ریا در عبادت: تفاوت میان نسخه‌ها

نسخهٔ ‏۲۲ دسامبر ۲۰۲۰، ساعت ۱۶:۰۸

سؤال

آیا ریا در عبادت، باعث باطل شدن آن می‌شود؟

درجات ریا و حکم آن در عبادت

ریا در عبادت را بسته به شدت آن به درجاتی تقسیم کرده‌اند، که همه این درجات حرام بوده و باعث باطل شدن عبادت می‌شود.^[۱] این درجات چنین است:

ریا به اندازه‌ای است که عبادت به‌طور کامل بدون قصد قربت انجام می‌شود.
قصد قربت در عبادت وجود دارد؛ ولی به اندازه‌ای ضعیف است، که اگر قصد ریا نبود شخص، عمل را انجام نمی‌داد.
قصد قربت در عبادت وجود داشته و بر قصد ریا برتری دارد، به طوری که اگر انگیزه ریا نبود شخص عمل را انجام می‌داد.^[۲]

حکم حرمت و بطلان عبادت به واسطه ریا، شامل عبادات مستحبی نیز می‌شود.

اقسام عبادت و حکم ریا در آن

عبادات به نسبت ارتباط اجزاء آن با همدیگر، به دو دسته تقسیم شده است. حکم ریا در عبادت، با توجه به این که در کدام قسم رخ داده، متفاوت است. آن دو دسته و حکم ریا در آنها چنین است:

عبادات مرکبی که دارای اجزاء هستند و صحیح بودن یک جزء از آن بستگی به صحیح بودن جزءهای دیگر آن دارد؛ مانند نماز و حج. اگر فرد در بین چنین عبادتی دچار ریا شود، عبادت او باطل است. برای نمونه، کسی که نماز را در ابتدا با اخلاص شروع کرده؛ ولی در بین نماز دچار ریا شود، نماز وی باطل است.
عباداتی که دارای اجزاء مستقل هستند و صحیح بودن یک جزء از آن بسته به صحیح بودن دیگر جزءهای آن نیست؛ مانند تلاوت قرآن. اگر فرد در بین چنین عملی دچار ریا شود، تنها همان جزء که آن را با ریا انجام داده باطل است.^[۳]

حکم ریا در عبادت در صورت پیشمانی

به گفته محمدمهدی نراقی، عالم شیعه و نویسنده کتاب جامع السعادات، اگر فرد در بین عبادت دچار ریا شد و همزمان با آن احساس پیشیمانی و ندامت کرد، به شرطی که برای درمان ریا در تلاش باشد، عبادت او باطل نیست.^[۴] البته احتیاط آن است که در هر ریایی عبادت دوباره انجام شود.

وسوسه در ریا

{ {

منابع

↑ سید عبدالحسین، قلب سلیم، انتشارات دارالکتب، ۱۳۵۱ش، ص۳۸۲.
↑ نراقی، مهدی، جامع السعادات، علم اخلاق اسلامی، ترجمه دکتر سید جلال الدین مجتبوی، انتشارات حکمت، چاپ دوّم، ۱۳۶۶، صص ۵۰۳–۵۰۵.
↑ پیشین، ص۱۵۸.
↑ اقتباس از جامع السعادات، ترجمه سید جلال الدین مجتبوی، ص۵۲۰ و ۵۲۱.

[1] سید عبدالحسین، قلب سلیم، انتشارات دارالکتب، ۱۳۵۱ش، ص۳۸۲.

[2] نراقی، مهدی، جامع السعادات، علم اخلاق اسلامی، ترجمه دکتر سید جلال الدین مجتبوی، انتشارات حکمت، چاپ دوّم، ۱۳۶۶، صص ۵۰۳–۵۰۵.

[3] پیشین، ص۱۵۸.

