تکفیر شیعیان توسط اهلسنت: تفاوت میان نسخه‌ها
برچسب: ویرایش مبدأ ۲۰۱۷ |
(←منابع) |
||
| (۴۰ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۵ کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
{{شروع متن}} | {{شروع متن}} | ||
{{سوال}} | {{سوال}} | ||
آیا مذاهب چهارگانه اهل سنت شیعه امامیه را کافر می‌دانند؟ | آیا مذاهب چهارگانه اهل سنت شیعه امامیه را کافر می‌دانند؟ | ||
{{پایان سوال}} | {{پایان سوال}} | ||
{{پاسخ}} | {{پاسخ}} | ||
{{درگاه|سنت}} | |||
در اندیشه عالمان [[اهلسنت]]، دیدگاه‌های متنوعی درباره [[شیعیان]] وجود دارد. بسیاری از آنان شیعیان را مسلمان می‌دانند و دلایلی در آثار خود ارائه کردهاند که نشان‌دهنده پذیرش آنان در چارچوب اسلام است. از جمله، روایت‌گری از راویان شیعی در کتب اهلسنت و پذیرش شهادت آن‌ها در مسائل قضایی، که برخلاف عدم پذیرش شهادت غیرمسلمانان است. به باور این عالمان، تنها [[انکار ضروریات اسلام]] موجب کفر می‌شود و از این منظر، شیعیان کافر به شمار نمی‌آیند. در دوران معاصر، برخی مانند [[شیخ محمود شلتوت]]، شیعه را یکی از مذاهب اسلامی معتبر دانسته و تقلید از فقه آن‌ها را جایز اعلام کردهاند. | |||
در مقابل، گروهی دیگر از اهلسنت شیعیان را کافر می‌دانند و تکفیر شیعه را بر مبنای ادعاهایی نظیر تکفیر [[احترام صحابه از نگاه شیعه|صحابه]]، اعتقاد به [[تحریف قرآن]]، و [[غلو]] مطرح می‌کنند. این ادعاها توسط عالمان شیعی به‌تفصیل نقد و پاسخ داده شده است. اختلاف این دو دیدگاه نشان‌دهنده تنوع نگرش‌ها نسبت به شیعه در میان اهلسنت است. | |||
== معیار کفر نزد اهلسنت == | |||
فقیهان اهلسنت بر این باورند که انکار یکی از ضروریات اسلام موجب کفر و خروج از دین می‌شود. بر اساس این معیار، شیعه نمی‌تواند از نظر مذاهب اهلسنت کافر تلقی شود، زیرا اصول دین اسلام، از جمله [[توحید]]، [[نبوت]]، [[قیامت]] و احکام اساسی اسلام، مورد پذیرش شیعیان است. اختلافات میان شیعه و مذاهب دیگر در موضوعاتی است که ضروری دین به‌شمار نمی‌آیند و انکار آن‌ها به خروج از دین منجر نمی‌شود.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=بررسی فتوای تکفیر در نگاه مذاهب اسلامی|سال=۱۳۸۸|نام=حسین|نام خانوادگی=رجبی|ناشر=نشر مشعر|صفحه=۲۷|مکان=تهران}}</ref> | |||
== | نووی، یکی از عالمان برجسته اهلسنت، در شرح خود بر صحیح مسلم تأکید کرده که هیچ‌یک از مسلمانان به سبب گناه تکفیر نمی‌شوند و تنها انکار یکی از ضروریات دین اسلام منجر به ارتداد و کفر می‌گردد.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=صحیح مسلم بشرح النووی|سال=۱۳۹۲|نام=ابوزکریا یحیی بن شرف|نام خانوادگی=نووی|ناشر=دار إحیاء التراث العربی|جلد=1|صفحه=۱۵۰|مکان=بیروت}}</ref> همچنین روایات متعددی در منابع اهلسنت، حفظ جان، مال و آبروی افرادی را که به «لا إله إلا الله» و «محمد رسول الله» ایمان دارند، تأیید کرده و هرگونه کافر دانستن آن‌ها را منع کرده است.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=صحیح مسلم بشرح النووی|سال=۱۳۹۲|نام=ابوزکریا یحیی بن شرف|نام خانوادگی=نووی|ناشر=دار إحیاء التراث العربی|جلد=4|صفحه=1871|مکان=بیروت}}</ref> | ||
