مقصود از حبلالله در آیه ۱۰۳ سوره آلعمران: تفاوت میان نسخهها
A.rezapour (بحث | مشارکتها) بدون خلاصۀ ویرایش |
جزبدون خلاصۀ ویرایش |
||
(۲۶ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۳ کاربر نشان داده نشد) | |||
خط ۱: | خط ۱: | ||
{{شروع متن}} | {{شروع متن}} | ||
{{سوال}} | {{سوال}} | ||
منظور قرآن کریم از حبل الله که در آیه ی۱۰۳ سورهٔ آل عمران آمده است، چیست؟ | منظور قرآن کریم از حبل الله که در آیه ی۱۰۳ سورهٔ آل عمران آمده است، چیست؟ | ||
{{پایان سوال}} | {{پایان سوال}} | ||
{{پاسخ}} | |||
{{پاسخ}} | |||
{{درگاه|قرآن}} | |||
'''حَبْلالله''' به معنای ریسمان الهی است. در [[قرآن]] گفته شده است به حبل الله چنگ بزنید و آن را بگیرید. مفسران، قرآن و [[دین]] را مصداق اصلی حبلالله دانستهاند. مصادیق دیگری هم برای حبل الله ذکر شده است از جمله: [[اهل بیت(ع)]]، طاعات و خیرات، [[عهد الهی]]، [[توبه]] و [[سنت]]. | |||
== متن آیه == | == متن آیه == | ||
{{قرآن بزرگ|وَاعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللَّهِ جَمِيعًا وَلَا تَفَرَّقُوا | {{قرآن بزرگ|وَاعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللَّهِ جَمِيعًا وَلَا تَفَرَّقُوا وَاذْكُرُوا نِعْمَتَ اللَّهِ عَلَيْكُمْ إِذْ كُنْتُمْ أَعْدَاءً فَأَلَّفَ بَيْنَ قُلُوبِكُمْ فَأَصْبَحْتُمْ بِنِعْمَتِهِ إِخْوَانًا وَكُنْتُمْ عَلَىٰ شَفَا حُفْرَةٍ مِنَ النَّارِ فَأَنْقَذَكُمْ مِنْهَا كَذَٰلِكَ يُبَيِّنُ اللَّهُ لَكُمْ آيَاتِهِ لَعَلَّكُمْ تَهْتَدُونَ | ||
| سوره = آل عمران | | سوره = آل عمران | ||
| آیه = ۱۰۳ | | آیه = ۱۰۳ | ||
خط ۱۴: | خط ۱۶: | ||
== معنای حبل الله == | == معنای حبل الله == | ||
حبل، سبب و وسيلهای است كه با آن میتوان به خواسته و هدف رسيد، يا هر چيز ممتد و طولانی است كه وسيله رسيدن به هدف يا محكم كردن چيزی قرار میگيرد. حبلاللّه، چيزی است كه موجب اتّصال [[انسان]] به [[خداوند]] میشود.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=فرهنگ قرآن|سال=1379|نام=اکبر|نام خانوادگی=هاشمی رفسنجانی|ناشر=قم، دفتر تبليغات اسلامی حوزه علميه قم|جلد=10|صفحه=346}}</ref> معنای لغوی حبل به معنای ریسمان است.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=قاموس قرآن|سال=1371|نام=سید علی اکبر|نام خانوادگی=قرشی|ناشر=تهران، دار الكتب الإسلاميه|جلد=2|صفحه=99}}</ref> در قرآن آمده است: {{قرآن|فِي جِيدِهَا حَبْلٌ مِنْ مَسَدٍ|ترجمه=بر گردنش طنابى از ليف خرماست.|سوره=مسد|آیه=۵}} [[فخر رازی]] از مفسرین [[اهل سنت]] ذیل آیه ۱۰۳ [[سوره آل عمران]] درباره حبل اینگونه میگوید: «کسی که از راه باریکی عبور میکند و میترسد از اینکه پای او بلغزد، اگر از رشته و ریسمانی که دو طرف آن به جای محکم بسته شده است، بگیرد از سقوط و خوف لغزیدن نجات مییابد».<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=تفسیر کبیر|سال=1415|نام=محمد|نام خانوادگی=فخر رازی|ناشر=بیروت، دارالفکر|جلد=4|صفحه=178}}</ref> | |||
