فهرست اسیران واقعه کربلا: تفاوت میان نسخه‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش |
جز Shahroudi صفحهٔ پیش نویس:فهرست اسیران واقعه کربلا را بدون برجای‌گذاشتن تغییرمسیر به فهرست اسیران واقعه کربلا منتقل کرد |
||
| (۱۲ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۲ کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۳: | خط ۳: | ||
در واقعه کربلا، چه کسانی از سپاهیان امام حسین به اسارت درآمدند؟ | در واقعه کربلا، چه کسانی از سپاهیان امام حسین به اسارت درآمدند؟ | ||
{{پایان سوال}} | {{پایان سوال}} | ||
{{پاسخ}} | {{پاسخ}}{{درگاه|امام حسین}} | ||
{{درگاه| | |||
''' | '''اسیران واقعه کربلا''' بخشی از تراژدی کربلاست. پس از [[عاشورا]]، تعدادی از اعضای خانواده [[امام حسین(ع)]] و شماری از یاران باقی‌مانده او به اسارت درآمدند. این اسرا، که بیشترشان زن و کودک بودند، شب یازدهم [[محرم]] در کربلا نگه داشته شدند و فردای آن روز ابتدا به [[کوفه]] و سپس با شرایطی سخت و تحقیرآمیز به [[شام]] برده شدند. در طول این مسیر، اتفاقاتی رخ داد که بعدها نقش مهمی در روشنگری مردم و افشای ظلم حاکمان وقت داشت. | ||
اسارت [[اهل بیت(ع)]]، شامل مصائب طاقت‌فرسایی مثل غارت خیمه‌ها، آتش‌سوزی، بی‌پناهی زنان و کودکان و در نهایت نمایش عمومی آنان در کوچه و بازار بود. این اتفاقات با خطبه‌ها و سخنرانی‌های تاثیرگذار مانند سخنان [[زینب کبری(س)]] همراه شد که به شدت وجدان عمومی جامعه آن زمان را تحت تأثیر قرار داد. شمار دقیق اسرا در منابع مختلف، متفاوت گزارش شده، اما نام‌هایی از اعضای خاندان [[بنی‌هاشم]] و غیر بنی هاشم در فهرست اسیران آمده است. این موضوع، یکی از ابعاد مهم و کمتر شناخته شده واقعه کربلاست که در طول تاریخ مورد توجه قرار گرفته است. | |||
== رخدادهای اسارت == | == رخدادهای اسارت == | ||
سه محور اصلی در موضوع اسیران واقعه کربلا قابل توجه است: | سه محور اصلی در موضوع اسیران واقعه کربلا قابل توجه است: | ||
* شرح مصائب و نحوه اسارت خاندان امام حسین(ع) پس از [[شهادت]] ایشان و یارانش که شامل به آتش کشیدن خیمه‌ها، غارت اموال، و بیرون راندن زنان و کودکان به حالت اسارت و بی‌پوشش از خیمه‌هاست؛ زنان اهل بیت به صورت اسیر و با حالتی اندوهناک و تحقیرآمیز، بین میدان نبرد و قتلگاه امام حسین(ع) عبور داده شدند و بر مصائب واردشده بر خود و خاندان [[پیامبر(ص)]] ندبه و زاری کردند.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=بحار الانوار|سال=۱۴۰۳|نام=محمدباقر بن محمدتقی|نام خانوادگی=علامه مجلسی|جلد=45|صفحه=51|شناسه=۵۱۸۱۴۲|فصل=الجزء الخامس و الأربعون}}</ref> <ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=عوالم العلوم و المعارف|نام=عبدالله بن نورالله|نام خانوادگی=بحرانی|جلد=17|صفحه=302|شناسه=۶۵۴۳۴|فصل=الجزء السابع عشر}}</ref> | * شرح مصائب و نحوه اسارت خاندان امام حسین(ع) پس از [[شهادت]] ایشان و یارانش که شامل به آتش کشیدن خیمه‌ها، غارت اموال، و بیرون راندن زنان و کودکان به حالت اسارت و بی‌پوشش از خیمه‌هاست؛ زنان اهل بیت(ع) به صورت اسیر و با حالتی اندوهناک و تحقیرآمیز، بین میدان نبرد و قتلگاه امام حسین(ع) عبور داده شدند و بر مصائب واردشده بر خود و خاندان [[پیامبر(ص)]] ندبه و زاری کردند.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=بحار الانوار|سال=۱۴۰۳|نام=محمدباقر بن محمدتقی|نام خانوادگی=علامه مجلسی|جلد=45|صفحه=51|شناسه=۵۱۸۱۴۲|فصل=الجزء الخامس و الأربعون}}</ref> <ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=عوالم العلوم و المعارف|نام=عبدالله بن نورالله|نام خانوادگی=بحرانی|جلد=17|صفحه=302|شناسه=۶۵۴۳۴|فصل=الجزء السابع عشر}}</ref> | ||
* دوم، انتقال اسرا به کوفه و شام و نحوه مواجهه مردم با آنان؛ گزارش شده است که سر امام حسین(ع) همراه کاروان اسرا وارد شام شد و زنان و کودکان خاندان پیامبر(ص) بدون پوشش مناسب، بر شتران بی‌جهاز به نمایش گذاشته شدند؛ در این مسیر، برخی از اصحاب و مردم پس از شناخت منزلت [[اهل بیت(ع)]] دچار پشیمانی و [[توبه]] شدند.'''<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=بحار الانوار|سال=۱۴۰۳|نام=محمدباقر بن محمدتقی|نام خانوادگی=علامه مجلسی|جلد=45|صفحه=127|شناسه=۵۱۸۱۶۰|فصل= الجزء الخامس و الأربعون}}</ref>''' | * دوم، انتقال اسرا به کوفه و شام و نحوه مواجهه مردم با آنان؛ گزارش شده است که سر امام حسین(ع) همراه کاروان اسرا وارد شام شد و زنان و کودکان خاندان پیامبر(ص) بدون پوشش مناسب، بر شتران بی‌جهاز به نمایش گذاشته شدند؛ در این مسیر، برخی از اصحاب و مردم پس از شناخت منزلت [[اهل بیت(ع)]] دچار پشیمانی و [[توبه]] شدند.'''<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=بحار الانوار|سال=۱۴۰۳|نام=محمدباقر بن محمدتقی|نام خانوادگی=علامه مجلسی|جلد=45|صفحه=127|شناسه=۵۱۸۱۶۰|فصل= الجزء الخامس و الأربعون}}</ref>''' | ||
* سوم، انعکاس رنج و مظلومیت اسرا در قالب سوگواری و اعتراضات [[زینب کبری(س)]] و دیگر زنان اهل بیت در برابر ظلم‌های وارده و بازگویی مصائب به مردم حاضر در کوفه و شام، که به آگاهی بخشی و روشنگری افکار عمومی منجر شد.'''<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=بحار الانوار|سال=۱۴۰۳|نام=محمدباقر بن محمدتقی|نام خانوادگی=علامه مجلسی|جلد=45|صفحه=51|شناسه=۵۱۸۱۴۲|فصل= الجزء الخامس و الأربعون}}</ref>''' '''<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=بحار الانوار|سال=۱۴۰۳|نام=محمدباقر بن محمدتقی|نام خانوادگی=علامه مجلسی|جلد=45|صفحه=127|شناسه=۵۱۸۱۶۰|فصل= الجزء الخامس و الأربعون}}</ref>''' | * سوم، انعکاس رنج و مظلومیت اسرا در قالب سوگواری و اعتراضات [[زینب کبری(س)]] و دیگر زنان اهل بیت در برابر ظلم‌های وارده و بازگویی مصائب به مردم حاضر در کوفه و شام، که به آگاهی بخشی و روشنگری افکار عمومی منجر شد.'''<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=بحار الانوار|سال=۱۴۰۳|نام=محمدباقر بن محمدتقی|نام خانوادگی=علامه مجلسی|جلد=45|صفحه=51|شناسه=۵۱۸۱۴۲|فصل= الجزء الخامس و الأربعون}}</ref>''' '''<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=بحار الانوار|سال=۱۴۰۳|نام=محمدباقر بن محمدتقی|نام خانوادگی=علامه مجلسی|جلد=45|صفحه=127|شناسه=۵۱۸۱۶۰|فصل= الجزء الخامس و الأربعون}}</ref>''' | ||
== مسیر اسارت == | == مسیر اسارت == | ||
[[پرونده:اسیران کربلا (افقی).jpg|بندانگشتی|پوستر طراحی شده برای اسیران واقعه کربلا]] | |||
فهرست اسیران واقعه کربلا شامل کسانی است که پس از نبرد [[کربلا]] در دهم محرم، شب یازدهم [[محرم]] در کربلا نگه داشته شدند و بعد از ظهر روز یازدهم، به [[کوفه]] نزد [[عبیدالله بن زیاد]] برده شدند و در کاخ [[عبیدالله بن زیاد]] حضور یافتند. سپس با وضعیتی دشوار و تحقیرآمیز بر محمل‌هایی سوار کرده و با همراهی گروهی از جمله [[شمر بن ذی الجوشن|شمر]] و [[طارق بن مُحَفِّز]] به دربار [[یزید بن معاویه]] به [[شام]] فرستاده شدند. او دست و پای برخی همچون [[امام سجاد(ع)]] را غل و زنجیر کرد. این افراد عمدتاً از خاندان اهل بیت [[امام حسین (ع)]] و برخی یاران باقی‌مانده او بودند که پس از شهادت امام حسین و یارانش به اسارت درآمدند و به کوفه و سپس شام فرستاده شدند. این مسیر به طول انجامید و در طول آن، بازماندگان خطبه‌هایی ایراد کردند که نقش مهمی در افشای ظلم و مظلومیت اهل بیت داشت. بنابر عبارتی از [[شیخ مفید]]<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=ارشاد|سال=۱۴۱۳|نام=محمد بن محمد بن نُعمان|نام خانوادگی=شیخ مفید|جلد=2|صفحه=114}}</ref>، می‌توان ورود اسرای کربلا به کوفه را [[۱۲ محرم|دوازدهم محرم]] دانست.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=تاریخ قیام و مقتل جامع سیدالشهداء|سال=۱۳۹۱|نام خانوادگی=گروهی از تاریخ‌پژوهان|جلد=2|صفحه=39}}</ref> پس از آن [[عبیدالله بن زیاد]]، گروهی از جمله [[شمر بن ذی الجوشن|شمر]] و طارق بن مُحَفِّز را به همراه اسیران کربلا به شام فرستاد.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=انساب الاشراف|سال=۱۴۱۷|نام=أحمد بن يحيى بن جابر بن داود|نام خانوادگی=بلاذری|جلد=3|صفحه=416}}</ref> | |||
