نامه ۳۱ نهج البلاغه و عصمت امام حسن(ع): تفاوت میان نسخه‌ها

(جایگزینی متن - ' | ارجاعات =' به ' | ارجاعات = | بازبینی نویسنده = ')
بدون خلاصۀ ویرایش
 
(۱۴ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۲ کاربر نشان داده نشد)
خط ۱: خط ۱:
{{در دست ویرایش|کاربر=A.ahmadi }}
{{شروع متن}}
{{شروع متن}}
{{سوال}}
{{سوال}}
آیا خطاب امیرالمؤمنین در نامه ۳۱ نهج البلاغه به امام حسن با عصمت ان حضرت ناسازگار نیست: «إِلَی الْمَوْلُودِ الْمُؤَمِّلِ مَا لَا یُدْرِکُ السَّالِکِ سَبِیلَ مَنْ قَدْ هَلَکَ غَرَضِ الْأَسْقَامِ وَ رَهِینَه الْأَیَّامِ وَ رَمِیَّه الْمَصَائِبِ وَ عَبْدِ الدُّنْیَا وَ تَاجِرِ الْغُرُورِ وَ غَرِیمِ الْمَنَایَا وَ أَسِیرِ الْمَوْتِ وَ حَلِیفِ الْهُمُومِ وَ قَرِینِ الْأَحْزَانِ وَ نُصُبِ الْآفَاتِ وَ صَرِیعِ الشَّهَوَاتِ وَ خَلِیفَه الْأَمْوَات»؟
آیا خطاب امام علی(ع) در نامه ۳۱ نهج البلاغه به امام حسن(ع) با عصمت امام حسن(ع) ناسازگار است. در این نامه خطاب به امام حسن(ع) گفته شده «بنده دنیا»، «تاجر غرور» و «زمین‌خورده شهوات».
{{پایان سوال}}
{{پایان سوال}}


{{پاسخ}}
{{پاسخ}}
{{درگاه|غدیر}}
نامه ۳۱ نهج‌البلاغه که توسط [[امام علی(ع)]] خطاب به [[امام حسن(ع) باعظمت‌ترین شخص پس از پیامبر(ص)|امام حسن(ع)]] نوشته شده، با [[عصمت]] امام حسن(ع) سازگار دانسته شده است. به گفته شارحان این نامه، اگر چه مخاطب نامه امام حسن(ع) است؛ ولی هدف امام علی(ع) از نوشتن نامه مخاطب قرار دادن همه مردم و استفاده بردن همه انسان‌ها است. به باور برخی، این نامه مکاتبه‌ای نمادین بین یک پدر باتجربه با فرزندی کم‌ترجمه و نیازمند راهنمایی است.


== سند ==
در یکی از نقل‌ها، مخاطب نامه ۳۱ نهج‌البلاغه، [[محمد بن حنفیه]] دیگر فرزند امام علی(ع) معرفی شده، که در صورت پذیرفتن این نقل، اشکال از ابتدا وارد نیست.
نامه ۳۱ نهج البلاغه از جمله مشهورترین نامه‌ها و وصایای امیرالمؤمنین است که پیش از نهج البلاغه، توسط مرحوم کلینی در کتاب «الرسائل» و مرحوم حسن بن عبدالله عسکری (از اساتید شیخ صدوق) در کتاب «الزواجر و المواعظ» و نیز ابن شعبه حرانی در «تحف العقول»<ref>ابن شعبه حرانی، حسن، تحف العقول، قم، جامعه مدرسین، چاپ دوم، ۱۳۶۳، ص۶۸ به بعد.</ref> نقل شده است. شیخ صدوق نیز بخش‌هایی از آن را در دو بخش از کتاب «من لایحضره الفقیه» آورده است. پس از سید رضی و کتاب نهج البلاغه نیز این نامه در کتاب «کشف المحجه لثمره المهجه»<ref>ابن طاووس، علی، کشف المحجه لثمره المهجه، قم، بوستان کتاب، چاپ دوم، ۱۳۷۵، ج۱، ص۲۱۸.</ref> تألیف سید بن طاووس و با اسناد متعدد نقل شده است. مجموعه اسنادی که بزرگان برای این نامه نقل کرده‌اند بالغ بر شش سند است.<ref>ر. ک. مکارم شیرازی، ناصر، پیام امام امرالمومنین، قم، انتشارات امام علی بن ابی طالب، اول، ۱۳۹۰، ج۹، ص۴۵۷ به نقل از مصادر نهج البلاغه، ج۳، ص۳۰۷.</ref>