[4] اقتباس از جامع السعادات، ترجمه سید جلال الدین مجتبوی، ص۵۲۰ و ۵۲۱.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

@@ خط ۷: / خط ۷: @@
 == درجات ریا و حکم آن در عبادت ==
-# به کلی از قصد قربت و ثواب خالی است.
+ریا در عبادت را بسته به شدت آن به درجاتی تقسیم کرده‌اند، که همه این درجات حرام بوده و باعث باطل شدن عبادت می‌شود.<ref>سید عبدالحسین، قلب سلیم، انتشارات دارالکتب، ۱۳۵۱ش، ص۳۸۲.</ref> این درجات چنین است:
-# قصد قربت لحاظ شده اما به اندازه‌ای ضعیف است که اگر قصد ریا نبود شخص، عمل را انجام نمی‌داد.
+# ریا به اندازه‌ای است که عبادت به‌طور کامل بدون قصد قربت انجام می‌شود.
-# قصد قربت بر قصد ریاء غالب است به طوری که اگر انگیزه ریایی نباشد شخص عمل را انجام می‌دهد.<ref>نراقی، مهدی، جامع السعادات، علم اخلاق اسلامی، ترجمه دکتر سید جلال الدین مجتبوی، انتشارات حکمت، چاپ دوّم، ۱۳۶۶، صص ۵۰۳–۵۰۵.</ref>
+# قصد قربت در عبادت وجود دارد؛ ولی به اندازه‌ای ضعیف است، که اگر قصد ریا نبود شخص، عمل را انجام نمی‌داد.
+# قصد قربت در عبادت وجود داشته و بر قصد ریا برتری دارد، به طوری که اگر انگیزه ریا نبود شخص عمل را انجام می‌داد.<ref>نراقی، مهدی، جامع السعادات، علم اخلاق اسلامی، ترجمه دکتر سید جلال الدین مجتبوی، انتشارات حکمت، چاپ دوّم، ۱۳۶۶، صص ۵۰۳–۵۰۵.</ref>
-== آیا ریاء در همه مراتب و درجات حرام و موجب بطلان عبادت می‌گردد؟ ==
+حکم حرمت و بطلان عبادت به واسطه ریا، شامل عبادات مستحبی نیز می‌شود.
-ریا به‌طور مطلق حرام می‌باشد. اگر شخص در عبادت واجبی مانند نماز ریا کرده اعاده آن لازم است؛ خواه این ریا تمام انگیزه فرد باشد؛ مثلاً عمل را از همان اول به قصد ریا و تقرب به مردم انجام دهد؛ یا این‌که ریاء جزء انگیزه باشد یعنی هم قصد خداوند کند و هم قصد تقرب به مردم یا این‌که در اثنای عبادت، شخصی رسید و عبادت کننده برای نمایش و اظهار تقوی برای آن شخص؛ عمل را به پایان رسانید. در همه این حالات ریا موجب بطلان عبادت می‌گردد.<ref>سید عبدالحسین، قلب سلیم، انتشارات دارالکتب، ۱۳۵۱ش، ص۳۸۲.</ref>
 == اقسام عبادت و حکم ریا در آن ==
-عبادات را به نسبت ارتباط اجزاء آن با همدیگر، به دو دسته تقسیم کرده‌اند. حکم ریا در عبادت، با توجه به این که در کدام قسم رخ داده، متفاوت است. آن دو دسته و حکم ریا در آنها چنین است:
+عبادات به نسبت ارتباط اجزاء آن با همدیگر، به دو دسته تقسیم شده است. حکم ریا در عبادت، با توجه به این که در کدام قسم رخ داده، متفاوت است. آن دو دسته و حکم ریا در آنها چنین است:
-عبادات مرکبی که دارای اجزاء هستند و صحیح بودن یک جزء از آن بستگی به صحیح بودن جزءهای دیگر آن دارد؛ مانند نماز و حج. اگر فرد در بین چنین عبادتی دچار ریا شود، عبادت او باطل است. برای نمونه، کسی که نماز را در ابتدا با اخلاص شروع کرده؛ ولی در بین نماز دچار ریا شود، نماز وی باطل است.
