نماز شب در روایات

سؤال

در روایات چه اهمیت و فضیلتی برای نماز شب، ذکر شده است؟

درگاه‌ها

نماز شب یکی از عبادات مستحب در دین اسلام است که در روایات اهل بیت(ع) دارای فضیلت و اهمیت ویژه‌ای می‌باشد. و سیره تمام اهل بیت و عالمان شیعی بوده است، و این سیره برگرفته از سفارش و تأکید قرآن و روایات بوده است. در روایات نماز شب به عنوان رمز سلامتی، دوری از گناه، زیادی رزق و روزی، نورانیت چهره و… یاد شده است. اهمیت نماز شب آنقدر زیاد است که حتی توصیه می‌شود که در صورت گذشتن وقت آن، قضای آن نیز خوانده شود. نماز شب از نشانه‌های شیعه واقعی شمرده شده است.

نماز شب یازده رکعت است که به صورت پنج نماز دورکعتی و یک نماز یک‌رکعتی خوانده می‌شود. سه رکعت آخر فضیلت بیشتری بر دیگر رکعت‌ها دارد که شامل دو رکعت نماز شَفع و یک رکعت نماز وَتْر می‌شود.

نماز شب در فقه

نماز شب ۱۱ رکعت است: هشت رکعت آن به صورت چهار نماز دورکعتی به نیت نافله شب خوانده می‌شود. دو رکعت به نیت نماز شَفع. یک نماز یک‌رکعتی هم به نیت نماز وَتر خوانده می‌شود.

اهمیت نماز شب در روایات

نماز شب از نمازهای مستحبی است که بسیار بر روی آن تأکید شده است. فضیلت و اهمیت نماز شب تا به آن اندازه است که خداوند به رسول خدا(ص) می‌فرماید: ﴿وَمِنَ اللَّیْلِ فَتَهَجَّدْ بِهِ نَافِلَةً لَکَ عَسَیٰ أَنْ یَبْعَثَکَ رَبُّکَ مَقَامًا مَحْمُودًا؛ و پاسی از شب را زنده بدار، تا برای تو [به منزله] نافله‌ای باشد، امید که پروردگارت تو را به مقامی ستوده برساند.﴾(اسراء:۷۹) خداوند نتیجه نماز شب برای پیامبر(ص) را رسیدن به مقام محمود می‌داند. روایات اسلامی، اعم از روایات اهل بیت(ع) و روایاتی که از طرق اهل تسنن نقل شده است مقام محمود را به عنوان مقام شفاعت کبری تفسیر کرده است‏.

نماز شب، از نمازهای مستحبی است که در روایات بر خواندن آن تأکید شده است. از جمله پیامبر اکرم(ص) در وصیتش به امام علی(ع)، سه بار بر نماز شب سفارش کرده است. همچنین از آن حضرت خطاب به مسلمانان نقل شده است: «بر شما باد به نماز شب، اگرچه یک رکعت باشد؛ زیرا نماز شب انسان را از گناه بازمی‌دارد و خشم پروردگار را خاموش می‌کند و سوزش آتش را در قیامت دفع می‌کند». در کتاب‌های حدیثی بابی با عنوان «صلاة اللَّیل» به روایات این موضوع اختصاص دارد.

به گفته شیخ صدوق (درگذشته ۳۸۱ق) محدث شیعه، نماز شب بر پیامبر(ص) واجب بود و بر دیگران مستحب است. شیخ مفید هم نماز شب را سنت مؤکَد دانسته است.

نماز شب از نمازهای بسیار با فضیلت است‏. در روایات آمده است تمام انبیا نماز شب داشتند. نماز شب، رمز سلامتی بدن و روشنایی قبر است. در اخلاق، رزق، برطرف شدن اندوه، ادای دین و نورچشم مؤثّر است.

فضیلت نماز شب در روایات

علامه مجلسی در جلد هیجده بحارالانوار، پس از نقل آیات قرآنی در فضیلت نماز شب، بیش از هفتاد روایت نقل فرموده است. در کتاب وسائل الشیعه، ۴۱ حدیث در فضل نماز شب و شب زنده‌داری، و چندین حدیث بر کراهت ترک آن آمده است.