تصریحات عالمان پیشین اهلسنت در مورد مسلمان بودن شیعیان عمدتاً به‌صورت ضمنی در مباحث علمی دیده می‌شود، اما در آثار معاصر، اظهارات صریح‌تری در این زمینه وجود دارد. برای نمونه، جاد الحق، مفتی و وزیر اوقاف مصر، و [[حسن البنا]]، بنیانگذار [[اخوان‌المسلمین]]، هر دو بر مسلمان بودن شیعیان تأکید کردهاند.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=مجموع فتاوی|سال=۲۰۰۸|نام=علی|نام خانوادگی=جاد الحق|ناشر=دارالفاروق لإلستثمارات الثقافیة|جلد=2|صفحه=۸۲–۸۵|مکان=جیزه}}</ref><ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=معالم المشروع الحضاری فی فکر البنا|سال=۱۴۳۰|نام=محمد|نام خانوادگی=عماره|ناشر=دارالسالم|صفحه=۷۳|مکان=قاهره}}</ref> | |||
== مسلمان دانستن شیعه در میان اهلسنت == | |||
بر اساس نظر راغب سرجانی در کتاب «الشیعة نضال أم ضلال»، بسیاری از عالمان اهلسنت بر این باورند که شیعیان دوازده امامی، مسلمان محسوب می‌شوند.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=الشیعة نضال أم ضالل|سال=۱۴۳۲|نام=راغب|نام خانوادگی=سرجانی|ناشر=دارالکتب المصریة|جلد=|صفحه=۱۳۸|زبان=|مکان=قاهره|ویرایش=}}</ref> در متون اهلسنت شواهد متعددی وجود دارد که این دیدگاه را تأیید می‌کند: | |||
* نقل حدیث از راویان شیعه: محدثان اهلسنت در منابع حدیثی خود از راویان شیعه حدیث نقل کردهاند. در منابع رجالی اهلسنت نیز موارد متعددی یافت می‌شود که در آن‌ها یک راوی به‌عنوان شیعه توصیف شده و در عین حال به وثاقت وی تأکید شده است.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=تهذیب التهذیب|سال=۱۳۲۶|نام=احمد بن علی|نام خانوادگی=ابن حجر عسقالانی|ناشر=مطبعة دائرهٔ المعارف النظامیة|جلد=7|صفحه=۳۳۷|زبان=|مکان=هند|ویرایش=}}</ref> | |||
* پذیرش شهادت شیعیان: در فقه اهلسنت، شهادت غیرمسلمان پذیرفته نمی‌شود. با این وجود، عالمانی همچون ابویوسف قاضی<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=الکفایة فی علم الدرایة|سال=بیتا|نام=احمد بن علی|نام خانوادگی=خطیب بغدادی|ناشر=المکتبة العلمیة|جلد=|صفحه=۱۲۶|زبان=|مکان=مدینه|ویرایش=}}</ref> و شافعی، شهادت شیعیان را مورد قبول قرار دادهاند.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=الکفایة فی علم الدرایة|سال=بیتا|نام=احمد بن علی|نام خانوادگی=خطیب بغدادی|ناشر=المکتبة العلمیة|جلد=|صفحه=120|زبان=|مکان=مدینه|ویرایش=}}</ref> | |||
* اشعری در معرفی شیعه به‌عنوان گروهی از مسلمانان: اشعری در کتاب «مقالات الاسلامیین» از شیعه به‌عنوان یکی از گروه‌های اسلامی یاد کرده است.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=مقالات الاسلامیین|سال=۱۴۰۰|نام=علی بن اسماعیل|نام خانوادگی=اشعری|ناشر=فرانس شتاینر|جلد=|صفحه=۵|زبان=|مکان=آلمان - ویسبادن|ویرایش=}}</ref> | |||