== مخاطب نامه ==
== سند نامه ۳۱ نهج‌البلاغه ==
در اکثر نقل‌ها، مخاطب نامه را امام حسن -(ع)- معرفی کرده‌اند و تنها در یک نقل محمدبن حنفیه به عنوان مخاطب معرفی شده است.<ref>علامه محمدتقی مجلسی می‌گوید: «علمای ما در نسبت دادن این وصیت به امام حسن و محمد بن حنفیه اختلاف نظر دارند». رک: مجلسی، محمدتقی، روضه المتقین فی شرح من لا یحضره الفقیه، قم، مؤسسه کوشانپور، چاپ دوم، ۱۴۰۶ق، ج۱۳، ص۸۰.</ref> برخی از شارحان نیز<ref>بحرانی، ابن میثم، شرح نهج البلاغه، بی‌جا، مؤسسه نصر، ۱۳۸۴، ج۵، ص۲.</ref> بر مخاطب بودن محمد حنفیه باور دارند.<ref>لازم است ذکر شود که وصیت مستقلی از امیرالمؤمنین به محمد بن حنفیه در کتب حدیثی نقل شده است. رک: مجلسی، محمدتقی، روضه المتقین فی شرح من لا یحضره الفقیه، قم، مؤسسه کوشانپور، چاپ دوم، ۱۴۰۶ق، ج۴، ص۳۸۴.</ref> ظاهراً دلیل این گروه آن است که برخی تعبیرات نامه از جمله: «عبد الدنیا؛ بندهٔ دنیا»، «تاجر الغرور؛ تاجر فریب و نیرنگ»، «صریع الشهوات؛ زمین‌خوردهٔ شهوت‌ها» و «یَسْبِقَنِی إِلَیْکَ بَعْضُ غَلَبَاتِ الْهَوَی‏؛ پیش از آنکه هوا و هوس بر تو هجوم آورد»، با مقام عصمت امام حسن –(ع)- سازگاری ندارد. همچنین در بخشی از نامه عبارتی وجود دارد که حضرت علی می‌فرمایند: «إنَّما قَلبُ الحَدَثِ کَالأرضِ الخالِیَه؛ قلب نوجوان، همچون زمین ناکشته است» و از آنجا که امام حسن –(ع)- در هنگام بازگشت از جنگ صفین که نامه نگارش شده، حدود سی پنج سال داشته‌اند، مخاطب نامه نمی‌تواند آن بزرگوار باشد.<ref>ر. ک. مکارم شیرازی، ناصر، پیام امام امرالمومنین، قم، انتشارات امام علی بن ابی طالب، اول، ۱۳۹۰، ص۴۶۰.</ref>
نامه ۳۱ نهج البلاغه، پیش از [[نهج البلاغه]]، توسط [[شیخ کلینی]] در کتاب الرسائل، همچنین توسط حسن بن عبدالله عسکری، از استادان [[شیخ صدوق]] در کتاب الزواجر و المواعظ، و نیز توسط [[ابن شعبه حرانی]] در کتاب [[تحف العقول (کتاب)|تحف العقول]]<ref>ابن شعبه حرانی، حسن، تحف العقول، قم، جامعه مدرسین، چاپ دوم، ۱۳۶۳، ص۶۸ به بعد.</ref> نقل شده است.