فضیلت نماز شب در کلام حضرت محمد

رسول خدا(ص):

«مَن صَلّی بِاللَّیلِ حَسُنَ وَجهُهُ بِالنَّهارِ»

آن کس که در شب نماز بخواند صورتش در روز نیکو و نورانی شود.

وسائل الشیعه، ج ۵، ص ۲۷۱

روایات فراوانی در فضیلت نماز شب از پیامبر اکرم(ص) نقل شده است که به بخشی از آنها اشاره می‌شود:

• روایات زیادی از پیامبر(ص) و اهل بیت(ع) برای نماز شب و بیان فضیلت آن وارد شده است. پیامبر(ص) پیش از رحلت، در ضمن وصایایی به امام علی(ع)، سه بار فرمود: «برتو باد خواندنِ نماز شب».
• پیامبر(ص): جبرئیل پیوسته مرا به شب زنده‌داری سفارش می‌کرد، تا جایی که گمان بردم بهترین افراد امّت من شبها را هرگز نخواهند خوابید.
• پیامبر(ص): رحمت خدا بر آن مردی باد، که نیمه‌های شب برخیزد و نماز بخواند و همسرش را برای نماز خواندن بیدار کند و اگر بیدار نشد آب به صورتش بپاشد. همچنین بر آن زنی که نیمه‌های شب از خواب برخیزد و نماز بخواند و شوهرش را برای نماز بیدار کند و اگر امتناع کرد، به صورتش آب پاشد.
• پیامبر(ص): هرگاه بنده در دل شب، با سرور خود خلوت کند و با او به راز و نیاز پردازد، خداوند نور را در دلش ثابت گرداند … سپس به فرشتگانش فرماید: «ای فرشتگان من! به بنده ام بنگرید که در دل شب تار که اهل باطل به لهو و لعب سرگرمند و غافلان خفته‌اند، با من خلوت کرده است. گواه باشید که من او را آمرزیدم».
• پیامبر(ص): بر شما باد به شب زنده داری که آن شیوه شایستگان پیش از شماست. و شب زنده داری مایه تقرّب به خدا و بازداشتن از گناه است.
• پیامبر(ص): ای مسلمانان! نماز شب و راز و نیاز شبانه را فراموش نکنید، که شب زنده داری روش و سیره صالحان قبل از شما بوده است و موجب نزدیکی به خداوند می‌گردد، و ابزار بازدارنده گناهان است، و کفّاره گناهان محسوب می‌شود.
• پیامبر(ص) به علی(ع) توصیه می‌کند: بر تو باد که نماز شب را به جای آوری! پیامبر این سخن را چهار بار تکرار کرد.
• پیامبر(ص): خداوند ابراهیم(ع) را به مقام دوستی خود (مقام خلیل اللّهی) نرساند مگر به خاطر اطعام طعام و نماز شبانه هنگامی که مردم در خواب بودند.
• پیامبر(ص): وقتی که ایستاد بنده از خوابگاه لذیذش که راضی کند حق را به نماز شب، در صورتی که چرت می‌زند، مباهات می‌فرماید خدای تعالی به واسطه او بر ملائکه و فرماید: شاهد باشید که او را آمرزیدم.
• رسول خدا(ص) فرمود:««افْضَلُ الصَّلاةِ بَعْدَ الصَّلاةِ الْمَکتوبَةِ الصَّلاةُ فی جَوْفِ اللَّیل»؛ برترین نماز بعد از نماز واجب، نماز شب است.»
• پیامبر اسلام(ص) می‌فرمایند: «دو رکعت نماز در دل شب، از دنیا و آنچه در آن است نزد من محبوب تر است».
• ابن‌عباس می‌گوید: پیامبر اکرم(ص) فرمودند: «شریف‌ترین افراد امت من دو گروه هستند: ۱-حاملان و حافظان قرآن. ۲-اصحاب شب (شب زنده داران)».