درباره بازگشت اسیران کربلا از شام به مدینه یا به کربلا، نظرات مختلفی وجود دارد.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=دانشنامه امام حسین(ع)|سال=۱۳۸۸|نام=محمدی|نام خانوادگی=ری‌شهری|جلد=8|صفحه=۳۹۳}}</ref> [[شیخ مفید]]<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=مسار الشیعه|سال=۱۴۱۳|نام خانوادگی=شیخ مفید|صفحه=46}}</ref>، [[شیخ طوسی]]<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=مصباح المتهجّد|سال=۱۴۱۱|نام=محمد بن حسن بن علی بن حسن|نام خانوادگی=طوسى|جلد=2|صفحه=787}}</ref> و [[کفعمی]]<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=المصباح للکفعمی|سال=۱۴۰۵|نام=ابراهیم بن علی|نام خانوادگی=کفعمی|صفحه=510}}</ref> بیان کرده‌اند که کاروان [[اهل بیت(ع)]] پس از بازگشت از شام، به [[مدینه]] رفته‌اند. همچنین [[محدث نوری]]، [[شیخ عباس قمی]] و [[مرتضی مطهری]] نیز با بازگشت اسیران به کربلا در اولین اربعین مخالفت کرده‌اند.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=لؤلؤ و مرجان|سال=۱۴۲۰|نام=حسین بن محمد تقی بن علی محمد نوری طبرسی|نام خانوادگی=محدث نوری|صفحه‌ها=۲۰۸وـ۲۰۹}}</ref><ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=منتهی الآمال|سال=۱۳۷۲|نام خانوادگی=قمی|صفحه‌ها=۵۲۴و۵۲۵}}</ref> | درباره بازگشت اسیران کربلا از شام به مدینه یا به کربلا، نظرات مختلفی وجود دارد.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=دانشنامه امام حسین(ع)|سال=۱۳۸۸|نام=محمدی|نام خانوادگی=ری‌شهری|جلد=8|صفحه=۳۹۳}}</ref> [[شیخ مفید]]<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=مسار الشیعه|سال=۱۴۱۳|نام خانوادگی=شیخ مفید|صفحه=46}}</ref>، [[شیخ طوسی]]<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=مصباح المتهجّد|سال=۱۴۱۱|نام=محمد بن حسن بن علی بن حسن|نام خانوادگی=طوسى|جلد=2|صفحه=787}}</ref> و [[کفعمی]]<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=المصباح للکفعمی|سال=۱۴۰۵|نام=ابراهیم بن علی|نام خانوادگی=کفعمی|صفحه=510}}</ref> بیان کرده‌اند که کاروان [[اهل بیت(ع)]] پس از بازگشت از شام، به [[مدینه]] رفته‌اند. همچنین [[محدث نوری]]، [[شیخ عباس قمی]] و [[مرتضی مطهری]] نیز با بازگشت اسیران به کربلا در اولین اربعین مخالفت کرده‌اند.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=لؤلؤ و مرجان|سال=۱۴۲۰|نام=حسین بن محمد تقی بن علی محمد نوری طبرسی|نام خانوادگی=محدث نوری|صفحه‌ها=۲۰۸وـ۲۰۹}}</ref><ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=منتهی الآمال|سال=۱۳۷۲|نام خانوادگی=قمی|صفحه‌ها=۵۲۴و۵۲۵}}</ref> | ||
| خط ۴۱: | خط ۴۳: | ||
* [[اُمّ كلثوم]] که با لقب [[زینب صغرا]] شناخته می‌شود، دختر امام علی(ع) است.'''<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=شرح الاخبار فی فضائل الائمة الاطهار|نام=نعمان بن محمد|نام خانوادگی=ابن حیون|جلد=3|صفحه=۱۹8}}</ref>'''<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=تاجُ المَوالید فی مَوالید الائمّة و وَفَیاتهم|سال=۱۴۲۲|نام=فضل بن حسن بن فضل طَبْرِسی|نام خانوادگی=امین الاسلام طبرسی|ناشر=دارالقاری|صفحه=94|مکان=بیروت}}</ref> برخی منابع مادر او را به [[فاطمه زهرا(س)]] منتسب کرده‌اند، اما این دیدگاه با تردیدهایی همراه است. دلیل این تردید آن است که اُم‌کلثومی که نامش در برخی گزارش‌ها به‌عنوان مادر وی ذکر شده، طبق نظر مشهور، پیش از وفات امام حسن(ع) از دنیا رفته بوده است.'''<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=الطبقات الكبرى|سال=1414|نام=محمد بن سعد بن منيع|نام خانوادگی=الزهري|جلد=8|صفحه=464|مکان=الطائف|فصل=الطبقة الخامسة من الصحابة}}</ref>''' | * [[اُمّ كلثوم]] که با لقب [[زینب صغرا]] شناخته می‌شود، دختر امام علی(ع) است.'''<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=شرح الاخبار فی فضائل الائمة الاطهار|نام=نعمان بن محمد|نام خانوادگی=ابن حیون|جلد=3|صفحه=۱۹8}}</ref>'''<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=تاجُ المَوالید فی مَوالید الائمّة و وَفَیاتهم|سال=۱۴۲۲|نام=فضل بن حسن بن فضل طَبْرِسی|نام خانوادگی=امین الاسلام طبرسی|ناشر=دارالقاری|صفحه=94|مکان=بیروت}}</ref> برخی منابع مادر او را به [[فاطمه زهرا(س)]] منتسب کرده‌اند، اما این دیدگاه با تردیدهایی همراه است. دلیل این تردید آن است که اُم‌کلثومی که نامش در برخی گزارش‌ها به‌عنوان مادر وی ذکر شده، طبق نظر مشهور، پیش از وفات امام حسن(ع) از دنیا رفته بوده است.'''<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=الطبقات الكبرى|سال=1414|نام=محمد بن سعد بن منيع|نام خانوادگی=الزهري|جلد=8|صفحه=464|مکان=الطائف|فصل=الطبقة الخامسة من الصحابة}}</ref>''' | ||
* فاطمه که با لقب [[فاطمه صغراء]] نامیده می‌شود،<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=تهذيب الکمال في أسماء الرجال|سال=1364|نام=یوسف بن عبد الرحمن|نام خانوادگی=حافظ مزی|ناشر=مؤسسة الرسالة|جلد=35|صفحه=361|مکان=بیروت}}</ref> دختر امام علی(ع) است.'''<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=الطبقات الكبرى|سال=1414|نام=محمد بن سعد بن منيع|نام خانوادگی=الزهري|جلد=1|صفحه=۴۷9|مکان=الطائف|فصل=الطبقة الخامسة من الصحابة}}</ref>''' همسرش که [[ابو سعید بن عقیل]] است، در کربلا به شهادت رسیده.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=تاريخ مدينة دمشق|نام=ابراهيم بن عبد اللّه|نام خانوادگی=ارتاش بن تتش|ناشر=دار الفكر للطباعة|جلد=70|صفحه=36}}</ref> | * فاطمه که با لقب [[فاطمه صغراء]] نامیده می‌شود،<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=تهذيب الکمال في أسماء الرجال|سال=1364|نام=یوسف بن عبد الرحمن|نام خانوادگی=حافظ مزی|ناشر=مؤسسة الرسالة|جلد=35|صفحه=361|مکان=بیروت}}</ref> دختر امام علی(ع) است.'''<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=الطبقات الكبرى|سال=1414|نام=محمد بن سعد بن منيع|نام خانوادگی=الزهري|جلد=1|صفحه=۴۷9|مکان=الطائف|فصل=الطبقة الخامسة من الصحابة}}</ref>''' همسرش که [[ابو سعید بن عقیل]] است، در کربلا به شهادت رسیده.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=تاريخ مدينة دمشق|نام=ابراهيم بن عبد اللّه|نام خانوادگی=ارتاش بن تتش|ناشر=دار الفكر للطباعة|جلد=70|صفحه=36}}</ref> | ||