ابن ابی الحدید، شارح معتزلی نهج البلاغه با توجه به یکی از عبارات این نامه،<ref>ای بنی انی لما رایتنی قد بلغت‌سنا … او ان انقص فی رایی کما نقصت فی جسمی؛ پسرم هنگامیکه دیدم سالیانی از من گذشت … یا در رای نظرم کاستی پدید آید، چنان‌که در جسمم پدید آمد.</ref> مقام عصمت امیرالمؤمنین‏ «ع» را انکار کرده است.<ref>قوله: «او ان انقص رایی‏» هذا یدل علی بطلان قول من قال: انه لا یجوز ان ینقص فی رایه وان الامام معصوم عن امثال ذلک؛ عزالدین ابوحامد، ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، قم، کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی، اول، ۱۳۳۷، ج۱۶، ص۶۶.</ref>
شیخ صدوق نیز بخش‌هایی از آن را در دو بخش از کتاب [[من لایحضره الفقیه (کتاب)|من لایحضره الفقیه]] آورده است. این نامه پس از کتاب نهج البلاغه نیز، در کتاب کشف المحجه لثمره المهجه<ref>ابن طاووس، علی، کشف المحجه لثمره المهجه، قم، بوستان کتاب، چاپ دوم، ۱۳۷۵، ج۱، ص۲۱۸.</ref> نوشته [[سید ابن طاووس]] و با اسناد متعدد نقل شده است. مجموعه اسنادی که بزرگان برای این نامه نقل کرده‌اند بیشتر از شش سند است.<ref>مکارم شیرازی، ناصر، پیام امام امرالمومنین، قم، انتشارات امام علی بن ابی طالب، اول، ۱۳۹۰، ج۹، ص۴۵۷ به نقل از مصادر نهج البلاغه، ج۳، ص۳۰۷.</ref>


==نگاه عمومی به مخاطبین==
== مخاطب نامه ==
پاسخی که نسبت به هر دو اشکال از سوی شارحان نهج البلاغه و به ویژه این نامه مطرح شده این است که؛ قصد و انگیزه حضرت امیر –(ع)- از نگارش این نامه صرفاً این نبوده که وصیت و مواعظی را به فرزند خود امام حسن –(ع)- بنمایند، بلکه هدف اصلی و اساسی ایشان آن است که عموم مردم از آن نامه استفاده کنند.<ref>عزالدین ابوحامد، ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، قم، کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی، اول، ۱۳۳۷، ج۱۶، ص۶۶.</ref>
مخاطب نامه ۳۱ نهج‌البلاغه در بیشتر نقل‌ها، [[امام حسن(ع)]] معرفی شده است؛ تنها در یک نقل، [[محمد بن حنفیه]] دیگر فرزند [[امام علی(ع)]]، به عنوان مخاطب معرفی شده است.<ref>علامه محمدتقی مجلسی می‌گوید: «علمای ما در نسبت دادن این وصیت به امام حسن و محمد بن حنفیه اختلاف نظر دارند». رک: مجلسی، محمدتقی، روضه المتقین فی شرح من لا یحضره الفقیه، قم، مؤسسه کوشانپور، چاپ دوم، ۱۴۰۶ق، ج۱۳، ص۸۰.</ref> برخی شارحان نیز<ref>بحرانی، ابن میثم، شرح نهج البلاغه، بی‌جا، مؤسسه نصر، ۱۳۸۴، ج۵، ص۲.</ref> به مخاطب بودن محمد بن حنفیه باور دارند. دلیل این گروه آن است که برخی تعبیرات نامه مانند «بنده دنیا» و «زمین‌خورده شهوت‌ها» با مقام عصمت امام حسن(ع) سازگار نیست. همچنین عبارت «قلب نوجوان همچون زمین ناکشته است» دلیل دیگر آنها است؛ زیرا امام حسن(ع) در زمان نوشتن شدن نامه (هنگام بازگشت از جنگ [[جنگ صفین|صفین]]) نزدیک به۳۵ سال سن داشت؛ بنابراین نمی‌تواند مخاطب این عبارت باشد.<ref>مکارم شیرازی، ناصر، پیام امام امرالمومنین، قم، انتشارات امام علی بن ابی طالب، اول، ۱۳۹۰، ص۴۶۰.</ref>
 