[[فخر رازی]] از مفسرین [[اهل سنت]] ذیل | |||
== مصادیق حبل الله == | |||
=== قرآن === | |||
بیشتر مفسران، قرآن را مصداق بارز حبل الله دانستهاند.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=كشف الاسرار و عدة الابرار|سال=1371|نام=احمد بن محمد|نام خانوادگی=میبدی|ناشر=تهران، امیر کبیر|جلد=2|صفحه=231}}</ref><ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=تفسير جوامع الجامع|سال=1377|نام=فضل بن حسن|نام خانوادگی=طبرسی|ناشر=تهران، انتشارات دانشگاه تهران|جلد=1|صفحه=194}}</ref><ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=الكشاف عن حقائق غوامض التنزيل|سال=1407|نام=محمود|نام خانوادگی=زمخشری|ناشر=بیروت، دار الكتاب العربی|جلد=1|صفحه=394}}</ref><ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=تفسیر المنار|سال=1414|نام=محمد|نام خانوادگی=رشید رضا|ناشر=بیروت، دار المعرفة|جلد=4|صفحه=17}}</ref>در کتاب معانی الاخبار از [[امام سجاد(ع)]] نقل شده است که فرمودند: {{عربی|وَ حَبْلُ اللَّهِ هُوَ الْقُرْآن|ترجمه=حبل الله قرآن است}}.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=معانی الاخبار|سال=1403|نام=محمد بن علی|نام خانوادگی=ابن بابویه|ناشر=قم، دفتر انتشارات اسلامى|صفحه=132}}</ref> | |||
ابن کثیر دمشقی از علمای اهل سنت این روایت را از [[پیامبر اکرم(ص)]] نقل نموده که حضرت فرموده است: {{متن عربی|إِنَّ هَذَا الْقُرْآنَ هُوَ النُّورُ الْمُبِینُ، وَ الْحَبْلُ الْمَتِینُ، وَ الْعُرْوَةُ الْوُثْقَى، وَ الدَّرَجَةُ الْعُلْیَا، وَ الشِّفَاءُ الْأَشْفَى|ترجمه=قرآن نور آشکار، ریسمان محکم، دستگیره مطمئن، پایگاه بلند، و بهترین شفا دهنده است}}.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=تفسیر القرآن|سال=1419|نام=اسماعیل|نام خانوادگی=ابن کثیر دمشقی|ناشر=بیروت، دارالکتب العلمیه|جلد=2|صفحه=76}}</ref> | |||
[[امام باقر(ع)]] فرموده است: حبل الله که خداوند مردم را به تمسک به آن امر کرده است، آل محمد(ع) است.<ref> | === اهلبیت(ع) === | ||
در روایات رسیده از طریق [[شیعه]]، «حبل الله» هم به قرآن کریم و هم به اهل بیت(ع) تطبیق شده است؛ از جمله در روایتی از [[پیامبر اکرم(ص)]] میخوانیم که حضرت آیه ۱۰۳ سورۀ آل عمران را به آیۀ ۱۱۲ همین سوره که میفرماید: {{قرآن||ترجمه=از خواری و ذلت نجات پیدا نمیکنند، مگر با تمسک به ریسمان الهی و ریسمانی از مردم}}، تفسیر کرده است و فرموده است: حبل الله کتاب خدا و حبل الناس وصی من است.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=البرهان فی تفسیر القرآن|سال=1416|نام=سید هاشم|نام خانوادگی=بحرانی|ناشر=تهران، بنیاد بعثت|جلد=1|صفحه=669}}</ref> [[امام باقر(ع)]] فرموده است: {{عربی|آلُ مُحَمَّدٍ هُمْ حَبْلُ اللَّهِ الْمَتِينُ الَّذِي أُمِرَ بِالاعْتِصَامِ بِهِ.|ترجمه=حبل الله که خداوند مردم را به تمسک به آن امر کرده است، آل محمد(ع) است}}.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=کتاب التفسیر|نام=محمد بن مسعود|نام خانوادگی=عیاشی1380|ناشر=تهران، چاپخانه علميه|جلد=1|صفحه=194}}</ref><ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=بحار الانوار|سال=1403|نام=محمد باقر|نام خانوادگی=مجلسی|ناشر=بیروت، دار إحياء التراث العربی|جلد=65|صفحه=233}}</ref><ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=ترجمه المیزان|سال=1374|نام=سید محمد حسین|نام خانوادگی=طباطبایی|ناشر=قم، دفتر انتشارات اسلامى|جلد=3|صفحه=586}}</ref> | |||