* دیدگاه ابن‌تیمیه در مورد مسلمانان اهل بدعت: ابن‌تیمیه در کتاب «دقائق التفسیر» به نقش مسلمانان اهل بدعت، از جمله رافضه و جهمیه، در گسترش اسلام اشاره می‌کند. او تأکید دارد که مسلمان بودن این افراد، حتی اگر اهل بدعت باشند، بهتر از کافر بودن است.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=دقائق التفسیر|سال=۱۴۰۴|نام=|نام خانوادگی=ابن‌تیمیه|ناشر=مؤسسة القرآن|جلد=2|صفحه=۱۴۴|زبان=|مکان=دمشق|ویرایش=}}</ref> | |||
== مسلمان دانستن شیعه به همراه اجازه تقلید از آنان == | |||
برخی اهلسنت معتقدند شیعه یکی از فرقه‌های اسلامی است که تقلید از مذهب فقهی آن نیز جایز است. این نظریه در دوره معاصر مطرح شده و پیشتاز آن شیخ شلتوت از رؤسای [[دانشگاه الازهر]] و از مؤسسان «دارالتقریب بین المذاهب الاسلامیه» بوده است. وی در فتوایی بیان داشت: «مکتب جعفری، معروف به مذهب امامی اثنیعشری، مکتبی است که شرعاً پیروی از آن، مانند پیروی از مکتبهای اهلسنت جایز است». این متن برای نخستین بار در مجله رساله الاسلام وابسته به [[دارالتقریب]] مصر منتشر شد. زمان صدور این فتوا ۱۷ ربیع‌الاول ۱۳۷۸ق بود که در ۳ محرم ۱۳۷۹ق انتشار یافت.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=الشیخ محمود شلتوت قراءة فی تجربة الاصلاح و الوحدة الاسلامیة|سال=2008|نام=حسن|نام خانوادگی=سلهب|ناشر=بینا|جلد=|صفحه=۱۵۴|زبان=|مکان=بیروت|ویرایش=}}</ref> | |||
== تکفیر شیعیان == | |||
گروه سوم از اهلسنت، شیعیان را کافر می‌دانند. گروهی از این افراد، شیعه را به نحو مطلق تکفیر می‌کنند. در این رویکرد، گروهی بدون معین کردن فردی خاص مورد تکفیر قرار می‌گیرد.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=التکفیر و ضوابطه|سال=2008|نام=ابراهیم بن عامر|نام خانوادگی=رحیلی|ناشر=داراإلمام احمد|جلد=|صفحه=117|زبان=|مکان=بی‌جا|ویرایش=}}</ref> غالب گروهی از اهلسنت که شیعه را تکفیر کردهاند، چنین رویکردی دارند. عوده از عالمان سلفی می‌گوید: «جماعتی از علما حکم دادهاند که شیعیان مسلمان نیستند. البته این حکم به معنای تکفیر بزرگان و افراد آنان نیست.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=دروس للشیخ سلمان العوده|سال=بیتا|نام=سلمان بن فهد|نام خانوادگی=عوده|ناشر=بینا|جلد=43|صفحه=118|زبان=|مکان=بی‌جا|ویرایش=}}</ref> گروهی دیگر که نسبت به گروه اول در اقلیت هستند، به نحو معین، شیعه را تکفیر می‌کنند؛ یعنی تنها افراد خاص با افعالی خاص را تکفیر می‌کنند.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=التکفیر و ضوابطه|سال=2008|نام=ابراهیم بن عامر|نام خانوادگی=رحیلی|ناشر=داراإلمام احمد|جلد=|صفحه=118|زبان=|مکان=بی‌جا|ویرایش=}}</ref> این افراد دلایلی بر تکفیر شیعیان اقامه کردهاند:<ref>{{یادکرد ژورنال|نام۱=محمدرضا |نام خانوادگی۱=فلاح تفتی|سال=1398|دوره=|شماره=14|عنوان=عدم تکفیر شیعه از دیدگاه مذاهب اهلسنت|صفحه=61-82|ژورنال=فقه مقارن|نام۲=سید محمد|نام خانوادگی۲=حسینی|نام۳=عابدین |نام خانوادگی۳=مؤمنی|نام۴=حسین|نام خانوادگی۴=داورزنی|نشانی=https://fiqhemoqaran.mazaheb.ac.ir/article_105977.html}}</ref> | |||