اینگونه سخن گفتن که در ابتدا موقعیت وصیت کننده را معین می‌کند، سپس موقعیت وصیت شونده را تبیین می‌نماید، این معنا را می‌رساند که من به عنوان امام معصوم، برای معصوم دیگری وصیت نمی‌کنم، بلکه فقط به عنوان پدری پیر که عمری را سپری کرده و مُشرف به مرگ است و با معلومات و تجربیات فراوان از زندگانی خود و گذشتگان، برای مخاطبی وصیت می‌کند که هنوز همه مشکلات زندگی را درک نکرده و مصائب فراوان دیگری بر سر راه اوست که باید با آنها دست و پنجه نرم کند. اگر حضرت علی –(ع)- می‌فرمود: این وصیت از جانب من (که امامی معصوم هستم) به فرزندم (که او نیز معصوم است)، می‌باشد، دیگران انگیزه‌ای برای گوش سپردن به چنین وصیتی نداشتند؛ چرا که می‌گفتند، صحبتی بین دو امام معصوم رد و بدل شده و به ما ربطی ندارد. پس حضرت خود را تنزل می‌دهند و در موقعیتی خاص فرض می‌کند و در قالب گفتگویی که بین پدری پیر و پسر جوان او انجام گرفته است، سخن می‌گویند تا همه جوان‌های دیگر نیز بتوانند از این وصیت استفاده کنند.<ref>مصباح یزدی، محمدتقی، پند حاوید، قم، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، چاپ دوم، ۱۳۸۰، ص۱۷.</ref> چه بسا بتوان گفت که این نامه، مکاتبه‌ای نمادین بین یک پدر با تجربه و سرد و گرم دوران چشیده، با فرزندی کم تجربه و نیازمند راهنمایی است.


البته همانگونه که اشاره شد بنابر برخی نقل‌ها مخاطب نامه محمد بن حنفیه است و از آنجا که ایشان صاحب مقام عصمت نبوده، از این رو سؤال و اشکال مطرح شده به خودی خود منتفی خواهد شد.
== نگاه عمومی به مخاطبین ==
به گفته شارحان، امام علی(ع) در نامه ۳۱ نهج‌البلاغه اگرچه امام حسن(ع) را مخاطب قرار داده، ولی هدف او مخاطب قرار دادن همه انسان‌ها است. به باور آنان، امام علی(ع) خواسته است، عموم مردم از این نامه استفاده ببرند.<ref>عزالدین ابوحامد، ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، قم، کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی، اول، ۱۳۳۷، ج۱۶، ص۶۶.</ref>


به هر حال این روایت به‌طور فراوان در منابع حدیثی گوناگون نقل شده و با توجه به مضامین بلند و عمیق آن و نیز اسناد قابل قبول، می‌توان نسبت به صدور آن از سوی حضرت امیر –(ع)- اطمینان حاصل کرد و اشکالات مطرح شده را نیز یا با توضیحاتی که ذکر شد مرتفع نمود یا اینکه از ابتدا مخاطب نامه را محمد بن حنفیه بدانیم که دیگر با این اشکالات مواجه نگردیم. در هر صورت این اشکالات نباید ما را نسبت به محتوای عالی نامه غافل نماید. علاوه بر آن در تفسیر صافی، فیض کاشانی، ج۱ص۳۰. قرآن هم به روش خطابه به در می‌گوید تا دیوار بشنود نازل شده است برخی از احادیث معصوم نیز از باب به در می‌گوید تا دیوار بشنود است.
در این نامه ابتدا موقعیت وصیت‌کننده و پس از آن موقعیت وصیت‌شونده بیان شده است. از این مطلب استفاده شده که امام علی(ع) به عنوان امامی معصوم برای معصومی دیگر نامه ننوشته است. چه اینکه اگر اینگونه می‌بود مردم رغبتی به خواندن آن نداشتند و نامه را مربوط به دو معصوم می‌دانستند.<ref>مصباح یزدی، محمدتقی، پند جاوید، قم، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، چاپ دوم، ۱۳۸۰، ص۱۷.</ref> به باور برخی، این نامه مکاتبه‌ای نمادین بین یک پدر باتجربه با فرزندی کم‌ترجمه و نیازمند راهنمایی است؛ البته اگر نقلی که مخاطب نامه را محمد بن حنفیه معرف کرده بپذیریم، این اشکال از ابتدا وارد نیست.