[[فخر رازی]] از علمای برجسته اهل سنت، ذیل تفسیر آیه ۱۰۳ سوره آل عمران، با بیان چند قول و روایات، روایتی را از طریق ابو سعید خدری از پیامبر اکرم(ص) نقل نموده است که فرموده است: {{متن عربی|إِنِّي تَارِكٌ فِيكُمُ الثَّقَلَيْنِ مَا إِنْ تَمَسَّكْتُمْ بِهِمَا لَنْ تَضِلُّوا كِتَابَ اللَّهِ وَ عِتْرَتِي أَهْلَ بَيْتِي|ترجمه=دو چیز گرانبها میان شما میگذارم کتاب الله که ریسمانی از آسمان تا زمین کشیده شده است و خویشاوندانم که همان اهل بیت من هستند}}.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=تفسیر کبیر (مفاتیح الغیب)|سال=1420|نام=محمد بن عمر|نام خانوادگی=فخر رازی|ناشر=بیروت، دار احياء التراث العربى|جلد=4|صفحه=179}}</ref> | |||
و | === عهد و امان === | ||
در آیه ۱۱۲ همین سوره هم حبل الله و حبل الناس آمده است که مترجمان و مفسران آن را عهد و امان معنا کردهاند: {{قرآن|ضُرِبَتْ عَلَيْهِمُ الذِّلَّةُ أَيْنَ مَا ثُقِفُوا إِلَّا بِحَبْلٍ مِنَ اللَّهِ وَحَبْلٍ مِنَ النَّاسِ|ترجمه=هر جا كه باشند مهر خوارى بر آنها زده شده است، مگر آنكه در امان خدا و در امان مردم باشند.|سوره=آل عمران|آیه=۱۱۲}} | |||
فخر رازی از | === مصادیق دیگر === | ||
در روایات نیز برای «حبل الله» مصادیق مختلفی ذکر شده است، برخی مفسران، جمیع طاعات و خیرات را مصداق حبل الله دانستهاند.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=التفسیر الکبیر (مفاتيح الغیب)|سال=1420|نام=محمد بن عمر|نام خانوادگی=فخر رازی|ناشر=بیروت، دار إحياء التراث العربی|جلد=8|صفحه=311}}</ref> يكی از مصاديق حبلالله، قرآن است و ديگری [[اسلام]] و يكی هم اهلبيت(ع) میباشد.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=پند جاوید|سال=1390|نام=محمد تقی|نام خانوادگی=مصباح یزدی|ناشر=قم، انتشارات مؤسسه امام خمینی|جلد=1|صفحه=48}}</ref> برخی عهد الله<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=تفسير القرآن العظيم|سال=1419|نام=اسماعيل بن عمرو|نام خانوادگی=ابن كثير دمشقى|ناشر=بیروت، دار الكتب العلميه|جلد=1|صفحه=397}}</ref> و برخی اسلام<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=صحيفه امام|سال=1389|نام=سید روح الله|نام خانوادگی=خمینی|ناشر=تهران، مؤسسه تنظيم و نشر آثار امام خمينی|جلد=9|صفحه=187}}</ref> را مصداق حبل الله دانستهاند.