* فاطمه دختر امام حسن(ع)'''<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=تاريخ مدينة دمشق|ناشر=دار الفكر للطباعة|جلد=70|صفحه=۲۶۱|نام=ابراهيم بن عبد اللّه|نام خانوادگی=ارتاش بن تتش}}</ref><ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=الطبقات الكبرى|سال=1414|نام=محمد بن سعد بن منيع|نام خانوادگی=الزهري|جلد=1|صفحه=۴۷9|مکان=الطائف|فصل=الطبقة الخامسة من الصحابة}}</ref><ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=الارشاد|صفحه=155|نام=محمد بن محمد بن نُعمان|نام خانوادگی=شیخ مفید|سال=١٤١٤|ناشر=دارالمفید|جلد=2}}</ref><ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=الکافی|صفحه=469|نام=محمد بن یعقوب|نام خانوادگی=کلینی|سال=1363 |ناشر=دار الکتب الإسلامیة}}</ref>''' و همسر [[امام سجاد(ع)]] و مادر [[امام باقر(ع)]]. | * [[فاطمه]]، دختر امام حسن(ع)'''<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=تاريخ مدينة دمشق|ناشر=دار الفكر للطباعة|جلد=70|صفحه=۲۶۱|نام=ابراهيم بن عبد اللّه|نام خانوادگی=ارتاش بن تتش}}</ref><ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=الطبقات الكبرى|سال=1414|نام=محمد بن سعد بن منيع|نام خانوادگی=الزهري|جلد=1|صفحه=۴۷9|مکان=الطائف|فصل=الطبقة الخامسة من الصحابة}}</ref><ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=الارشاد|صفحه=155|نام=محمد بن محمد بن نُعمان|نام خانوادگی=شیخ مفید|سال=١٤١٤|ناشر=دارالمفید|جلد=2}}</ref><ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=الکافی|صفحه=469|نام=محمد بن یعقوب|نام خانوادگی=کلینی|سال=1363 |ناشر=دار الکتب الإسلامیة}}</ref>''' و همسر [[امام سجاد(ع)]] و مادر [[امام باقر(ع)]]. | ||
* | * [[فاطمه]]، دختر امام حسین(ع).'''<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=الطبقات الكبرى|سال=1414|نام=محمد بن سعد بن منيع|نام خانوادگی=الزهري|جلد=1|صفحه=۴۷9|مکان=الطائف|فصل=الطبقة الخامسة من الصحابة}}</ref>'''<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=الأغانی|نام=علی بن حسین|نام خانوادگی=ابو الفرج اصفهانی|ناشر=مطبعة التقدم|جلد=16|صفحه=150|مکان=مصر}}</ref>'''<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=الأغانی|نام=علی بن حسین|نام خانوادگی=ابو الفرج اصفهانی|ناشر=مطبعة التقدم|مکان=مصر|جلد=21|صفحه=126}}</ref><ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=شرح الاخبار فی فضائل الائمة الاطهار|سال=1409|نام=نعمان بن محمّد|نام خانوادگی=ابن حیون|ناشر=موسسه النشر الإسلامی|جلد=3|صفحه=۱۹8}}</ref><ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=سیر أعلام النبلاء|سال=1414|نام=محمد بن احمد|نام خانوادگی=ذهبی|جلد=3|صفحه=303|مکان=بیروت|ناشر=مؤسسة الرسالة}}</ref>'''<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=تَذکِرَةُ الخَواصّ مِنَ الأمّة فی ذِکرِ خَصائص الأئمة|سال=۱۴۲۶|نام=یوسف بن قزاوغلی|نام خانوادگی=سبط ابن جوزی|ناشر=مجمع جهانی اهل بیت|صفحه=۲۶۴}}</ref> | ||
* | * [[سكینه|سَكینه]]، دختر امام حسین(ع).'''<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=شرح الاخبار فی فضائل الائمة الاطهار|سال=1409|نام=نعمان بن محمّد|نام خانوادگی=ابن حیون|ناشر=موسسه النشر الإسلامی|جلد=3|صفحه=۱۹9}}</ref><ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=الطبقات الكبرى|سال=1414|نام=محمد بن سعد بن منيع|نام خانوادگی=الزهري|جلد=1|صفحه=۴۷9|مکان=الطائف|فصل=الطبقة الخامسة من الصحابة}}</ref><ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=الأغانی|نام=علی بن حسین|نام خانوادگی=ابو الفرج اصفهانی|ناشر=مطبعة التقدم|جلد=16|صفحه=119|مکان=مصر}}</ref><ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=سیر أعلام النبلاء|سال=1414|نام=محمد بن احمد|نام خانوادگی=ذهبی|جلد=3|صفحه=303|مکان=بیروت|ناشر=مؤسسة الرسالة}}</ref><ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=شرح الاخبار فی فضائل الائمة الاطهار|سال=1409|نام=نعمان بن محمّد|نام خانوادگی=ابن حیون|ناشر=موسسه النشر الإسلامی|جلد=3|صفحه=۱۹9}}</ref>''' | ||
* [[رباب]]، همسر امام حسین(ع). وی، مادر [[علی اصغر(ع)]] است و بر پایه گزارش های معتبر ، در كربلا حضور داشته است.'''<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=سیر أعلام النبلاء|سال=1414|نام=محمد بن احمد|نام خانوادگی=ذهبی|جلد=3|صفحه=303|مکان=بیروت|ناشر=مؤسسة الرسالة}}</ref><ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=الطبقات الكبرى|سال=1414|نام=محمد بن سعد بن منيع|نام خانوادگی=الزهري|جلد=1|صفحه=۴۷9|مکان=الطائف|فصل=الطبقة الخامسة من الصحابة}}</ref>''' | |||
* | |||
=== اسیران غیر بنی‌هاشم === | === اسیران غیر بنی‌هاشم === | ||
* [[مُرَقّع بن ثُمامه اسدی]]،<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=تاریخ الطبری|نام=محمد بن جریر بن یزید|نام خانوادگی=طبری|جلد=5|صفحه=۴۵۴}}</ref>'''<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=الأخبار الطوال|سال=1373|نام=احمد بن داود|نام خانوادگی=دینوری|ناشر=الشريف الرضی|صفحه=۲۵۹}}</ref><ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=انساب الاشراف|سال=۱۴۱۷|نام=أحمد بن يحيى بن جابر بن داود|نام خانوادگی=بلاذری|جلد=2|صفحه=411}}</ref><ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=التذكرة فى الأنساب المطهرة|صفحه=504|نام=جمال‌الدین احمد بن محمد|نام خانوادگی=حسینی العبدلی|سال=۱۴۲۱|ناشر=انتشارات کتابخانه آیت‌الله مرعشی نجفی|مکان=قم}}</ref>''' بر اساس یکی از گزارش‌ها، در کربلا زخمی شد و در کوفه از دنیا رفت.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=جمهرة النسب لإبن الکلبي|نام=هشام بن محمد|نام خانوادگی=ابن کلبی|ناشر=دار الیقظة العربیة|صفحه=181|مکان=دمشق}}</ref> طبق روایت دیگری، پس از واقعه کربلا به [[زاره]] تبعید گردید'''<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=انساب الاشراف|سال=۱۴۱۷|نام=أحمد بن يحيى بن جابر بن داود|نام خانوادگی=بلاذری|جلد=2|صفحه=411}}</ref><ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=تاریخ الطبری|نام=محمد بن جریر بن یزید|نام خانوادگی=طبری|جلد=5|صفحه=۴۵۴}}</ref>''' و در روایتی دیگر به [[رَبذه]] منتقل شد، و تا زمان فوت [[یزید]] باقی ماند و پس از فرار [[ابن زیاد]] به [[شام]]، به [[کوفه]] بازگشت.'''<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=الأخبار الطوال|سال=1373|نام=احمد بن داود|نام خانوادگی=دینوری|ناشر=الشريف الرضی|صفحه=۲۵۹}}</ref>''' | |||
{{ | * [[سوّار بن عُمَیر جابری]]،<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=المناقب|نام=محمد بن علی|نام خانوادگی=ابن‌شهرآشوب|ناشر=علامه|جلد=4|صفحه=12|مکان=قم}}</ref><ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=رجال الطوسي|نام=محمد بن حسن|نام خانوادگی=طوسی|ناشر=الشريف الرضی|صفحه=101|مکان=قم}}</ref>'''<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=كامل بهائى|صفحه=405|نام=حسن بن علی|نام خانوادگی=طبری|سال=1383|ناشر=مرتضوی|فصل=بخش هشتم، فصل سوم، سخنى درباره ديگر ياران شهيد امام حسين(ع)|جلد=6}}</ref>''' از شهدای واقعه کربلا است که در جریان نبرد مجروح و اسیر شد و حدود شش ماه پس از آن، به دلیل شدت جراحات وارده به شهادت رسید. در متون زیارت ناحیه مقدسه، وی با عبارت زیر مورد احترام قرار گرفته است:'''<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=الحدائق الورديّة|صفحه=122|نام=حميد الشهيد بن احمد بن محمد|نام خانوادگی=المحلی|سال=1423|ناشر=مطبوعات مكتبه مركز بدر العلمی والثقافی}}</ref>''' | ||
{{متن عربی|السلام عَلَی الجَریحِ المَأسورِ سَوّارِ بنِ أبی حِمَیرٍ الفَهمِی الهَمدانِی|ترجمه=سلام بر زخمی اسیر ، سوّار بن ابی حِمیر فَهْمی هَمْدانی}} | |||
