استجابت دعای امام

سؤال

ما قائلیم که انبیاء و امامان ما مستجاب الدعوه هستند و هزاران سال است که برای ظهور امام زمان دعا می‌کنند ولی چرا امام زمان هنوز ظهور نکرده‌اند؟

درگاه‌ها

غیبت امام زمان(عج) یکی از رازهای الهی بوده و در برخی روایات آمده که حکمت آن پس از ظهور روشن می شود. در اجابت دعا عوامل و شرايط مختلفی تأثير گذار است. برخی شرائط به زمان و مکان دعا يا اجابت مربوط است . برخی به دعا کننده و برخی نيز به دعا شونده، مربوط است. انبيا و ائمه به عنوان دعاکننده، مستجاب الدعوه هستند ليکن دعا شوندگان يک سری لياقت‌ها و شايستگی‌هايی بايد داشته باشند تا دعا در حق آنان مستجاب گردد. در غير اين‌صورت دعای آنان نيز موثر نخواهد شد، و اين نقص دعاشونده است نه دعا کننده. همچنین در اجابت دعا فوريت زمانی مطرح نيست؛ گاهی ممکن است دعا اجابت گردد ليکن زمان تحقق و برخورداری از آن به خاطر منافع بيشتر و مصالح مهم‌تر به تأخير بیافتد.

دعا يکی از عوامل شکل‌دهنده و تأثيرگذار در حوادث جهان است و در کنار حوادث و علل ديگر عمل می‌کند. اگر قرار باشد که با دعا همه چيز در جهان حادث شده و اتفاق افتد، پس علل و اسباب ديگر و قوانين و سنت‌های خداوند چه نقشی خواهند داشت؟ اگر قرار باشد که با دعا، تمام بيماران شفا يابند، بايد تمام نظام و اسباب عالم برچيده شود و همه انسان‌ها تا ابد در دنيا زنده بمانند، در حالی که مرگ و رفتن از دنيا يک سنت قطعی و تخلف‌ناپذير الهی است. بنابراين دعاها در چنين موردی، در کنار عوامل ديگر تحقق می‌‌پذيرد.

و اجابت دعا هميشه به معنای آن نيست که طبق خواست شخص دعاکننده اتفاق بیافتد، بلکه دعا فوايد بسياری دارد و نحوه اجابت آن مختلف است. دعا باعث ارتباط بنده با خدا، موجب ثواب و پاداش الهی، دفع ضرری که مقرر شده بود، خير و مصلحت ديگری برای دعا کننده و دعا شونده است و چيزهای بسيار ديگر که در روايات آمده است.

حکمت تأخیر ظهور

معتقدیم که امامان مستجاب الدعوه هستند، چنان که امام رضا(ع) در مقام بیان نشانه های امام فرمود: «یکون دعاوه مستجابا إنه لو دعا علی صحره لانشقت بنصفین»، یعنی: «دعای امام مستجاب است به گونه‌ای که اگر بر صخره‌ای دعا کند، سحره دو نیم می‌شود.»

اما کسی که چنین اشکالی را مطرح می‌کند توجه ندارد که اراده الهی بر آن تعلق گرفته است که ظهور در زمانی رخ دهد که تمام مردم جهان آمادگی پذیرش آن منجی الهی را داشته باشند و متنبه شده باشند. به عبارت دیگر، امام زمان(ع) زمانی ظهور می‌کند که تمام عالم دستشان از همه جا کوتاه و برای اصلاح ظلم و فساد جهان، دست به دامان یک منجی الهی بزنند و از همه چیز و همه کس دل بکنند و قدر وجود امام را بدانند، آن موقع است که ظهور واقع می‌شود، لذا ملاحظه می‌شود که در راوایات شیعه به این نکته اشاره شده است که زمان ظهور، همزمان با ناامیدی سراسری تمام بشر است.

علت طولانی شدن غیبت امام زمان

امام مهدی در توقیعی که به شیخ مفید نوشت در مورد چرایی طولانی شدن غیبت فرمود: «وَلَوْ اَنَّ اشْیاعَنا ـ وَفَّقَهُمُ اللّهُ لِطاعَتِهِ ـ عَلَی اجْتِماع مِنَ الْقُلُوبِ فِی الْوَفاءِ بِالْعَهْدِ عَلَیْهِمْ لَما تَاَخَّرَ عَنْهُمُ الْیُمْنَ بِلِقائِنا، وَلَتَعَجَّلَتْ لَهُمُ السَّعادَةُ بِمُشاهَدَتِنا عَلی حَقِّ الْمَعْرِفَةِ وَصِدْقِها مِنْهُمْ بِنا، فَما یَحْبِسُنا عَنْهُمْ اِلاّ ما یَتَّصِلُ بِنا مِمّا نَکْرَهُهُ وَلا نُؤْثِرُهُ مِنْهُمْ؛ اگر پیروان ما بر عهد خود، یکدل و وفادار بودند، میمنت دیدار ما برایشان به تاخیر نمی‌افتاد و ساعت مشاهده ما با حقیقت و معرفت و صداقت، براشان زودتر حاصل می‌شد، که ما را از ایشان باز نداشته است، جز آنچه از ایشان به ما می‌رسد و آن را ناپسند و ناشایسته ایشان می‌دانیم»