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=التبيان فى تفسير القرآن|نام=محمد بن حسن|نام خانوادگی=طوسی|ناشر=بیروت، دار احياء التراث العربی|جلد=2|صفحه=545}}</ref> هر یک از اموری که به عنوان مصداق «حبل الله» در روایات و تفاسیر ذکر شده در کنار همدیگر عامل [[هدایت]] و نجات انسان میباشد و هر کدام واسطهای است که عبد را به رب وصل مینماید و همه اینها مصداق این آیه است: {{قرآن|وَکیْفَ تَکفُرُونَ وَأَنتُمْ تُتْلَی عَلَیْکمْ آیَاتُ اللّهِ وَفِیکمْ رَسُولُهُ وَمَن یَعْتَصِم بِاللّهِ فَقَدْ هُدِیَ إِلَی صِرَاطٍ مُّسْتَقِیمٍ|ترجمه=و هر كس به خدا تمسك جويد، قطعاً به راه راست هدايت شده است.|سوره=آل عمران|آیه=۱۰۱}} | |||
{{پایان پاسخ}} | {{پایان پاسخ}} | ||
== منابع == | == منابع == | ||
خط ۴۹: | خط ۴۶: | ||
}} | }} | ||
{{تکمیل مقاله | {{تکمیل مقاله | ||
| شناسه = | | شناسه =شد | ||
| تیترها = | | تیترها =شد | ||
| ویرایش = | | ویرایش =شد | ||
| لینکدهی = | | لینکدهی =شد | ||
| ناوبری = | | ناوبری = | ||
| نمایه = | | نمایه = | ||
خط ۵۹: | خط ۵۶: | ||
| بازبینی = | | بازبینی = | ||
| تکمیل = | | تکمیل = | ||
| اولویت = | | اولویت =ج | ||
| کیفیت = | | کیفیت =ب | ||
}} | }} | ||
{{پایان متن}} | {{پایان متن}} |
نسخهٔ کنونی تا ۲۳ دسامبر ۲۰۲۴، ساعت ۱۱:۳۲
منظور قرآن کریم از حبل الله که در آیه ی۱۰۳ سورهٔ آل عمران آمده است، چیست؟
حَبْلالله به معنای ریسمان الهی است. در قرآن گفته شده است به حبل الله چنگ بزنید و آن را بگیرید. مفسران، قرآن و دین را مصداق اصلی حبلالله دانستهاند. مصادیق دیگری هم برای حبل الله ذکر شده است از جمله: اهل بیت(ع)، طاعات و خیرات، عهد الهی، توبه و سنت.
متن آیه
﴿ | وَاعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللَّهِ جَمِيعًا وَلَا تَفَرَّقُوا وَاذْكُرُوا نِعْمَتَ اللَّهِ عَلَيْكُمْ إِذْ كُنْتُمْ أَعْدَاءً فَأَلَّفَ بَيْنَ قُلُوبِكُمْ فَأَصْبَحْتُمْ بِنِعْمَتِهِ إِخْوَانًا وَكُنْتُمْ عَلَىٰ شَفَا حُفْرَةٍ مِنَ النَّارِ فَأَنْقَذَكُمْ مِنْهَا كَذَٰلِكَ يُبَيِّنُ اللَّهُ لَكُمْ آيَاتِهِ لَعَلَّكُمْ تَهْتَدُونَ
و همگان دست در ريسمان خدا زنيد و پراكنده مشويد و از نعمتى كه خدا بر شما ارزانى داشته است ياد كنيد: آن هنگام كه دشمن يكديگر بوديد و او دلهايتان را به هم مهربان ساخت و به لطف او برادر شديد. و بر لبه پرتگاهى از آتش بوديد، خدا شما را از آن برهانيد. خدا آيات خود را براى شما اينچنين بيان مىكند، شايد هدايت يابيد. آل عمران:۱۰۳ |
﴾ |
معنای حبل الله
حبل، سبب و وسيلهای است كه با آن میتوان به خواسته و هدف رسيد، يا هر چيز ممتد و طولانی است كه وسيله رسيدن به هدف يا محكم كردن چيزی قرار میگيرد. حبلاللّه، چيزی است كه موجب اتّصال انسان به خداوند میشود.[۱] معنای لغوی حبل به معنای ریسمان است.[۲] در قرآن آمده است: ﴿فِي جِيدِهَا حَبْلٌ مِنْ مَسَدٍ؛ بر گردنش طنابى از ليف خرماست.﴾(مسد:۵) فخر رازی از مفسرین اهل سنت ذیل آیه ۱۰۳ سوره آل عمران درباره حبل اینگونه میگوید: «کسی که از راه باریکی عبور میکند و میترسد از اینکه پای او بلغزد، اگر از رشته و ریسمانی که دو طرف آن به جای محکم بسته شده است، بگیرد از سقوط و خوف لغزیدن نجات مییابد».[۳]
مصادیق حبل الله
قرآن