* [[عمرو بن عبد اللّه جُندَعی]]،'''<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=كامل بهائى|صفحه=405|نام=حسن بن علی|نام خانوادگی=طبری|سال=1383|ناشر=مرتضوی|فصل=بخش هشتم، فصل سوّم، سخنى درباره ديگر ياران شهيد امام حسين(ع)|جلد=6}}</ref>''' از دیگر مجروحان واقعه کربلا بوده که یک سال پس از این حادثه به شهادت رسید.'''<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=كامل بهائى|صفحه=125|نام=حسن بن علی|نام خانوادگی=طبری|سال=1383|ناشر=مرتضوی|فصل=بخش هشتم،فصل دوم، سخنى درباره شهداى حمله نخست|جلد=6}}</ref><ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=الحدائق الورديّة|صفحه=122|نام=حميد الشهيد بن احمد بن محمد|نام خانوادگی=المحلی|سال=1423|ناشر=مطبوعات مكتبه مركز بدر العلمی والثقافی}}</ref>''' زیارت ناحیه مقدسه وی را اینگونه یاد می‌کند:'''<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=كامل بهائى|صفحه=268|نام=حسن بن علی|نام خانوادگی=طبری|سال=1383|ناشر=مرتضوی|فصل=بخش سيزدهم، فصل سيزدهم، زيارت دوم به روايت الإقبال|جلد=12}}</ref>''' | |||
{{متن عربی|السلام عَلَی المُرتَثِّ مَعَهُ عَمرِو بنِ عَبدِ اللّهِ الجَندَعِی|ترجمه=سلام بر مجروح کم‌جان، عمرو بن عبد اللّه جُندعی است.}} | |||
* [[عُقْبة بن سَمعان]]، غلام [[رباب]] همسر [[امام حسین(ع)]]، یکی از یاران نزدیک امام در واقعه کربلا بوده است.'''<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=انساب الاشراف|سال=۱۴۱۷|نام=أحمد بن يحيى بن جابر بن داود|نام خانوادگی=بلاذری|جلد=3|صفحه=410}}</ref><ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=الأخبار الطوال|سال=1373|نام=احمد بن داود|نام خانوادگی=دینوری|ناشر=الشريف الرضی|صفحه=۲۵۹}}</ref><ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=كامل بهائى|صفحه=۴۴۱ |نام=حسن بن علی|نام خانوادگی=طبری|سال=1383|ناشر=مرتضوی|فصل=حکایت ۹۸۴|جلد=۳}}</ref>''' [[شیخ طوسی|شیخ طوسی(ره)]] وی را در شمار یاران امام معرفی کرده است.'''<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=رجال الطوسي|نام=محمد بن حسن|نام خانوادگی=طوسی|ناشر=الشريف الرضی|مکان=قم|صفحه=104}}</ref><ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=المناقب|نام=محمد بن علی|نام خانوادگی=ابن‌شهرآشوب|ناشر=علامه|مکان=قم|جلد=4|صفحه=78}}</ref>''' او در طول مسیر کربلا همراه امام بوده و از راویان مشهور واقعه بوده و پس از واقعه بازداشت و بازجویی شد؛ اما پس از اعلام اینکه برده است، آزاد گردید.'''<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=كامل بهائى|صفحه=۴۴۱ |نام=حسن بن علی|نام خانوادگی=طبری|سال=1383|ناشر=مرتضوی|فصل=حکایت ۹۸۴|جلد=۳}}</ref><ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=كامل بهائى|صفحه=9|نام=حسن بن علی|نام خانوادگی=طبری|سال=1383|ناشر=مرتضوی|فصل=حکایت 1000|جلد=4}}</ref><ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=كامل بهائى|صفحه=7|نام=حسن بن علی|نام خانوادگی=طبری|سال=1383|ناشر=مرتضوی|فصل=حکایت ۱۳۲۷|جلد=5}}</ref><ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=كامل بهائى|صفحه=29|نام=حسن بن علی|نام خانوادگی=طبری|سال=1383|ناشر=مرتضوی|فصل=حکایت ۱۵۸۳|جلد=6}}</ref><ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=انساب الاشراف|سال=۱۴۱۷|نام=أحمد بن يحيى بن جابر بن داود|نام خانوادگی=بلاذری|جلد=3|صفحه=410}}</ref><ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=الأخبار الطوال|سال=1373|نام=احمد بن داود|نام خانوادگی=دینوری|ناشر=الشريف الرضی|صفحه=۲۵۹}}</ref>''' در [[زیارت رجبیه]] به وی سلام داده شده است:'''<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=كامل بهائى|صفحه=118|نام=حسن بن علی|نام خانوادگی=طبری|سال=1383|ناشر=مرتضوی|فصل=بخش سيزدهم، فصل دوازدهم، زيارت امام عليه السلام در أوّل رجب|جلد=12}}</ref>''' | |||
{{متن عربی|السلام علی عقبة بن سمعان|ترجمه=سلام بر عقبة بن سمعان.}} | |||
* [[ضحّاك بن عبد اللّه مشرقی]]، از همراهان [[امام حسین(ع)]] بود که همراهی خود را مشروط به نتیجه بخش بودن آن می‌دانست. پس از اینکه سرنوشت جز [[شهادت]] محتمل نبود، این موضوع را با امام در میان گذاشت و امام اجازه داد که در صورت امکان خود را از حلقه محاصره دشمن خارج سازد. بنابر این او تصمیم به ترک میدان گرفت و از همراهی با امام(ع) منصرف شد.'''<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=تاریخ الطبری|نام=محمد بن جریر بن یزید|نام خانوادگی=طبری|جلد=5|صفحه=۴4۴}}</ref><ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=انساب الاشراف|سال=۱۴۱۷|نام=أحمد بن يحيى بن جابر بن داود|نام خانوادگی=بلاذری|جلد=3|صفحه=404}}</ref>''' | |||
* [[مسلم بن رباح]]، منشی علی بن ابی طالب(ع) بود که به دست امام حسین(ع) آزاد شده بود و همچنین غلام ایشان نیز محسوب می‌شد.'''<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=رجال الطوسي|نام=محمد بن حسن|نام خانوادگی=طوسی|ناشر=الشريف الرضی|مکان=قم|صفحه‌ها=105 و ۲۷۳}}</ref>''' برخی منابع بیان می‌کنند که وی در روز عاشورا همراه امام(ع) بود، اما به احتمال زیاد به دلیل وضعیت بردگی، از آسیب مصون ماند.'''<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=كامل بهائى|صفحه=217|نام=حسن بن علی|نام خانوادگی=طبری|سال=1383|ناشر=مرتضوی|فصل=بخش هشتم، فصل نهم، اصابت تيرى به پيشانى امام عليه السلام|جلد=7}}</ref>''' | |||
* [[غلام عبد الرحمان بن عبد ربّه انصاری|<br />غلام عبد الرحمان بن عبد ربّه انصاری]]، به عنوان راوی برخی رویدادهای مربوط به واقعه کربلا شناخته می‌شود. وی شرح تنویر(نوره کشیدن) [[امام حسین(ع)]] و یارانش در صبح عاشورا و برخی شوخی‌های آنان را نقل کرده است.'''<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=كامل بهائى|صفحه=73|نام=حسن بن علی|نام خانوادگی=طبری|سال=1383|ناشر=مرتضوی|فصل=حکایت ۱۶۰۹|جلد=6}}</ref>''' درباره سرنوشت خود چنین گفته است:'''<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=كامل بهائى|صفحه=147|نام=حسن بن علی|نام خانوادگی=طبری|سال=1383|ناشر=مرتضوی|فصل=حکایت ۱۶۵۲ |جلد=6}}</ref>''' «سپس حسین(ع) بر اسبش سوار شد و قرآن خواست. آن را گرفت و در برابر خود قرار داد. سپس یارانش در مقابل او نبرد سختی کردند. من وقتی دیدم آنان بر زمین افتادند، خود را رها ساختم و از آنان جدا شدم.» | |||
== منابع == | == منابع == | ||
{{پانویس|۲}} | {{پانویس|۲}} | ||
{{شاخه | {{شاخه | ||
| شاخه اصلی = | | شاخه اصلی =تاریخ و سیره | ||
| شاخه فرعی۱ = | | شاخه فرعی۱ =تاریخ اسلام | ||
| شاخه فرعی۲ = | | شاخه فرعی۲ =تاریخ صدر اسلام | ||
| شاخه فرعی۳ = | | شاخه فرعی۳ =واقعه کربلا | ||
}} | }} | ||
{{ | {{ارزیابی | ||
| شناسه = | | شناسه = شد | ||
| | | عکس = شد | ||
| | | درگاه = شد | ||
| | | ادبیات = شد | ||
| | | پیوند = شد | ||
| | | ناوبری = شد | ||
| | | تغییرمسیر = <!--خالی | شد--> | ||
| ارجاعات = | | ارجاعات = شد | ||
| | | ارزیابی کمی = شد | ||
| | | ارزیابی کیفی = <!--خالی | شد--> | ||
| اولویت = ج | |||
| اولویت = | | کیفیت = <!--خیلی‌خوب | خوب | متوسط | ضعیف--> | ||
| کیفیت = | |||
}} | }} | ||
{{پایان متن}} | {{پایان متن}} | ||
نسخهٔ کنونی تا ۲۱ اوت ۲۰۲۵، ساعت ۰۷:۴۹
سؤال
در واقعه کربلا، چه کسانی از سپاهیان امام حسین به اسارت درآمدند؟
درگاه‌ها
اسیران واقعه کربلا بخشی از تراژدی کربلاست. پس از عاشورا، تعدادی از اعضای خانواده امام حسین(ع) و شماری از یاران باقی‌مانده او به اسارت درآمدند. این اسرا، که بیشترشان زن و کودک بودند، شب یازدهم محرم در کربلا نگه داشته شدند و فردای آن روز ابتدا به کوفه و سپس با شرایطی سخت و تحقیرآمیز به شام برده شدند. در طول این مسیر، اتفاقاتی رخ داد که بعدها نقش مهمی در روشنگری مردم و افشای ظلم حاکمان وقت داشت.
