ترک کند.
ساختار برنامه
عالمان اخلاق برنامه‌ای عملی به صورت روزانه برای محاسبه نفس ارائه داده‌اند، که از چند بخش تشکیل می‌شود.[۲] ساختار این برنامه چنین است:
مشارطه
فرد در اول روز، با خود شرط می‌کند که تا پایان روز خلاف دستورات خدا رفتار نکند.[۲] از نظر روان‌شناختی، این برنامه کوتاه مدت سبب می‌شود انسان برای ادامه دادن به برنامه تشویق شود.[۳]
مشارطه به دو صورت انجام می‌شود:
- به صورت کلی: در این نوع از مشارطه فرد شرط می‌کند به طور کلی همه اعمال واجب را انجام داده و کارهای حرام را ترک کند. در مشارطه به صورت کلی، فرد مشارطه را با اعضای هشت‌گانه خود (چشم، گوش، دامن، زبان، شکم، دست، پا و ذهن) انجام می‌دهد.[۲]
- به صورت جزئی: در این نوع از مشارطه فرد شرط می‌کند تا پایان روز مرتکب فعل یا رفتار ناپسندِ خاصی نشود. این شیوه برای وقتی است که انسان به صفت یا رفتار خاصی مبتلا است.[۲]
می‌توان به‌صورت همزمان از هر دو شیوه نیز بهره برد؛ به این معنا که بر رعایت واجبات و محرمات شرط کرده و در کنار آن بر ترک صفت یا رفتاری خاص نیز شرط کند.
مُراقبه
کسی که مشارطه را در آغاز روز انجام داده، باید تا پایان روز مراقب باشد به شرط خود عمل کند و این مرحله مراقبه است. او باید قبل از عمل، با تفکر نسبت به انگیزه و نیت خود، مراقبت داشته باشد که خلاف اخلاق و دستورات الهی مرتکب کاری نشود. پس از عمل نیز باید مراقبت کند که با پیامدهایی مانند ریا، منّت و آزار، ارزش عمل خود را از میان نبرد.
در ابتدای راه، از سخت‌گیری در مراقبه نهی شده است؛ بنابراین، انسان در ابتدای راه باید تنها نسبت به حلال و حرام مراقبت داشته باشد؛ یا تنها نسبت به یک صفت ناپسند، مراقبت انجام دهد. او می‌تواند در مراحل بعد، به مراتب بالاتر مراقبه نیز بپردازد.
محاسبه
فرد باید در پایان روز، پیش از خواب به ارزیابی و حسابرسی اعمال روز بپردازد. شیوه محاسبه به این صورت است که اعمال را از ابتدای روز تا انتهای آن بررسی کرده و آنها را ارزیابی کند.[۲]
محاسبه باید هم برای واجبات ترک شده و هم برای محرمات انجام شده باشد. به این نکته توجه بیشتر داده شده که بسیاری از مردم کمتر به کارهایی که نباید انجام دهند، توجه دارند.[۴]
معاقبه
اگر اعمال انجام شده با ارزش‌های اخلاقی موافق بود، شخص پاداشی مانند تفریح و غذای مناسب برای آن در نظر بگیرد. اما اگر خلاف آن بود، باید مجازاتی مناسب با آن در نظر گرفته شود.
برای مجازات، در ابتدا به سرزنش خود به صورت تلقین به خود پرداخته و در مراتب بعد، اعمال سختی مانند روزه انجام دهد. سفارش شده در این موارد، تشابه با عمل خلاف را نیز در نظر بگیرد؛ برای نمونه، در مورد خوردن غذای حرام، به خود گرسنگی دهد. در مورد نگاه به نامحرم، چشم خود را از دیدن کارهایی که دوست دارد مثل تماشای فیلم، محروم کند. جریمه باید در مقدار و چگونگی با گناه متناسب باشد.[۵]
محتوا
رعایت واجبات و محرمات مهمترین محتوای برنامه محاسبه نفس است. ترک ویژگی‌های ناپسند که شخص به آنها مبتلا شده و یا دارا شدن ویژگی‌های نیکویی که فاقد آنها است، جزء محتوای برنامه محاسبه نفس است.
در برنامه‌ریزی محاسبه نفس، باید به سه بُعد رفتاری، شناختی و هیجانی نیز توجه شود. بُعد رفتاری مانند زیارت رفتن، عیادت مریض و تشییع جنازه؛ بُعد شناختی مانند همنشینی با عالمان، مطالعه کتاب‌های اخلاقی و شنیدن موعظه و سخنرانی و رفع شبهات؛ بُعد هیجانی و عاطفی مانند محبت به امامان(ع)، ابراز دوستی به اولیاء خدا، گریه بر مصیبت‌های اهل بیت(ع) و شادی در ایام ولادت.
جستارهای وابسته
منابع
- ↑ مصباح یزدی، محمد تقی، پندهای امام صادق به رهپویان صادق، قم، انتشارات مؤسسه امام خمینی، ۱۳۸۰ش، ص۲۱.
- ↑ ۲٫۰ ۲٫۱ ۲٫۲ ۲٫۳ ۲٫۴ دیلمی، احمد و آذربایجانی، مسعود، اخلاق اسلامی، قم، دفتر نشر معارف، چاپ چهل و یکم، ۱۳۸۵ش، ص۲۲۳.(اقتباس از فصل سوم).
- ↑ امام خمینی، چهل حدیث، تهران، مرکز نشر دانشگاهی، رجاء، ۱۳۶۸ش، ص۸. (اقتباس)؛ دیلمی، احمد و آذربایجانی، مسعود، اخلاق اسلامی، قم، دفتر نشر معارف، چاپ چهل و یکم، ۱۳۸۵ش، ص۲۲۳.(اقتباس از فصل سوم).
- ↑ پندهای امام صادق(ع) به ره جویان صادق، همان، ص۲۰۵ (اقتباس).
- ↑ دیلمی، احمد و آذربایجانی، مسعود، اخلاق اسلامی، قم، دفتر نشر معارف، چاپ چهل و یکم، ۱۳۸۵ش، ص۲۳۳.