* شیعیان در مورد برخی مخلوقات (امامان شیعه) عقاید غلوآمیزی دارند و آنان را هم ردیف خداوند قرار می‌دهند. | |||
* شیعیان معتقدند که اصحاب، بعضی از سوره‌ها مانند سوره نورین و سوره ولایت و … را به‌طور کامل از قرآن حذف کردند. | |||
* شیعه اکثر [[اصحاب]] پیامبر را تکفیر می‌کند و به آنان ناسزا می‌گوید | |||
* شیعه اهلسنت را کافر و نجس می‌داند و حتی وقتی یک نفر شیعه با یک نفر سنی دست می‌دهد، بعد از مصافحه دست خود را تطهیر می‌کند. | |||
این ادله مورد نقد شیعیان و برخی اهلسنت قرار گرفته و جواب‌های مختلفی بدان‌ها داده شده است.<ref name=":0">{{یادکرد ژورنال|نام۱=محمدرضا |نام خانوادگی۱=فلاح تفتی|سال=1398|دوره=هفتم|شماره=14|عنوان=عدم تکفیر شیعه از دیدگاه مذاهب اهلسنت|صفحه=61-82|ژورنال=فقه مقارن|نام۲=سید محمد|نام خانوادگی۲=حسینی|نام۳=عابدین |نام خانوادگی۳=مؤمنی|نام۴=حسین|نام خانوادگی۴=داورزنی|نشانی=https://fiqhemoqaran.mazaheb.ac.ir/article_105977.html}}</ref> | |||
== | |||
== پیوند به بیرون == | == پیوند به بیرون == | ||
* | * {{یادکرد ژورنال|نام۱=محمدرضا |نام خانوادگی۱=فلاح تفتی|سال=1398|دوره=هفتم|شماره=14|عنوان=عدم تکفیر شیعه از دیدگاه مذاهب اهلسنت|صفحه=61-82|ژورنال=فقه مقارن|نام۲=سید محمد|نام خانوادگی۲=حسینی|نام۳=عابدین |نام خانوادگی۳=مؤمنی|نام۴=حسین|نام خانوادگی۴=داورزنی|نشانی=https://fiqhemoqaran.mazaheb.ac.ir/article_105977.html}} | ||
== منابع == | == منابع == | ||
{{پانویس|۲}} | {{پانویس|۲}} | ||
{{شاخه | {{شاخه | ||
| شاخه اصلی = | | شاخه اصلی =ادیان و مذاهب | ||
|شاخه فرعی۱ = | |شاخه فرعی۱ =اهل سنت | ||
|شاخه فرعی۲ = | |شاخه فرعی۲ = عقاید اهل سنت | ||
|شاخه فرعی۳ = | |شاخه فرعی۳ = | ||
}} | }} | ||
{{ | {{ارزیابی | ||
| شناسه = | | شناسه = شد | ||
| | | عکس = <!--خالی | شد--> | ||
| | | درگاه = شد | ||
| | | ادبیات = شد | ||
| | | پیوند = شد | ||
| | | ناوبری = شد | ||
| | | تغییرمسیر = شد | ||
| ارجاعات = | | ارجاعات = شد | ||
| | | ارزیابی کمی = شد | ||
| ارزیابی کیفی = شد | |||
| | | اولویت = ب | ||
| اولویت = | | کیفیت = خوب | ||
| کیفیت = | |||
}} | }} | ||
{{پایان متن}} | {{پایان متن}} | ||
نسخهٔ کنونی تا ۷ دسامبر ۲۰۲۴، ساعت ۰۸:۴۳
سؤال
آیا مذاهب چهارگانه اهل سنت شیعه امامیه را کافر می‌دانند؟
درگاه‌ها
در اندیشه عالمان اهلسنت، دیدگاه‌های متنوعی درباره شیعیان وجود دارد. بسیاری از آنان شیعیان را مسلمان می‌دانند و دلایلی در آثار خود ارائه کردهاند که نشان‌دهنده پذیرش آنان در چارچوب اسلام است. از جمله، روایت‌گری از راویان شیعی در کتب اهلسنت و پذیرش شهادت آن‌ها در مسائل قضایی، که برخلاف عدم پذیرش شهادت غیرمسلمانان است. به باور این عالمان، تنها انکار ضروریات اسلام موجب کفر می‌شود و از این منظر، شیعیان کافر به شمار نمی‌آیند. در دوران معاصر، برخی مانند شیخ محمود شلتوت، شیعه را یکی از مذاهب اسلامی معتبر دانسته و تقلید از فقه آن‌ها را جایز اعلام کردهاند.