اسارت اهل بیت(ع)، شامل مصائب طاقت‌فرسایی مثل غارت خیمه‌ها، آتش‌سوزی، بی‌پناهی زنان و کودکان و در نهایت نمایش عمومی آنان در کوچه و بازار بود. این اتفاقات با خطبه‌ها و سخنرانی‌های تاثیرگذار مانند سخنان زینب کبری(س) همراه شد که به شدت وجدان عمومی جامعه آن زمان را تحت تأثیر قرار داد. شمار دقیق اسرا در منابع مختلف، متفاوت گزارش شده، اما نام‌هایی از اعضای خاندان بنی‌هاشم و غیر بنی هاشم در فهرست اسیران آمده است. این موضوع، یکی از ابعاد مهم و کمتر شناخته شده واقعه کربلاست که در طول تاریخ مورد توجه قرار گرفته است.
رخدادهای اسارت
سه محور اصلی در موضوع اسیران واقعه کربلا قابل توجه است:
- شرح مصائب و نحوه اسارت خاندان امام حسین(ع) پس از شهادت ایشان و یارانش که شامل به آتش کشیدن خیمه‌ها، غارت اموال، و بیرون راندن زنان و کودکان به حالت اسارت و بی‌پوشش از خیمه‌هاست؛ زنان اهل بیت(ع) به صورت اسیر و با حالتی اندوهناک و تحقیرآمیز، بین میدان نبرد و قتلگاه امام حسین(ع) عبور داده شدند و بر مصائب واردشده بر خود و خاندان پیامبر(ص) ندبه و زاری کردند.[۱] [۲]
- دوم، انتقال اسرا به کوفه و شام و نحوه مواجهه مردم با آنان؛ گزارش شده است که سر امام حسین(ع) همراه کاروان اسرا وارد شام شد و زنان و کودکان خاندان پیامبر(ص) بدون پوشش مناسب، بر شتران بی‌جهاز به نمایش گذاشته شدند؛ در این مسیر، برخی از اصحاب و مردم پس از شناخت منزلت اهل بیت(ع) دچار پشیمانی و توبه شدند.[۳]
- سوم، انعکاس رنج و مظلومیت اسرا در قالب سوگواری و اعتراضات زینب کبری(س) و دیگر زنان اهل بیت در برابر ظلم‌های وارده و بازگویی مصائب به مردم حاضر در کوفه و شام، که به آگاهی بخشی و روشنگری افکار عمومی منجر شد.[۴] [۵]
مسیر اسارت
.jpg)
فهرست اسیران واقعه کربلا شامل کسانی است که پس از نبرد کربلا در دهم محرم، شب یازدهم محرم در کربلا نگه داشته شدند و بعد از ظهر روز یازدهم، به کوفه نزد عبیدالله بن زیاد برده شدند و در کاخ عبیدالله بن زیاد حضور یافتند. سپس با وضعیتی دشوار و تحقیرآمیز بر محمل‌هایی سوار کرده و با همراهی گروهی از جمله شمر و طارق بن مُحَفِّز به دربار یزید بن معاویه به شام فرستاده شدند. او دست و پای برخی همچون امام سجاد(ع) را غل و زنجیر کرد. این افراد عمدتاً از خاندان اهل بیت امام حسین (ع) و برخی یاران باقی‌مانده او بودند که پس از شهادت امام حسین و یارانش به اسارت درآمدند و به کوفه و سپس شام فرستاده شدند. این مسیر به طول انجامید و در طول آن، بازماندگان خطبه‌هایی ایراد کردند که نقش مهمی در افشای ظلم و مظلومیت اهل بیت داشت. بنابر عبارتی از شیخ مفید[۶]، می‌توان ورود اسرای کربلا به کوفه را دوازدهم محرم دانست.[۷] پس از آن عبیدالله بن زیاد، گروهی از جمله شمر و طارق بن مُحَفِّز را به همراه اسیران کربلا به شام فرستاد.[۸]
درباره بازگشت اسیران کربلا از شام به مدینه یا به کربلا، نظرات مختلفی وجود دارد.[۹] شیخ مفید[۱۰]، شیخ طوسی[۱۱] و کفعمی[۱۲] بیان کرده‌اند که کاروان اهل بیت(ع) پس از بازگشت از شام، به مدینه رفته‌اند. همچنین محدث نوری، شیخ عباس قمی و مرتضی مطهری نیز با بازگشت اسیران به کربلا در اولین اربعین مخالفت کرده‌اند.[۱۳][۱۴]
تعداد اسراء
تعداد اسیران واقعه کربلا، همانند تعداد شهدا، در منابع مختلف با اختلاف گزارش شده است. درباره شمار اسیران مرد، آمارهایی چون چهار نفر[۱۵]، پنج نفر[۱۶]، ده نفر[۱۷] و دوازده نفر[۱۸][۱۹][۲۰] نقل شده است. همچنین درباره زنان اسیر، برخی منابع تعداد آن‌ها را چهار نفر[۲۱]، شش نفر[۲۲] و بیست نفر[۲۳] دانسته‌اند. از این رو، نمی‌توان به صورت قطعی درباره تعداد دقیق اسرا اظهار نظر کرد؛ با این حال، فهرستی از افراد شناخته شده‌ای که در منابع مختلف به عنوان اسیران کربلا یاد شده‌اند، ذکر خواهد شد.
اسیران بنی‌هاشم
مردان
- امام سجاد(ع)، فرزند امام حسین(ع).