فضیلت نماز شب در کلام امام علی

روایات فراوانی در فضیلت نماز شب از امام علی(ع) نقل شده است که به بخشی از آنها اشاره می‌شود:

• روایتی که از امام علی(ع) نقل شده، بیداری شب باعث سلامتی بدن، خشنودی پروردگار، در معرض رحمت و لطف خدا قرار گرفتن و تمسک به اخلاق پیامبران می‌شود.
• امام علی(ع) می‌فرمایند:«اِنَّ اللّهَ عَزَّوَجَلَّ اِذا اَرادَ اَنْ يُصيبَ اَهْلَ اْلاَرْضِ بِعَذابٍ قالَ لَوْلاَ الذَّينَ يَتَحابُّونَ بِجَلالى، وَيَعْمُرُونَ مَساجِدى وَيَسْتَغْفِرُونَ بِاْلاَسْحارِ لاَنْزَلْتُ بِهِمْ عَذابى؛ هنگامى كه خداوند بزرگ اراده مى كند مردم روى زمين را گرفتار عذاب كند مى گويد: اگر نبودند كسانى كه مرا بخاطر جلال و جبروتم دوست مى دارند و مساجد مرا آباد مى كنند و سحرگاهان استغفار مى كنند عذابم را بر زمينيان نازل مى كردم.»
• امام علی(ع) می‌فرمایند:«ما تَرَكْتُ صلاةَ اللَّيْلِ مُنْذُ سَمِعْتُ قَوْلَ النَّبِىِّ صلي الله عليه و آله: «صَلاةُ اللَّيْلِ نُورٌ»، فَقالَ اِبْنُ الْكَوّاءِ: وَ لَيْلَةَ الهَريرِ؟ قالَ: وَلالَيْلَةَ الهَريرِ؛ از روزى كه اين گفتار پيامبر كه: «نماز شب نور است» را شنيدم نماز شب را ترك نكردم. ابن الكّواء گفت:در شب هرير هم ترك نشد امام فرمود: نه، در آن شب هم ترك نشد.»(لیلة الهریر نام شبی است که جنگ سختی میان علی علیه السلام و معاویه واقع شد)

فضیلت نماز شب در کلام امام صادق

امام صادق(ع):

«شَرَفُ الْمُؤْمِنِ صَلاتُهُ بِاللَّیلِ، وَعِزُّهُ کفُّ الاَذی عَنِ النّاسِ»

شرافت مؤمن به نماز شب اوست و عزّت و بزرگواری او در خودداری از آزار مردم.»

شیخ صدوق، الخصال، ۱۳۶۲ش، ج۱، ص۶.

روایات فراوانی در فضیلت نماز شب از امام صادق(ع) نقل شده است که به بخشی از آنها اشاره می‌شود:

• امام صادق(ع): نماز شب چهره را سفید و نورانی می‌کند، نماز شب انسان را خوشبو می‌کند، نماز شب روزی می‌آورد.
• امام صادق(ع): شرف مؤمن در نماز شب، و عزت او بی‌نیازی‌اش از مردم است. نماز شب فخر مؤمن و زینت او در دنیا و آخرت است.
• امام صادق(ع): نماز شب موجب رضایت پروردگار و محبت ملائکه، و سنت انبیاء، و نور معرفت و اصل ایمان، و راحتی بدن، و کراهت و ناخشنودی شیطان، و سلاح بر دشمنان، و موجب اجابت دعاء، و قبولی اعمال، و برکت در رزق، و شفیع بین انسان و ملک‌الموت، و چراغ گور انسان، و فرش زیر پهلوی انسان در قبر، و جواب منکر و نکیر، و مونس و زائر انسان در قبر تا روز قیامت است.
• امام صادق(ع) هرکس نماز شب نخواند از شیعیان ما نیست.
• امام صادق(ع): سه چیز از عنایات مخصوص الهی است: عبادت شبانه (نماز شب) و افطار دادن به روزه‌داران، و ملاقات برادران مسلمان.
• امام صادق(ع): نماز شب گناهان روز را از بین می‌برد.

فضیلت نماز شب در کلام امام رضا

• امام رضا(ع): بر شما باد به نماز شب که هیچ بنده مؤمنی در آخر شب برنمی‌خیزد و هشت رکعت نماز و دو رکعت شفع و یک رکعت وتر را نمی‌گزارد و هفتاد مرتبه در دعای دست خود استغفار نمی‌کند مگر اینکه خدایش او را از عذاب گور و عذاب دوزخ پناه می‌دهد و عمرش را می‌افزاید و روزیش را فراخ می‌دارد و سپس فرمود همانا خانه‌هایی که در آن نماز شب خوانده می‌شود پرتو آن برای مردم آسمانها همچون پرتو ستارگان برای اهل زمین است و می‌درخشد.