-عباداتی که دارای اجزاء مستقل هستند و صحیح بودن یک جزء از آن بستگی به صحیح بودن دیگر جزءهای آن دارد؛ مانند تلاوت قرآن. اگر فرد در بین چنین عملی دچار ریا شود، تنها همان جزء که آن را با ریا انجام داده باطل است.<ref>پیشین، ص۱۵۸.</ref>
-== پیشمانی پس از ریا در عبادت ==
-با بیانی که از ریاء و اقسام و مراتب آن گذشت به یک نکته ظریف و مهم می‌رسیم و آن این است که اگر بروز ریاء در بین عبادت با پشیمانی و ندامت فرد همراه گردد چه حکمی دارد؟ و به عبارت دیگر اگر ریاء با اظهار ندامت و ناراحتی سریع فرد همراه گردد آیا در این صورت نیز عبادت باطل می‌گردد؟
-برای پاسخ به این سؤال مهم باید توجه داشت که اگر ریاء قبل از عمل داخل گردد، مثل این که قبل از آغاز نماز قصد ریاء نیز همراه باشد در این صورت باید آن عمل را رها کند و از شروع آن با آن قصد خودداری نماید؛ ولی اگر بعد از قصد عزم، ریاء پدید آید و شخص کسی باشد که در مقام جهاد با نفس است نباید عمل را ترک کند؛ زیرا در آغاز انگیزه دینی و الهی داشته، و سعی داردکه بر این صفت شیطانی غلبه کند پس باید در دفع ریا و تحصیل اخلاص بکوشد. این شخص مادامی که در مقام جهاد با نفس است؛ و به خاطر میل به ریاء خود را سرزنش می‌کند و در درون خود از این تمایل بیزار و متنفر است امید نجات درباره وی هست؛ امّا اگر در مقام مجاهده با نفس نیست؛ یعنی خود را به سبب این میل سرزنش نمی‌کند؛ بلکه از آن راضی و خشنود است و هیچ سعی و کوششی برای از بین بردن این رذیله ندارد در باطل بودن اعمال چنین شخصی هیچ شکی نیست.<ref>اقتباس از جامع السعادات، ترجمه سید جلال الدین مجتبوی، ص۵۲۰ و ۵۲۱.</ref>
-== نتیجه ==
-ـ ریا به معنای شریک قرار دادن برای خداوند متعال است و اگر در نیت هر عملی که برای خدا انجام می‌شود یا وارد شود آن عمل باطل و حرام خواهد شد.
-ـ ریا مطلقاً حرام می‌باشد چه در عبادات مستحبی و چه در عبادات واجب.
-ـ همزمانی ریاء و ندامت و ناراحت شدن از آن اگر در اثنای عبادت باشد و شخص نیز سعی بر از بین بردن این رذیله شیطانی داشته باشد بنا به فرمایش مرحوم نراقی ـ رحمه الله علیه ـ موجب بطلان نمی‌گردد. هر چند که احتیاط آن است در هر ریائی شخص عمل مذکور را اعاده و قضا کند.
+* عبادات مرکبی که دارای اجزاء هستند و صحیح بودن یک جزء از آن بستگی به صحیح بودن جزءهای دیگر آن دارد؛ مانند نماز و حج. اگر فرد در بین چنین عبادتی دچار ریا شود، عبادت او باطل است. برای نمونه، کسی که نماز را در ابتدا با اخلاص شروع کرده؛ ولی در بین نماز دچار ریا شود، نماز وی باطل است.
+* عباداتی که دارای اجزاء مستقل هستند و صحیح بودن یک جزء از آن بسته به صحیح بودن دیگر جزءهای آن نیست؛ مانند تلاوت قرآن. اگر فرد در بین چنین عملی دچار ریا شود، تنها همان جزء که آن را با ریا انجام داده باطل است.<ref>پیشین، ص۱۵۸.</ref>
-== راه‌های جلوگیری از ریا ==
