بدبینی

سؤال

بدبینی یا سوء ظن و پیامدهای آن چیست و چگونه می‌توان آن را درمان کرد؟

در پاسخ به سؤال بايد به چند مسئله توجه و پرداخته شود.

۱. معناي ظنّ و گمان

ظن و گمان هر دو به يك معناست و ظن نوعي ادراك نفساني است كه در اين ادراك رجحان و غلبه وجود دارد و طرف راجح شك را ظنّ مي‎گويند يعني اگر اعتقاد پنجاه در پنجاه را شك بدانيم، طرف راجح را ظن و گمان مي‎گويند كه بيش از پنجاه درصد است و بر شك غلبه دارد و ظن نقطه مقابل وهم است كه كمتر از پنجاه درصد است. ظن مرتبه حدس كمتر از صد در صد تا پنچاه در صد است. و هم نيز حدس كمتر از پنجاه در صد به شمار مي رود. از نظر ديني سوء ظن، يعني گمان بد زندن درباره سخن يا رفتار كسي كه يقين به بد بودن آن رفتار نداريم؛ ولي به دليلي نسبت به آن قضاوت منفي مي كنيم. مثلا عبادتي را از كي ببيند و در ذهن خود فكر كند كه آن شخص عبادتش را از روي ريا انجام مي دهد.

۴. سوء ظن

مراد قرآن كريم از اجتناب از ظنّ، خود ظنّ و گمان نيست چون ظنّ، خود نوعي ادراك است، و درِ دل باز است، ناگهان ظنّي در آن وارد مي‎شود و آدمي نمي‎تواند براي نفس و دل خود دري بسازد، تا از ورود ظنّ بد جلوگيري كند؛ پس نهي كردن از خود ظنّ صحيح نيست و مراد آيه، نهي كردن از ظنّ سوء و ظنّ بد است و دستور به اينكه به ظنّ بد ملتزم نشوي و ترتيب اثر ندهي و به آن عمل نكني و به لوازم آن التزام عملي نداشته باشي.

قرآن كريم كه مي‎فرمايد: بعضي از ظنّ‎ها گناه است، مرادش سوء ظنّ و ترتيب اثر دادن به آن است مثل اينكه نزد تو از كسي بدگويي كنند و تو دچار سوء ظنّ به او بشوي و اين سوء ظنّ را بپذيري و در مقام ترتيب اثر دادن برآمده، او را توهين كني، و يا همان نسبت را كه شنيده‎اي به او بدهي و يا اثر عملي ديگري بر مظنه‌ات بار كني كه همه اينها آثار بد و گناه دارد و حرام است.

بدبيني و سوءظنّ از صفات رذيله است و از آن نهي شده و اين صفت زشت اخلاقي آثار و تبعات بدي در جامعه و زندگي فردي دارد و باعث لطمه خوردن به شخصيت و احترام و تقوي و پاكي افراد جامعه مي‎شود و افراد جامعه را گرفتار ناامني، انحراف، عدم اعتماد و تزلزل مي‎نمايد و از طرف ديگر عقوبت و عذاب الهي را هم در پي‎دارد.