بیشتر مفسران، قرآن را مصداق بارز حبل الله دانستهاند.[۴][۵][۶][۷]در کتاب معانی الاخبار از امام سجاد(ع) نقل شده است که فرمودند: «وَ حَبْلُ اللَّهِ هُوَ الْقُرْآن؛ حبل الله قرآن است».[۸]
ابن کثیر دمشقی از علمای اهل سنت این روایت را از پیامبر اکرم(ص) نقل نموده که حضرت فرموده است: «إِنَّ هَذَا الْقُرْآنَ هُوَ النُّورُ الْمُبِینُ، وَ الْحَبْلُ الْمَتِینُ، وَ الْعُرْوَةُ الْوُثْقَى، وَ الدَّرَجَةُ الْعُلْیَا، وَ الشِّفَاءُ الْأَشْفَى؛ قرآن نور آشکار، ریسمان محکم، دستگیره مطمئن، پایگاه بلند، و بهترین شفا دهنده است».[۹]
اهلبیت(ع)
در روایات رسیده از طریق شیعه، «حبل الله» هم به قرآن کریم و هم به اهل بیت(ع) تطبیق شده است؛ از جمله در روایتی از پیامبر اکرم(ص) میخوانیم که حضرت آیه ۱۰۳ سورۀ آل عمران را به آیۀ ۱۱۲ همین سوره که میفرماید: ﴿از خواری و ذلت نجات پیدا نمیکنند، مگر با تمسک به ریسمان الهی و ریسمانی از مردم﴾، تفسیر کرده است و فرموده است: حبل الله کتاب خدا و حبل الناس وصی من است.[۱۰] امام باقر(ع) فرموده است: «آلُ مُحَمَّدٍ هُمْ حَبْلُ اللَّهِ الْمَتِينُ الَّذِي أُمِرَ بِالاعْتِصَامِ بِهِ.؛ حبل الله که خداوند مردم را به تمسک به آن امر کرده است، آل محمد(ع) است».[۱۱][۱۲][۱۳]
فخر رازی از علمای برجسته اهل سنت، ذیل تفسیر آیه ۱۰۳ سوره آل عمران، با بیان چند قول و روایات، روایتی را از طریق ابو سعید خدری از پیامبر اکرم(ص) نقل نموده است که فرموده است: «إِنِّي تَارِكٌ فِيكُمُ الثَّقَلَيْنِ مَا إِنْ تَمَسَّكْتُمْ بِهِمَا لَنْ تَضِلُّوا كِتَابَ اللَّهِ وَ عِتْرَتِي أَهْلَ بَيْتِي؛ دو چیز گرانبها میان شما میگذارم کتاب الله که ریسمانی از آسمان تا زمین کشیده شده است و خویشاوندانم که همان اهل بیت من هستند».[۱۴]
عهد و امان
در آیه ۱۱۲ همین سوره هم حبل الله و حبل الناس آمده است که مترجمان و مفسران آن را عهد و امان معنا کردهاند: ﴿ضُرِبَتْ عَلَيْهِمُ الذِّلَّةُ أَيْنَ مَا ثُقِفُوا إِلَّا بِحَبْلٍ مِنَ اللَّهِ وَحَبْلٍ مِنَ النَّاسِ؛ هر جا كه باشند مهر خوارى بر آنها زده شده است، مگر آنكه در امان خدا و در امان مردم باشند.﴾(آل عمران:۱۱۲)
مصادیق دیگر
در روایات نیز برای «حبل الله» مصادیق مختلفی ذکر شده است، برخی مفسران، جمیع طاعات و خیرات را مصداق حبل الله دانستهاند.[۱۵] يكی از مصاديق حبلالله، قرآن است و ديگری اسلام و يكی هم اهلبيت(ع) میباشد.[۱۶] برخی عهد الله[۱۷] و برخی اسلام[۱۸] را مصداق حبل الله دانستهاند.[۱۹] هر یک از اموری که به عنوان مصداق «حبل الله» در روایات و تفاسیر ذکر شده در کنار همدیگر عامل هدایت و نجات انسان میباشد و هر کدام واسطهای است که عبد را به رب وصل مینماید و همه اینها مصداق این آیه است: ﴿وَکیْفَ تَکفُرُونَ وَأَنتُمْ تُتْلَی عَلَیْکمْ آیَاتُ اللّهِ وَفِیکمْ رَسُولُهُ وَمَن یَعْتَصِم بِاللّهِ فَقَدْ هُدِیَ إِلَی صِرَاطٍ مُّسْتَقِیمٍ؛ و هر كس به خدا تمسك جويد، قطعاً به راه راست هدايت شده است.﴾(آل عمران:۱۰۱)
منابع
- ↑ هاشمی رفسنجانی، اکبر (۱۳۷۹). فرهنگ قرآن. ج. ۱۰. قم، دفتر تبليغات اسلامی حوزه علميه قم. ص. ۳۴۶.