- امام باقر(ع)، نوه امام حسین(ع).[۲۴][۲۵]
- حسن بن حسن، که با لقب حسن مثنّا شناخته می‌شود،[۲۶][۲۷] از چهره‌های برجسته اهل بیت (ع) به شمار می‌رود. او پدرش امام حسن(ع) و مادرش فاطمه، دختر امام حسین (ع) بود.[۲۸] بر اساس منابع تاریخی، هنگام وقوع حادثه کربلا، او حدود بیست سال سن داشته است.[۲۹][۳۰] در جریان نبرد، حسن مثنّا با شجاعت فراوان جنگید تا آن جا که بر اثر زخم‌های سنگین، از حال رفت.[۳۱][۳۲] پس از بیهوشی، وی را به کوفه منتقل کردند و تحت درمان قرار گرفت. پس از بهبودی، راهی مدینه شد.[۳۳][۳۴][۳۵] بر پایه روایت‌های تاریخی، گفته می‌شود که او در سن ۳۵،[۳۶][۳۷][۳۸] ۳۷ یا ۳۸ سالگی،[۳۹] به فرمان ولید بن عبدالملک مسموم شد و به شهادت رسید. پیکر پاک او در قبرستان بقیع به خاک سپرده شد.[۴۰][۴۱][۴۲] البته، اختلاف در این روایات به‌گونه‌ای است که جمع‌بندی میان آن‌ها دشوار به نظر می‌رسد.[۴۳]
- عمرو بن حسن، فرزند امام حسن(ع).[۴۴][۴۵]
- محمّد بن حسین، فرزند امام حسین(ع).[۴۶][۴۷][۴۸]
- قاسم بن عبد اللّه بن جعفر، نوه جعفر طیار.[۴۹][۵۰][۵۱]
- قاسم بن محمّد بن جعفر، نوه جعفر طیار.[۵۲]
- محمّد بن عقیل[۵۳][۵۴][۵۵]
زنان
- زینب کبری(س)، دختر امام علی(ع).[۵۶]
- اُمّ كلثوم که با لقب زینب صغرا شناخته می‌شود، دختر امام علی(ع) است.[۵۷][۵۸] برخی منابع مادر او را به فاطمه زهرا(س) منتسب کرده‌اند، اما این دیدگاه با تردیدهایی همراه است. دلیل این تردید آن است که اُم‌کلثومی که نامش در برخی گزارش‌ها به‌عنوان مادر وی ذکر شده، طبق نظر مشهور، پیش از وفات امام حسن(ع) از دنیا رفته بوده است.[۵۹]
- فاطمه که با لقب فاطمه صغراء نامیده می‌شود،[۶۰] دختر امام علی(ع) است.[۶۱] همسرش که ابو سعید بن عقیل است، در کربلا به شهادت رسیده.[۶۲]
- فاطمه، دختر امام حسن(ع)[۶۳][۶۴][۶۵][۶۶] و همسر امام سجاد(ع) و مادر امام باقر(ع).
- فاطمه، دختر امام حسین(ع).[۶۷][۶۸][۶۹][۷۰][۷۱][۷۲]
- سَكینه، دختر امام حسین(ع).[۷۳][۷۴][۷۵][۷۶][۷۷]
- رباب، همسر امام حسین(ع). وی، مادر علی اصغر(ع) است و بر پایه گزارش های معتبر ، در كربلا حضور داشته است.[۷۸][۷۹]
اسیران غیر بنی‌هاشم
- مُرَقّع بن ثُمامه اسدی،[۸۰][۸۱][۸۲][۸۳] بر اساس یکی از گزارش‌ها، در کربلا زخمی شد و در کوفه از دنیا رفت.[۸۴] طبق روایت دیگری، پس از واقعه کربلا به زاره تبعید گردید[۸۵][۸۶] و در روایتی دیگر به رَبذه منتقل شد، و تا زمان فوت یزید باقی ماند و پس از فرار ابن زیاد به شام، به کوفه بازگشت.[۸۷]
- سوّار بن عُمَیر جابری،[۸۸][۸۹][۹۰] از شهدای واقعه کربلا است که در جریان نبرد مجروح و اسیر شد و حدود شش ماه پس از آن، به دلیل شدت جراحات وارده به شهادت رسید. در متون زیارت ناحیه مقدسه، وی با عبارت زیر مورد احترام قرار گرفته است:[۹۱]
«السلام عَلَی الجَریحِ المَأسورِ سَوّارِ بنِ أبی حِمَیرٍ الفَهمِی الهَمدانِی؛ سلام بر زخمی اسیر ، سوّار بن ابی حِمیر فَهْمی هَمْدانی»
- عمرو بن عبد اللّه جُندَعی،[۹۲] از دیگر مجروحان واقعه کربلا بوده که یک سال پس از این حادثه به شهادت رسید.[۹۳][۹۴] زیارت ناحیه مقدسه وی را اینگونه یاد می‌کند:[۹۵]
«السلام عَلَی المُرتَثِّ مَعَهُ عَمرِو بنِ عَبدِ اللّهِ الجَندَعِی؛ سلام بر مجروح کم‌جان، عمرو بن عبد اللّه جُندعی است.»
- عُقْبة بن سَمعان، غلام رباب همسر امام حسین(ع)، یکی از یاران نزدیک امام در واقعه کربلا بوده است.[۹۶][۹۷][۹۸] شیخ طوسی(ره) وی را در شمار یاران امام معرفی کرده است.[۹۹][۱۰۰] او در طول مسیر کربلا همراه امام بوده و از راویان مشهور واقعه بوده و پس از واقعه بازداشت و بازجویی شد؛ اما پس از اعلام اینکه برده است، آزاد گردید.[۱۰۱][۱۰۲][۱۰۳][۱۰۴][۱۰۵][۱۰۶] در زیارت رجبیه به وی سلام داده شده است:[۱۰۷]
«السلام علی عقبة بن سمعان؛ سلام بر عقبة بن سمعان.»
- ضحّاك بن عبد اللّه مشرقی، از همراهان امام حسین(ع) بود که همراهی خود را مشروط به نتیجه بخش بودن آن می‌دانست. پس از اینکه سرنوشت جز شهادت محتمل نبود، این موضوع را با امام در میان گذاشت و امام اجازه داد که در صورت امکان خود را از حلقه محاصره دشمن خارج سازد. بنابر این او تصمیم به ترک میدان گرفت و از همراهی با امام(ع) منصرف شد.[۱۰۸][۱۰۹]
- مسلم بن رباح، منشی علی بن ابی طالب(ع) بود که به دست امام حسین(ع) آزاد شده بود و همچنین غلام ایشان نیز محسوب می‌شد.[۱۱۰] برخی منابع بیان می‌کنند که وی در روز عاشورا همراه امام(ع) بود، اما به احتمال زیاد به دلیل وضعیت بردگی، از آسیب مصون ماند.[۱۱۱]
غلام عبد الرحمان بن عبد ربّه انصاری، به عنوان راوی برخی رویدادهای مربوط به واقعه کربلا شناخته می‌شود. وی شرح تنویر(نوره کشیدن) امام حسین(ع) و یارانش در صبح عاشورا و برخی شوخی‌های آنان را نقل کرده است.[۱۱۲] درباره سرنوشت خود چنین گفته است:[۱۱۳] «سپس حسین(ع) بر اسبش سوار شد و قرآن خواست. آن را گرفت و در برابر خود قرار داد. سپس یارانش در مقابل او نبرد سختی کردند. من وقتی دیدم آنان بر زمین افتادند، خود را رها ساختم و از آنان جدا شدم.»
منابع
- ↑ علامه مجلسی، محمدباقر بن محمدتقی (۱۴۰۳). «الجزء الخامس و الأربعون». بحار الانوار. ج۴۵. ص۵۱.
- ↑ بحرانی، عبدالله بن نورالله. «الجزء السابع عشر». عوالم العلوم و المعارف. ج۱۷. ص۳۰۲.
- ↑ علامه مجلسی، محمدباقر بن محمدتقی (۱۴۰۳). «الجزء الخامس و الأربعون». بحار الانوار. ج۴۵. ص۱۲۷.
- ↑ علامه مجلسی، محمدباقر بن محمدتقی (۱۴۰۳). «الجزء الخامس و الأربعون». بحار الانوار. ج۴۵. ص۵۱.
- ↑ علامه مجلسی، محمدباقر بن محمدتقی (۱۴۰۳). «الجزء الخامس و الأربعون». بحار الانوار. ج۴۵. ص۱۲۷.
- ↑ شیخ مفید، محمد بن محمد بن نُعمان (۱۴۱۳). ارشاد. ج۲. ص۱۱۴.
- ↑ گروهی از تاریخ‌پژوهان (۱۳۹۱). تاریخ قیام و مقتل جامع سیدالشهداء. ج۲. ص۳۹.
- ↑ بلاذری، أحمد بن يحيى بن جابر بن داود (۱۴۱۷). انساب الاشراف. ج۳. ص۴۱۶.
- ↑ ری‌شهری، محمدی (۱۳۸۸). دانشنامه امام حسین(ع). ج۸. ص۳۹۳.
- ↑ شیخ مفید (۱۴۱۳). مسار الشیعه. ص۴۶.
- ↑ طوسى، محمد بن حسن بن علی بن حسن (۱۴۱۱). مصباح المتهجّد. ج۲. ص۷۸۷.
- ↑ کفعمی، ابراهیم بن علی (۱۴۰۵). المصباح للکفعمی. ص۵۱۰.
- ↑ محدث نوری، حسین بن محمد تقی بن علی محمد نوری طبرسی (۱۴۲۰). لؤلؤ و مرجان. صص۲۰۸وـ۲۰۹.
- ↑ قمی (۱۳۷۲). منتهی الآمال. صص۵۲۴و۵۲۵.
- ↑ دینوری، احمد بن داود (۱۳۷۳). الأخبار الطوال. الشريف الرضی. ص۲۵۹.
- ↑ الزهري، محمد بن سعد بن منيع (۱۴۱۴). «الطبقة الخامسة من الصحابة». الطبقات الكبرى. ج۱. الطائف. ص۴۷۸.