در مقابل، گروهی دیگر از اهلسنت شیعیان را کافر می‌دانند و تکفیر شیعه را بر مبنای ادعاهایی نظیر تکفیر صحابه، اعتقاد به تحریف قرآن، و غلو مطرح می‌کنند. این ادعاها توسط عالمان شیعی به‌تفصیل نقد و پاسخ داده شده است. اختلاف این دو دیدگاه نشان‌دهنده تنوع نگرش‌ها نسبت به شیعه در میان اهلسنت است.
معیار کفر نزد اهلسنت
فقیهان اهلسنت بر این باورند که انکار یکی از ضروریات اسلام موجب کفر و خروج از دین می‌شود. بر اساس این معیار، شیعه نمی‌تواند از نظر مذاهب اهلسنت کافر تلقی شود، زیرا اصول دین اسلام، از جمله توحید، نبوت، قیامت و احکام اساسی اسلام، مورد پذیرش شیعیان است. اختلافات میان شیعه و مذاهب دیگر در موضوعاتی است که ضروری دین به‌شمار نمی‌آیند و انکار آن‌ها به خروج از دین منجر نمی‌شود.[۱]
نووی، یکی از عالمان برجسته اهلسنت، در شرح خود بر صحیح مسلم تأکید کرده که هیچ‌یک از مسلمانان به سبب گناه تکفیر نمی‌شوند و تنها انکار یکی از ضروریات دین اسلام منجر به ارتداد و کفر می‌گردد.[۲] همچنین روایات متعددی در منابع اهلسنت، حفظ جان، مال و آبروی افرادی را که به «لا إله إلا الله» و «محمد رسول الله» ایمان دارند، تأیید کرده و هرگونه کافر دانستن آن‌ها را منع کرده است.[۳]
تصریحات عالمان پیشین اهلسنت در مورد مسلمان بودن شیعیان عمدتاً به‌صورت ضمنی در مباحث علمی دیده می‌شود، اما در آثار معاصر، اظهارات صریح‌تری در این زمینه وجود دارد. برای نمونه، جاد الحق، مفتی و وزیر اوقاف مصر، و حسن البنا، بنیانگذار اخوان‌المسلمین، هر دو بر مسلمان بودن شیعیان تأکید کردهاند.[۴][۵]
مسلمان دانستن شیعه در میان اهلسنت
بر اساس نظر راغب سرجانی در کتاب «الشیعة نضال أم ضلال»، بسیاری از عالمان اهلسنت بر این باورند که شیعیان دوازده امامی، مسلمان محسوب می‌شوند.[۶] در متون اهلسنت شواهد متعددی وجود دارد که این دیدگاه را تأیید می‌کند:
- نقل حدیث از راویان شیعه: محدثان اهلسنت در منابع حدیثی خود از راویان شیعه حدیث نقل کردهاند. در منابع رجالی اهلسنت نیز موارد متعددی یافت می‌شود که در آن‌ها یک راوی به‌عنوان شیعه توصیف شده و در عین حال به وثاقت وی تأکید شده است.[۷]
- پذیرش شهادت شیعیان: در فقه اهلسنت، شهادت غیرمسلمان پذیرفته نمی‌شود. با این وجود، عالمانی همچون ابویوسف قاضی[۸] و شافعی، شهادت شیعیان را مورد قبول قرار دادهاند.[۹]
- اشعری در معرفی شیعه به‌عنوان گروهی از مسلمانان: اشعری در کتاب «مقالات الاسلامیین» از شیعه به‌عنوان یکی از گروه‌های اسلامی یاد کرده است.[۱۰]