{{پایان پاسخ}}{{مطالعه بیشتر}}


{{پایان پاسخ}}
{{مطالعه بیشتر}}
== مطالعه بیشتر ==
== مطالعه بیشتر ==
* کتاب پند جاوید، آیت الله محمدتقی مصباح یزدی.
* پند جاوید، محمدتقی مصباح یزدی.
* فرزندم این‌چنین باید بود (شرح نامه ۳۱ نهج البلاغه)، اصغر طاهر زاده.
* فرزندم این‌چنین باید بود: شرح نامه ۳۱ نهج البلاغه، اصغر طاهر زاده.
* شرحی بر نامه ۳۱ نهج البلاغه، عبدالمجید زهادت http://www.ensani.ir/fa/content/78595/default.aspx
* شرحی بر نامه ۳۱ نهج البلاغه، عبدالمجید زهادت.
{{پایان مطالعه بیشتر}}
{{پایان مطالعه بیشتر}}


== منابع ==
== منابع ==
خط ۳۸: خط ۳۵:


{{شاخه
{{شاخه
  | شاخه اصلی =
  | شاخه اصلی =تاریخ
  |شاخه فرعی۱ =
  | شاخه فرعی۱ =تاریخ و سیره معصومان
  |شاخه فرعی۲ =
  | شاخه فرعی۲ =امام حسن(ع)
  |شاخه فرعی۳ =
  | شاخه فرعی۳ =
}}
}}


{{تکمیل مقاله
{{تکمیل مقاله
  | شناسه =
  | شناسه =شد
  | تیترها =
  | تیترها =شد
  | ویرایش =
  | ویرایش =شد
  | لینک‌دهی =
  | لینک‌دهی =شد
  | ناوبری =
  | ناوبری =
  | نمایه =
  | نمایه =
  | تغییر مسیر =
  | تغییر مسیر =شد
  | بازبینی =
  | بازبینی =
  | ارجاعات =
  | ارجاعات =
  | بازبینی نویسنده =  
  | بازبینی نویسنده =
  | تکمیل =
  | تکمیل =
  | اولویت =
  | اولویت =ج
  | کیفیت =
  | کیفیت =ج
}}
}}
{{پایان متن}}
{{پایان متن}}

نسخهٔ کنونی تا ‏۲ ژوئیهٔ ۲۰۲۴، ساعت ۱۲:۵۶

سؤال

آیا خطاب امام علی(ع) در نامه ۳۱ نهج البلاغه به امام حسن(ع) با عصمت امام حسن(ع) ناسازگار است. در این نامه خطاب به امام حسن(ع) گفته شده «بنده دنیا»، «تاجر غرور» و «زمین‌خورده شهوات».


درگاه‌ها
درگاه غدیر.png


نامه ۳۱ نهج‌البلاغه که توسط امام علی(ع) خطاب به امام حسن(ع) نوشته شده، با عصمت امام حسن(ع) سازگار دانسته شده است. به گفته شارحان این نامه، اگر چه مخاطب نامه امام حسن(ع) است؛ ولی هدف امام علی(ع) از نوشتن نامه مخاطب قرار دادن همه مردم و استفاده بردن همه انسان‌ها است. به باور برخی، این نامه مکاتبه‌ای نمادین بین یک پدر باتجربه با فرزندی کم‌ترجمه و نیازمند راهنمایی است.

در یکی از نقل‌ها، مخاطب نامه ۳۱ نهج‌البلاغه، محمد بن حنفیه دیگر فرزند امام علی(ع) معرفی شده، که در صورت پذیرفتن این نقل، اشکال از ابتدا وارد نیست.

سند نامه ۳۱ نهج‌البلاغه

نامه ۳۱ نهج البلاغه، پیش از نهج البلاغه، توسط شیخ کلینی در کتاب الرسائل، همچنین توسط حسن بن عبدالله عسکری، از استادان شیخ صدوق در کتاب الزواجر و المواعظ، و نیز توسط ابن شعبه حرانی در کتاب تحف العقول[۱] نقل شده است.