- ↑ ابن حیون، نعمان بن محمّد (۱۴۰۹). شرح الاخبار فی فضائل الائمة الاطهار. ج۳. موسسه النشر الإسلامی. ص۱۹۶.
- ↑ ابن حیون، نعمان بن محمّد (۱۴۰۹). «حکایت ۲۳۵۷». شرح الاخبار فی فضائل الائمة الاطهار. ج۳. موسسه النشر الإسلامی. ص۲۷۱.
- ↑ ابن حیون، نعمان بن محمّد (۱۴۰۹). «حکایت ۲۳۵۹». شرح الاخبار فی فضائل الائمة الاطهار. ج۳. موسسه النشر الإسلامی. ص۲۷۳.
- ↑ ابن حیون، نعمان بن محمّد (۱۴۰۹). «حکایت ۲۳۸۷». شرح الاخبار فی فضائل الائمة الاطهار. ج۳. موسسه النشر الإسلامی. ص۳۰۱.
- ↑ ابن حیون، نعمان بن محمّد (۱۴۰۹). شرح الاخبار فی فضائل الائمة الاطهار. ج۳. موسسه النشر الإسلامی. ص۱۹۶.
- ↑ الزهري، محمد بن سعد بن منيع (۱۴۱۴). «الطبقة الخامسة من الصحابة». الطبقات الكبرى. ج۱. الطائف. ص۴۷۹.
- ↑ طبری، حسن بن علی (۱۳۸۳). كامل بهائى. مرتضوی. ص۲۸۷.
- ↑ طبری، حسن بن علی (۱۳۸۳). «حکایت ۲۳۸۷». كامل بهائى. مرتضوی. ص۳۰۱.
- ↑ طبری، حسن بن علی (۱۳۸۳). «حکایت ۲۳۹۳». كامل بهائى. مرتضوی. ص۳۰۹.
- ↑ طبری، حسن بن علی (۱۳۸۳). «حکایت ۲۲۷۴». كامل بهائى. مرتضوی. ص۱۱۷.
- ↑ طبری، حسن بن علی (۱۳۸۳). «حکایت ۲۸۷۶». كامل بهائى. ج۱۰. مرتضوی. ص۱۲۵.
- ↑ طبری، حسن بن علی (۱۳۸۳). «بخش يكم، فصل ششم، فاطمه». كامل بهائى. مرتضوی. ص۲۵۱.
- ↑ المحلی، حميد الشهيد بن احمد بن محمد (۱۴۲۳). الحدائق الورديّة. مطبوعات مكتبه مركز بدر العلمی والثقافی. ص۱۳۴.
- ↑ حسینی العبدلی، جمال‌الدین احمد بن محمد (۱۴۲۱). التذكرة فى الأنساب المطهرة. قم: انتشارات کتابخانه آیت‌الله مرعشی نجفی. ص۹۰.
- ↑ المحلی، حميد الشهيد بن احمد بن محمد (۱۴۲۳). الحدائق الورديّة. مطبوعات مكتبه مركز بدر العلمی والثقافی. ص۱۳۴.
- ↑ ابن عنبة، السيد جمال الدين أحمد بن علی الحسنی (۱۳۸۰). عمدة الطالب. منشورات الشريف الرضي. ص۱۰۰.
- ↑ حسینی العبدلی، جمال‌الدین احمد بن محمد (۱۴۲۱). التذكرة فى الأنساب المطهرة. قم: انتشارات کتابخانه آیت‌الله مرعشی نجفی. ص۹۰.
- ↑ ابن عنبة، السيد جمال الدين أحمد بن علی الحسنی (۱۳۸۰). عمدة الطالب. منشورات الشريف الرضي. ص۱۰۰.
- ↑ المحلی، حميد الشهيد بن احمد بن محمد (۱۴۲۳). الحدائق الورديّة. مطبوعات مكتبه مركز بدر العلمی والثقافی. ص۱۳۵.
- ↑ ابن عنبة، السيد جمال الدين أحمد بن علی الحسنی (۱۳۸۰). عمدة الطالب. منشورات الشريف الرضي. ص۱۰۰.
- ↑ شیخ مفید، محمد بن محمد بن نُعمان (١٤١٤). الارشاد. دارالمفید. ص۱۰۰.
- ↑ علوی، ابراهيم بن ناصر بن طباطبا (۱۳۷۷). منتقلة الطالبيّة. مكتبه الحيدريه. ص۳۰۸.
- ↑ المحلی، حميد الشهيد بن احمد بن محمد (۱۴۲۳). الحدائق الورديّة. مطبوعات مكتبه مركز بدر العلمی والثقافی. ص۱۳۶.
- ↑ المحلی، حميد الشهيد بن احمد بن محمد (۱۴۲۳). الحدائق الورديّة. مطبوعات مكتبه مركز بدر العلمی والثقافی. ص۱۳۶.
- ↑ ابن عنبة، السيد جمال الدين أحمد بن علی الحسنی (۱۳۸۰). عمدة الطالب. منشورات الشريف الرضي. ص۱۰۰.
- ↑ ابن صوفی، علی بن محمد علوی عمری (۱۴۰۹). ألمَجدی فی أنسابِ الطّالبیّین. انتشارات کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی. ص۳۶.
- ↑ مامقانی، عبدالله (۱۳۸۱). تنقيح المقال. موسسة آل البیت (ع) لإحیاء التراث. ص۲۷۳.
- ↑ الزهري، محمد بن سعد بن منيع (۱۴۱۴). «الطبقة الخامسة من الصحابة». الطبقات الكبرى. ج۱. الطائف. ص۴۷۸.
- ↑ شیخ مفید، محمد بن محمد بن نُعمان (١٤١٤). الارشاد. ج۲. دارالمفید. ص۳۶.
- ↑ ابن حیون، نعمان بن محمّد (۱۴۰۹). شرح الاخبار فی فضائل الائمة الاطهار. ج۳. موسسه النشر الإسلامی. ص۱۹۷.
- ↑ بابن عبد ربه الأندلسی، شهاب الدين أحمد بن محمد بن عبد ربه ابن حبيب ابن حدير بن سالم (۱۴۰۹). العقد الفريد. ج۳. دار الكتب العلمية. صص۳۶۸ و ۳۷۰.
- ↑ ابن قتيبة الدينوری، ابومحمد عبدالله بن مسلم (۱۴۱۰). الامامة والسياسة. ج۳. دار الأضواء. ص۱۲.
- ↑ ابن حیون، نعمان بن محمد. شرح الاخبار فی فضائل الائمة الاطهار. ج۳. ص۱۹۷.
- ↑ الزهري، محمد بن سعد بن منيع (۱۴۱۴). «الطبقة الخامسة من الصحابة». الطبقات الكبرى. ج۱. الطائف. ص۴۷۹.
- ↑ ذهبی، محمد بن احمد (۱۴۱۴). سیر أعلام النبلاء. ج۳. بیروت: مؤسسة الرسالة. ص۳۰۳.
- ↑ ابن حیون، نعمان بن محمد. شرح الاخبار فی فضائل الائمة الاطهار. ج۳. ص۱۹۷.
- ↑ ابن حیون، نعمان بن محمد. شرح الاخبار فی فضائل الائمة الاطهار. ج۳. ص۱۹۷.
- ↑ الزهري، محمد بن سعد بن منيع (۱۴۱۴). «الطبقة الخامسة من الصحابة». الطبقات الكبرى. ج۱. الطائف. ص۴۷۹.
- ↑ ذهبی، محمد بن احمد (۱۴۱۴). سیر أعلام النبلاء. ج۳. بیروت: مؤسسة الرسالة. ص۳۰۳.
- ↑ امین، محسن (۱۳۶۲). أعیان الشیعة. بیروت: دار التعارف للمطبوعات.
- ↑ ابن حیون، نعمان بن محمد. شرح الاخبار فی فضائل الائمة الاطهار. ج۳. ص۱۹۸.
- ↑ امین الاسلام طبرسی، فضل بن حسن بن فضل طَبْرِسی (۱۴۲۲). تاجُ المَوالید فی مَوالید الائمّة و وَفَیاتهم. بیروت: دارالقاری. ص۹۴.
- ↑ الزهري، محمد بن سعد بن منيع (۱۴۱۴). «الطبقة الخامسة من الصحابة». الطبقات الكبرى. ج۸. الطائف. ص۴۶۴.
- ↑ حافظ مزی، یوسف بن عبد الرحمن (۱۳۶۴). تهذيب الکمال في أسماء الرجال. ج۳۵. بیروت: مؤسسة الرسالة. ص۳۶۱.
- ↑ الزهري، محمد بن سعد بن منيع (۱۴۱۴). «الطبقة الخامسة من الصحابة». الطبقات الكبرى. ج۱. الطائف. ص۴۷۹.
- ↑ ارتاش بن تتش، ابراهيم بن عبد اللّه. تاريخ مدينة دمشق. ج۷۰. دار الفكر للطباعة. ص۳۶.