- دیدگاه ابن‌تیمیه در مورد مسلمانان اهل بدعت: ابن‌تیمیه در کتاب «دقائق التفسیر» به نقش مسلمانان اهل بدعت، از جمله رافضه و جهمیه، در گسترش اسلام اشاره می‌کند. او تأکید دارد که مسلمان بودن این افراد، حتی اگر اهل بدعت باشند، بهتر از کافر بودن است.[۱۱]
مسلمان دانستن شیعه به همراه اجازه تقلید از آنان
برخی اهلسنت معتقدند شیعه یکی از فرقه‌های اسلامی است که تقلید از مذهب فقهی آن نیز جایز است. این نظریه در دوره معاصر مطرح شده و پیشتاز آن شیخ شلتوت از رؤسای دانشگاه الازهر و از مؤسسان «دارالتقریب بین المذاهب الاسلامیه» بوده است. وی در فتوایی بیان داشت: «مکتب جعفری، معروف به مذهب امامی اثنیعشری، مکتبی است که شرعاً پیروی از آن، مانند پیروی از مکتبهای اهلسنت جایز است». این متن برای نخستین بار در مجله رساله الاسلام وابسته به دارالتقریب مصر منتشر شد. زمان صدور این فتوا ۱۷ ربیع‌الاول ۱۳۷۸ق بود که در ۳ محرم ۱۳۷۹ق انتشار یافت.[۱۲]
تکفیر شیعیان
گروه سوم از اهلسنت، شیعیان را کافر می‌دانند. گروهی از این افراد، شیعه را به نحو مطلق تکفیر می‌کنند. در این رویکرد، گروهی بدون معین کردن فردی خاص مورد تکفیر قرار می‌گیرد.[۱۳] غالب گروهی از اهلسنت که شیعه را تکفیر کردهاند، چنین رویکردی دارند. عوده از عالمان سلفی می‌گوید: «جماعتی از علما حکم دادهاند که شیعیان مسلمان نیستند. البته این حکم به معنای تکفیر بزرگان و افراد آنان نیست.[۱۴] گروهی دیگر که نسبت به گروه اول در اقلیت هستند، به نحو معین، شیعه را تکفیر می‌کنند؛ یعنی تنها افراد خاص با افعالی خاص را تکفیر می‌کنند.[۱۵] این افراد دلایلی بر تکفیر شیعیان اقامه کردهاند:[۱۶]
- شیعیان در مورد برخی مخلوقات (امامان شیعه) عقاید غلوآمیزی دارند و آنان را هم ردیف خداوند قرار می‌دهند.
- شیعیان معتقدند که اصحاب، بعضی از سوره‌ها مانند سوره نورین و سوره ولایت و … را به‌طور کامل از قرآن حذف کردند.
- شیعه اکثر اصحاب پیامبر را تکفیر می‌کند و به آنان ناسزا می‌گوید
- شیعه اهلسنت را کافر و نجس می‌داند و حتی وقتی یک نفر شیعه با یک نفر سنی دست می‌دهد، بعد از مصافحه دست خود را تطهیر می‌کند.
این ادله مورد نقد شیعیان و برخی اهلسنت قرار گرفته و جواب‌های مختلفی بدان‌ها داده شده است.[۱۷]
پیوند به بیرون
- فلاح تفتی، محمدرضا؛ حسینی، سید محمد؛ مؤمنی، عابدین؛ داورزنی، حسین (۱۳۹۸). «عدم تکفیر شیعه از دیدگاه مذاهب اهلسنت». فقه مقارن. هفتم (۱۴): ۶۱-۸۲.