- ↑ قرشی، سید علی اکبر (۱۳۷۱). قاموس قرآن. ج. ۲. تهران، دار الكتب الإسلاميه. ص. ۹۹.
- ↑ فخر رازی، محمد (۱۴۱۵). تفسیر کبیر. ج. ۴. بیروت، دارالفکر. ص. ۱۷۸.
- ↑ میبدی، احمد بن محمد (۱۳۷۱). كشف الاسرار و عدة الابرار. ج. ۲. تهران، امیر کبیر. ص. ۲۳۱.
- ↑ طبرسی، فضل بن حسن (۱۳۷۷). تفسير جوامع الجامع. ج. ۱. تهران، انتشارات دانشگاه تهران. ص. ۱۹۴.
- ↑ زمخشری، محمود (۱۴۰۷). الكشاف عن حقائق غوامض التنزيل. ج. ۱. بیروت، دار الكتاب العربی. ص. ۳۹۴.
- ↑ رشید رضا، محمد (۱۴۱۴). تفسیر المنار. ج. ۴. بیروت، دار المعرفة. ص. ۱۷.
- ↑ ابن بابویه، محمد بن علی (۱۴۰۳). معانی الاخبار. قم، دفتر انتشارات اسلامى. ص. ۱۳۲.
- ↑ ابن کثیر دمشقی، اسماعیل (۱۴۱۹). تفسیر القرآن. ج. ۲. بیروت، دارالکتب العلمیه. ص. ۷۶.
- ↑ بحرانی، سید هاشم (۱۴۱۶). البرهان فی تفسیر القرآن. ج. ۱. تهران، بنیاد بعثت. ص. ۶۶۹.
- ↑ عیاشی1380، محمد بن مسعود. کتاب التفسیر. ج. ۱. تهران، چاپخانه علميه. ص. ۱۹۴.
- ↑ مجلسی، محمد باقر (۱۴۰۳). بحار الانوار. ج. ۶۵. بیروت، دار إحياء التراث العربی. ص. ۲۳۳.
- ↑ طباطبایی، سید محمد حسین (۱۳۷۴). ترجمه المیزان. ج. ۳. قم، دفتر انتشارات اسلامى. ص. ۵۸۶.
- ↑ فخر رازی، محمد بن عمر (۱۴۲۰). تفسیر کبیر (مفاتیح الغیب). ج. ۴. بیروت، دار احياء التراث العربى. ص. ۱۷۹.
- ↑ فخر رازی، محمد بن عمر (۱۴۲۰). التفسیر الکبیر (مفاتيح الغیب). ج. ۸. بیروت، دار إحياء التراث العربی. ص. ۳۱۱.
- ↑ مصباح یزدی، محمد تقی (۱۳۹۰). پند جاوید. ج. ۱. قم، انتشارات مؤسسه امام خمینی. ص. ۴۸.
- ↑ ابن كثير دمشقى، اسماعيل بن عمرو (۱۴۱۹). تفسير القرآن العظيم. ج. ۱. بیروت، دار الكتب العلميه. ص. ۳۹۷.
- ↑ خمینی، سید روح الله (۱۳۸۹). صحيفه امام. ج. ۹. تهران، مؤسسه تنظيم و نشر آثار امام خمينی. ص. ۱۸۷.
- ↑ طوسی، محمد بن حسن. التبيان فى تفسير القرآن. ج. ۲. بیروت، دار احياء التراث العربی. ص. ۵۴۵.