نقش دعا و عمل در تسریع ظهور

امام علی(ع) فرمودند: دعا کننده بدون عمل و تلاش مانند تیر انداز بدون «زه» است. از آنجایی که زه عامل حرکت و وسیله پیش راندن تیر به سوی هدف است روشن می‌شود که تلاش و کوشش نیز جزو شرایط اساسی برای استجابت دعا است. لذا می‌بینیم در روایات متعددی ویژگی اصلی منتظرين ظهور امام مهدی پایبندی به فرامین الهی و سعی و تلاش در اجرای دستورات خداوند معرفی شده است. آیا به شما از چیزی خبر ندهم که خدای عز و جل جز با آن، عملی را از بندگان نمی‌پذیرد؟» گفتم چرا فرمود؛ گواهی دادن به این که معبودی جز خداوند یکتا نیست و این که حضرت محمد(ص) بنده و فرستاده اوست و پذیرش فرمان الهی و ولایت ما و بیزاری جستن از دشمنان ما یعنی امامان و تسلیم بودن در برابر ایشان و پارسایی و سخت کوشی و وقار و برای قائم انتظار کشیدن». سپس فرمود: «ما دولتی داریم که خدا چون بخواهد آن را میآورد. امام صادق(ع) فرمود: «والإقرار بما أمَرَ اللهُ، وَالوِلايَةُ لَنا وَالبَراءَةُ مِن أعدائنا - يعني الأئمة خاصة -وَالتَسلِيمُ هُم، وَالوَرَعُ وَالاجْتِهادُ وَالطُّمَأْنِينَةُ، وَالانتِظارُ لِلقائم» بنابراین اراده الهی بر آن تعلق گرفته است که ظهور در زمان آمادگی و پذیرش مردم واقع می‌شود و وقتی خداوند چنان اراده‌ای دار، امام مهدی(ع) هم مطیع محض الهی است و اراده‌ای جز اراده الهی ندارد، چنان که امام کاظم(ع) فرمودند: «ان الله جعل قلوب الائمه موردا لارادته، فاذا شاء الله شيئا، شاءوه...؛ خداوند قلوب امامان را محل اراده و خواست خودش قرار داده است. هر زمان خداوند چیزی را بخواهد آنان هم می‌خواهند و بدون اذن خداوند کاری نمی کنند»

اما این که در اشکال شده است که امام مهدی در جوار کعبه دعا می‌کند، این دعا کردن مربوط به زمان ظهور است و خداوند هم دعای امام را مستجاب می‌کند، چنان که در تفسیر القمی به نقل از صالح بن عقبة، درباره سخن خدای متعال یا کسی که چون مضطر گرفتار او را بخواند، پاسخش می دهد و مشکلش را حل می‌کند و شما را خلفای زمین قرار می‌دهد از امام صادق آمده است که فرمود: «عن صالح بن عقبة عن أبي عبد الله الصادق] - في قوله تعالى: (أَمَّن يُجِيبُ الْمُضْطَرَّ إِذَا دَعَاهُ وَيَكْشِفُ السُّوءَ وَيَجْعَلُكُمْ خُلَفَاءَ الْأَرْضِ نَزَلَت فِي القَائِمِ مِن آلِ مُحَمَّدٍ ، هُوَ وَاللهِ المُضطر إذا صَلَّى في المقامِ رَكَعَتَينِ، ودَعَا اللَّهَ فَأَجَابَهُ، وَيَكشِفُ السّوءَ، وَيَجْعَلُهُ خَليفَةً فِي الْأَرْضِ.؛ این آیه درباره قائم خاندان محمد فرود آمده است. به خدا سوگند مضطر (گرفتار اوست، هنگامی که نزد مقام ابراهیم در مسجد الحرام] دو رکعت نماز می گزارد و خدا را می خواند و او پاسخش را می دهد و مشکلش را حل میکند و خلیفه زمینش می‌نماید.»

تحولات پیش از ظهور امام زمان

امام صادق(ع) فرمود: «إن هذا الامر یاتیکم الا بعد إیاس، ولا والله حتی تمیّزوه، و لا والله حتی تمحصو، ولا والله حتی یشقی من یشقی و یسعذ من یسعد؛ این امر (قیام مهدی) جز پس از نا امیدی، برای شما رخ نمی‌دهد و به خدا سوگند، تا آن گاه که از هم جدا و ناب شوید و از آزمون به (سالم) در آیید و به خدا سوگند، تا آن گاه که هر کس باید بدبخت شود، بشود و آن که باید خوش بخت بشود.» و همچنین از ایشان نقل شده است که: «إن هذا الامر آیس ما یکون منه و أشد غما؛ این امر (قیام)، هنگامی روی می‌دهد که بیشترین یاس و سخت‌ترین اندوه را داشته باشد»

جستارهای وابسته

• شناخت خداوند به غیر از مسیر فلسفه و عرفان
• برهان‌های اثبات خدا
• امکان درک ذات پروردگار
• امکان اثبات خداوند با ادله عقلی و منطقی
• ضرورت خداشناسی
• نامحدود بودن خداوند