+== حکم ریا در عبادت در صورت پیشمانی ==
-۱. تقویت با درهای دینی و بالا بردن ایمان
+به گفته محمدمهدی نراقی، عالم شیعه و نویسنده کتاب جامع السعادات، اگر فرد در بین عبادت دچار ریا شد و همزمان با آن احساس پیشیمانی و ندامت کرد، به شرطی که برای درمان ریا در تلاش باشد، عبادت او باطل نیست.<ref>اقتباس از جامع السعادات، ترجمه سید جلال الدین مجتبوی، ص۵۲۰ و ۵۲۱.</ref> البته احتیاط آن است که در هر ریایی عبادت دوباره انجام شود.
-تقویت ایمان به بالا بردن طرح شناخت، رعایت تقوی، پاکدلی، عبادت مخلضانه صورت می‌پذیرد که با تقویت سطح ایمان خود همه چیز غیر از خدا را کوچک و ذلیل می‌بینیم که هیچ وقت به خود اجازه نمی‌دهیم جلوی شخص ذلیل خود را بنمایانیم تا او از ما خوشش آید و به ما سودی برساند. سود و عزت به دست خداست که به هر که بخواهد عطا می‌کند. انسان با ایمان به این سطح از درک می‌رسد که همه موجودات و از جمله انسانها فقیر محض اند و غنی علی الاطلاق خداوند است و برای کسب و به دست آوردن چیزی سراغ فقیران نمی‌رود.
-۲. ریا برای خدا نه برای مردم
-کسی که در عبادت دچار ریا و خود نمایی است یکی از راه‌های که به کار می‌برد این است که این ریا را برای خدا انجام دهد؛ یعنی حالت خود نمایاندن را در محضر خدا و برای خدا ایجاد کند. مثلاً به خدا بگوید بین من دارم عبادت تو را به جا می‌آوریم و…
-۳. عبادت پنهانی
-== ریا در عبادت ==
-انسان مادامی که دچار خود نمایی و ریا است سعی کند عبادات خود را دور از چشم دیگران انجام بدهد تا وقتی از صفت ریا پاک شود این کار را ادامه بدهد.
-تمام کارهای عبادی باید نیّت وجود داشته باشد و نیّت هم خالص و قصد انجام کارها تنها برای رضای خدا باشد و اگر در اعمال انسان ریا و خودنمائی وجود داشته باشد، آن اعمال ثمره واقعی را در برنخواهد داشت و مقبول درگاه الهی نمی‌گردد. برای تشخیص ریا راه‌هائی وجود دارد که از جمله در حدیث شریفی از امیرمؤمنان برای افراد ریاکار چند علامت و نشانه معین شده است.
-== ذره‌ای ریا ==
-شرط صحت عبادت اخلاص است و فقط باید برای خدا باشد. اگر ذره‌ای ریا در آن باشد عبادت باطل است. اگر هم به قصد خدا و هم برای مردم انجام دهد باز هم عبادت باطل است؛ ولی اگر قصد او فقط برای خداست؛ اما وسوسه‌ها در ذهنش خطور می‌کند، باعث بطلان نمی‌شود. اگر عبادت را فقط برای خداوند متعال انجام دهد نه برای آنکه دیگران بفهمند؛ ولی وقتی انجام داد اگر مردم مطلع شوند خوشحال می‌شود باعث بطلان عبادت نمی‌شود. (با تأکید براینکه فقط برای خدا انجام داده باشد)
 == وسوسه در ریا ==
+{
+{
 {{مطالعه بیشتر}}
-== مطالعه بیشتر ==
-# کتاب چهل حدیث امام خمینی ـ رحمه الله علیه ـ، حدیث دوّم.
-# کتاب گناهان کبیره، شهید دستغیب.
-# کتاب قلب سلیم، شهید دستغیب.
-# کتاب حکمت عبادات، آیت الله جوادی آملی.
-# معراج السعاده، ملا احمد نراقی، قم، هجرت.
 == منابع ==