منابع
- ↑ رجبی، حسین (۱۳۸۸). بررسی فتوای تکفیر در نگاه مذاهب اسلامی. تهران: نشر مشعر. ص. ۲۷.
- ↑ نووی، ابوزکریا یحیی بن شرف (۱۳۹۲). صحیح مسلم بشرح النووی. ج. ۱. بیروت: دار إحیاء التراث العربی. ص. ۱۵۰.
- ↑ نووی، ابوزکریا یحیی بن شرف (۱۳۹۲). صحیح مسلم بشرح النووی. ج. ۴. بیروت: دار إحیاء التراث العربی. ص. ۱۸۷۱.
- ↑ جاد الحق، علی (۲۰۰۸). مجموع فتاوی. ج. ۲. جیزه: دارالفاروق لإلستثمارات الثقافیة. ص. ۸۲–۸۵.
- ↑ عماره، محمد (۱۴۳۰). معالم المشروع الحضاری فی فکر البنا. قاهره: دارالسالم. ص. ۷۳.
- ↑ سرجانی، راغب (۱۴۳۲). الشیعة نضال أم ضالل. قاهره: دارالکتب المصریة. ص. ۱۳۸.
- ↑ ابن حجر عسقالانی، احمد بن علی (۱۳۲۶). تهذیب التهذیب. ج. ۷. هند: مطبعة دائرهٔ المعارف النظامیة. ص. ۳۳۷.
- ↑ خطیب بغدادی، احمد بن علی (بیتا). الکفایة فی علم الدرایة. مدینه: المکتبة العلمیة. ص. ۱۲۶. تاریخ وارد شده در
|سال=را بررسی کنید (کمک) - ↑ خطیب بغدادی، احمد بن علی (بیتا). الکفایة فی علم الدرایة. مدینه: المکتبة العلمیة. ص. ۱۲۰. تاریخ وارد شده در
|سال=را بررسی کنید (کمک) - ↑ اشعری، علی بن اسماعیل (۱۴۰۰). مقالات الاسلامیین. آلمان - ویسبادن: فرانس شتاینر. ص. ۵.
- ↑ ابن‌تیمیه (۱۴۰۴). دقائق التفسیر. ج. ۲. دمشق: مؤسسة القرآن. ص. ۱۴۴.
- ↑ سلهب، حسن (۲۰۰۸). الشیخ محمود شلتوت قراءة فی تجربة الاصلاح و الوحدة الاسلامیة. بیروت: بینا. ص. ۱۵۴.
- ↑ رحیلی، ابراهیم بن عامر (۲۰۰۸). التکفیر و ضوابطه. بی‌جا: داراإلمام احمد. ص. ۱۱۷.
- ↑ عوده، سلمان بن فهد (بیتا). دروس للشیخ سلمان العوده. ج. ۴۳. بی‌جا: بینا. ص. ۱۱۸. تاریخ وارد شده در
|سال=را بررسی کنید (کمک) - ↑ رحیلی، ابراهیم بن عامر (۲۰۰۸). التکفیر و ضوابطه. بی‌جا: داراإلمام احمد. ص. ۱۱۸.
- ↑ فلاح تفتی، محمدرضا؛ حسینی، سید محمد؛ مؤمنی، عابدین؛ داورزنی، حسین (۱۳۹۸). «عدم تکفیر شیعه از دیدگاه مذاهب اهلسنت». فقه مقارن (۱۴): ۶۱-۸۲.
- ↑ فلاح تفتی، محمدرضا؛ حسینی، سید محمد؛ مؤمنی، عابدین؛ داورزنی، حسین (۱۳۹۸). «عدم تکفیر شیعه از دیدگاه مذاهب اهلسنت». فقه مقارن. هفتم (۱۴): ۶۱-۸۲.