شیخ صدوق نیز بخش‌هایی از آن را در دو بخش از کتاب من لایحضره الفقیه آورده است. این نامه پس از کتاب نهج البلاغه نیز، در کتاب کشف المحجه لثمره المهجه[۲] نوشته سید ابن طاووس و با اسناد متعدد نقل شده است. مجموعه اسنادی که بزرگان برای این نامه نقل کرده‌اند بیشتر از شش سند است.[۳]

مخاطب نامه

مخاطب نامه ۳۱ نهج‌البلاغه در بیشتر نقل‌ها، امام حسن(ع) معرفی شده است؛ تنها در یک نقل، محمد بن حنفیه دیگر فرزند امام علی(ع)، به عنوان مخاطب معرفی شده است.[۴] برخی شارحان نیز[۵] به مخاطب بودن محمد بن حنفیه باور دارند. دلیل این گروه آن است که برخی تعبیرات نامه مانند «بنده دنیا» و «زمین‌خورده شهوت‌ها» با مقام عصمت امام حسن(ع) سازگار نیست. همچنین عبارت «قلب نوجوان همچون زمین ناکشته است» دلیل دیگر آنها است؛ زیرا امام حسن(ع) در زمان نوشتن شدن نامه (هنگام بازگشت از جنگ صفین) نزدیک به۳۵ سال سن داشت؛ بنابراین نمی‌تواند مخاطب این عبارت باشد.[۶]

نگاه عمومی به مخاطبین

به گفته شارحان، امام علی(ع) در نامه ۳۱ نهج‌البلاغه اگرچه امام حسن(ع) را مخاطب قرار داده، ولی هدف او مخاطب قرار دادن همه انسان‌ها است. به باور آنان، امام علی(ع) خواسته است، عموم مردم از این نامه استفاده ببرند.[۷]

در این نامه ابتدا موقعیت وصیت‌کننده و پس از آن موقعیت وصیت‌شونده بیان شده است. از این مطلب استفاده شده که امام علی(ع) به عنوان امامی معصوم برای معصومی دیگر نامه ننوشته است. چه اینکه اگر اینگونه می‌بود مردم رغبتی به خواندن آن نداشتند و نامه را مربوط به دو معصوم می‌دانستند.[۸] به باور برخی، این نامه مکاتبه‌ای نمادین بین یک پدر باتجربه با فرزندی کم‌ترجمه و نیازمند راهنمایی است؛ البته اگر نقلی که مخاطب نامه را محمد بن حنفیه معرف کرده بپذیریم، این اشکال از ابتدا وارد نیست.


مطالعه بیشتر

  • پند جاوید، محمدتقی مصباح یزدی.
  • فرزندم این‌چنین باید بود: شرح نامه ۳۱ نهج البلاغه، اصغر طاهر زاده.
  • شرحی بر نامه ۳۱ نهج البلاغه، عبدالمجید زهادت.


منابع

  1. ابن شعبه حرانی، حسن، تحف العقول، قم، جامعه مدرسین، چاپ دوم، ۱۳۶۳، ص۶۸ به بعد.
  2. ابن طاووس، علی، کشف المحجه لثمره المهجه، قم، بوستان کتاب، چاپ دوم، ۱۳۷۵، ج۱، ص۲۱۸.
  3. مکارم شیرازی، ناصر، پیام امام امرالمومنین، قم، انتشارات امام علی بن ابی طالب، اول، ۱۳۹۰، ج۹، ص۴۵۷ به نقل از مصادر نهج البلاغه، ج۳، ص۳۰۷.
  4. علامه محمدتقی مجلسی می‌گوید: «علمای ما در نسبت دادن این وصیت به امام حسن و محمد بن حنفیه اختلاف نظر دارند». رک: مجلسی، محمدتقی، روضه المتقین فی شرح من لا یحضره الفقیه، قم، مؤسسه کوشانپور، چاپ دوم، ۱۴۰۶ق، ج۱۳، ص۸۰.
  5. بحرانی، ابن میثم، شرح نهج البلاغه، بی‌جا، مؤسسه نصر، ۱۳۸۴، ج۵، ص۲.
  6. مکارم شیرازی، ناصر، پیام امام امرالمومنین، قم، انتشارات امام علی بن ابی طالب، اول، ۱۳۹۰، ص۴۶۰.
  7. عزالدین ابوحامد، ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، قم، کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی، اول، ۱۳۳۷، ج۱۶، ص۶۶.
  8. مصباح یزدی، محمدتقی، پند جاوید، قم، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، چاپ دوم، ۱۳۸۰، ص۱۷.