- ↑ ارتاش بن تتش، ابراهيم بن عبد اللّه. تاريخ مدينة دمشق. ج۷۰. دار الفكر للطباعة. ص۲۶۱.
- ↑ الزهري، محمد بن سعد بن منيع (۱۴۱۴). «الطبقة الخامسة من الصحابة». الطبقات الكبرى. ج۱. الطائف. ص۴۷۹.
- ↑ شیخ مفید، محمد بن محمد بن نُعمان (١٤١٤). الارشاد. ج۲. دارالمفید. ص۱۵۵.
- ↑ کلینی، محمد بن یعقوب (۱۳۶۳). الکافی. دار الکتب الإسلامیة. ص۴۶۹.
- ↑ الزهري، محمد بن سعد بن منيع (۱۴۱۴). «الطبقة الخامسة من الصحابة». الطبقات الكبرى. ج۱. الطائف. ص۴۷۹.
- ↑ ابو الفرج اصفهانی، علی بن حسین. الأغانی. ج۱۶. مصر: مطبعة التقدم. ص۱۵۰.
- ↑ ابو الفرج اصفهانی، علی بن حسین. الأغانی. ج۲۱. مصر: مطبعة التقدم. ص۱۲۶.
- ↑ ابن حیون، نعمان بن محمّد (۱۴۰۹). شرح الاخبار فی فضائل الائمة الاطهار. ج۳. موسسه النشر الإسلامی. ص۱۹۸.
- ↑ ذهبی، محمد بن احمد (۱۴۱۴). سیر أعلام النبلاء. ج۳. بیروت: مؤسسة الرسالة. ص۳۰۳.
- ↑ سبط ابن جوزی، یوسف بن قزاوغلی (۱۴۲۶). تَذکِرَةُ الخَواصّ مِنَ الأمّة فی ذِکرِ خَصائص الأئمة. مجمع جهانی اهل بیت. ص۲۶۴.
- ↑ ابن حیون، نعمان بن محمّد (۱۴۰۹). شرح الاخبار فی فضائل الائمة الاطهار. ج۳. موسسه النشر الإسلامی. ص۱۹۹.
- ↑ الزهري، محمد بن سعد بن منيع (۱۴۱۴). «الطبقة الخامسة من الصحابة». الطبقات الكبرى. ج۱. الطائف. ص۴۷۹.
- ↑ ابو الفرج اصفهانی، علی بن حسین. الأغانی. ج۱۶. مصر: مطبعة التقدم. ص۱۱۹.
- ↑ ذهبی، محمد بن احمد (۱۴۱۴). سیر أعلام النبلاء. ج۳. بیروت: مؤسسة الرسالة. ص۳۰۳.
- ↑ ابن حیون، نعمان بن محمّد (۱۴۰۹). شرح الاخبار فی فضائل الائمة الاطهار. ج۳. موسسه النشر الإسلامی. ص۱۹۹.
- ↑ ذهبی، محمد بن احمد (۱۴۱۴). سیر أعلام النبلاء. ج۳. بیروت: مؤسسة الرسالة. ص۳۰۳.
- ↑ الزهري، محمد بن سعد بن منيع (۱۴۱۴). «الطبقة الخامسة من الصحابة». الطبقات الكبرى. ج۱. الطائف. ص۴۷۹.
- ↑ طبری، محمد بن جریر بن یزید. تاریخ الطبری. ج۵. ص۴۵۴.
- ↑ دینوری، احمد بن داود (۱۳۷۳). الأخبار الطوال. الشريف الرضی. ص۲۵۹.
- ↑ بلاذری، أحمد بن يحيى بن جابر بن داود (۱۴۱۷). انساب الاشراف. ج۲. ص۴۱۱.
- ↑ حسینی العبدلی، جمال‌الدین احمد بن محمد (۱۴۲۱). التذكرة فى الأنساب المطهرة. قم: انتشارات کتابخانه آیت‌الله مرعشی نجفی. ص۵۰۴.
- ↑ ابن کلبی، هشام بن محمد. جمهرة النسب لإبن الکلبي. دمشق: دار الیقظة العربیة. ص۱۸۱.
- ↑ بلاذری، أحمد بن يحيى بن جابر بن داود (۱۴۱۷). انساب الاشراف. ج۲. ص۴۱۱.
- ↑ طبری، محمد بن جریر بن یزید. تاریخ الطبری. ج۵. ص۴۵۴.
- ↑ دینوری، احمد بن داود (۱۳۷۳). الأخبار الطوال. الشريف الرضی. ص۲۵۹.
- ↑ ابن‌شهرآشوب، محمد بن علی. المناقب. ج۴. قم: علامه. ص۱۲.
- ↑ طوسی، محمد بن حسن. رجال الطوسي. قم: الشريف الرضی. ص۱۰۱.
- ↑ طبری، حسن بن علی (۱۳۸۳). «بخش هشتم، فصل سوم، سخنى درباره ديگر ياران شهيد امام حسين(ع)». كامل بهائى. ج۶. مرتضوی. ص۴۰۵.
- ↑ المحلی، حميد الشهيد بن احمد بن محمد (۱۴۲۳). الحدائق الورديّة. مطبوعات مكتبه مركز بدر العلمی والثقافی. ص۱۲۲.
- ↑ طبری، حسن بن علی (۱۳۸۳). «بخش هشتم، فصل سوّم، سخنى درباره ديگر ياران شهيد امام حسين(ع)». كامل بهائى. ج۶. مرتضوی. ص۴۰۵.
- ↑ طبری، حسن بن علی (۱۳۸۳). «بخش هشتم،فصل دوم، سخنى درباره شهداى حمله نخست». كامل بهائى. ج۶. مرتضوی. ص۱۲۵.
- ↑ المحلی، حميد الشهيد بن احمد بن محمد (۱۴۲۳). الحدائق الورديّة. مطبوعات مكتبه مركز بدر العلمی والثقافی. ص۱۲۲.
- ↑ طبری، حسن بن علی (۱۳۸۳). «بخش سيزدهم، فصل سيزدهم، زيارت دوم به روايت الإقبال». كامل بهائى. ج۱۲. مرتضوی. ص۲۶۸.
- ↑ بلاذری، أحمد بن يحيى بن جابر بن داود (۱۴۱۷). انساب الاشراف. ج۳. ص۴۱۰.
- ↑ دینوری، احمد بن داود (۱۳۷۳). الأخبار الطوال. الشريف الرضی. ص۲۵۹.
- ↑ طبری، حسن بن علی (۱۳۸۳). «حکایت ۹۸۴». كامل بهائى. ج۳. مرتضوی. ص۴۴۱.
- ↑ طوسی، محمد بن حسن. رجال الطوسي. قم: الشريف الرضی. ص۱۰۴.
- ↑ ابن‌شهرآشوب، محمد بن علی. المناقب. ج۴. قم: علامه. ص۷۸.
- ↑ طبری، حسن بن علی (۱۳۸۳). «حکایت ۹۸۴». كامل بهائى. ج۳. مرتضوی. ص۴۴۱.
- ↑ طبری، حسن بن علی (۱۳۸۳). «حکایت ۱۰۰۰». كامل بهائى. ج۴. مرتضوی. ص۹.
- ↑ طبری، حسن بن علی (۱۳۸۳). «حکایت ۱۳۲۷». كامل بهائى. ج۵. مرتضوی. ص۷.
- ↑ طبری، حسن بن علی (۱۳۸۳). «حکایت ۱۵۸۳». كامل بهائى. ج۶. مرتضوی. ص۲۹.
- ↑ بلاذری، أحمد بن يحيى بن جابر بن داود (۱۴۱۷). انساب الاشراف. ج۳. ص۴۱۰.
- ↑ دینوری، احمد بن داود (۱۳۷۳). الأخبار الطوال. الشريف الرضی. ص۲۵۹.
- ↑ طبری، حسن بن علی (۱۳۸۳). «بخش سيزدهم، فصل دوازدهم، زيارت امام عليه السلام در أوّل رجب». كامل بهائى. ج۱۲. مرتضوی. ص۱۱۸.
- ↑ طبری، محمد بن جریر بن یزید. تاریخ الطبری. ج۵. ص۴۴۴.
- ↑ بلاذری، أحمد بن يحيى بن جابر بن داود (۱۴۱۷). انساب الاشراف. ج۳. ص۴۰۴.
- ↑ طوسی، محمد بن حسن. رجال الطوسي. قم: الشريف الرضی. صص۱۰۵ و ۲۷۳.
- ↑ طبری، حسن بن علی (۱۳۸۳). «بخش هشتم، فصل نهم، اصابت تيرى به پيشانى امام عليه السلام». كامل بهائى. ج۷. مرتضوی. ص۲۱۷.
- ↑ طبری، حسن بن علی (۱۳۸۳). «حکایت ۱۶۰۹». كامل بهائى. ج۶. مرتضوی. ص۷۳.
- ↑ طبری، حسن بن علی (۱۳۸۳). «حکایت ۱۶۵۲». كامل بهائى. ج۶. مرتضوی. ص۱۴۷.