اهل‌سنت و تکفیر شیعیان: تفاوت میان نسخه‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| (۱۵ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۴ کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
{{شروع متن}} | {{شروع متن}} | ||
{{سوال}} | {{سوال}} | ||
آیا مذاهب چهارگانه اهل سنت شیعه امامیه را کافر می‌دانند؟ | آیا مذاهب چهارگانه اهل سنت شیعه امامیه را کافر می‌دانند؟ | ||
{{پایان سوال}} | {{پایان سوال}} | ||
{{پاسخ}}بسیاری از | {{پاسخ}}بسیاری از عالمان اهل‌سنت، شیعیان را [[اسلام|مسلمان]] می‌دانند. در آثار اهل‌سنت، شواهدی بر مسلمان دانستن شیعیان وجود دارد. آنان از راویان شیعه روایت نقل کرده‌اند، شهادت افراد شیعی را پذیرفته‌اند در حالی که شهادت کافر در بحث‌های قضایی را نمی‌پذیرند. این افراد معتقدند اگر کسی یکی از [[ضروریات اسلام]] را انکار کند، [[کافر]] و بیرون از دین است و بنابر این معیار، شیعه را کافر نمی‌دانند. برخی اهل‌سنت معاصر معتقدند شیعه یکی از فرقه‌های اسلامی است که تقلید از مذهب فقهی آن‌ها نیز جایز است. این نظریه در دوره معاصر، مطرح شده و پیشتاز آن [[شیخ شلتوت]] است. | ||
گروه دیگری در میان اهل‌سنت وجود دارد که شیعیان را کافر می‌داند. بیشتر این افراد، شیعه را به نحو مطلق تکفیر می‌کنند. ادله این افراد مواردی مانند [[تکفیر اصحاب پیامبر]]، [[تحریف قرآن]] و [[غلو]] است. این ادله توسط عالمان شیعه پاسخ داده شده است. | |||
== معیار کفر نزد اهل‌سنت == | == معیار کفر نزد اهل‌سنت == | ||
فقیهان اهل‌سنت معتقدند اگر کسی یکی از ضروریات اسلام را انکار کند، کافر و بیرون از دین است. بنابر این معیار، شیعه نمی‌تواند از نظر مذاهب اهل‌سنت کافر باشد؛ زیرا شیعیان، اصول دین از جمله | فقیهان اهل‌سنت معتقدند اگر کسی یکی از ضروریات اسلام را انکار کند، کافر و بیرون از دین است. بنابر این معیار، شیعه نمی‌تواند از نظر مذاهب اهل‌سنت کافر باشد؛ زیرا شیعیان، اصول دین از جمله [[توحید]]، [[نبوت]]، [[قیامت]] و دستورات اصلی اسلام را انکار نمی‌کنند. اختلافات شیعه با مذاهب دیگر از موضوعات ضروری دین نبوده و انکار آن، خروج از دین نیست.<ref>بررسی فتوای تکفیر در نگاه مذاهب اسلامی، رجبی، حسین، ص۲۷، نشر مشعر، تهران ١٣٨٨ش.</ref> | ||
نووی از عالمان اهل‌سنت در شرح صحیح مسلم، آورده که هیچ‌یک از مسلمانان به خاطر گناه، تکفیر نمی‌شود و هرکس موردی از ضروریات دین اسلام را انکار کند، حکم به ارتداد و کفر او داده می‌شود.<ref>نووی، ابو زکریا یحیی بن شرف، صحیح مسلم بشرح النووی، ج۱، ص۱۵۰، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، ۱۳۹۲ق.</ref> روایات فراوانی در منابع اهل‌سنت نیز جان، مال و آبروی افرادی که به «لا إله إلا اللّه» و «محمد رسول اللّه» اعتقاد داشته باشند را محترم دانسته و اجازه کافر دانستن آن‌ها را نداده است.<ref>صحیح مسلم، ج۴، ص۱۸۷۱، صحیح البخاری ج۵، ص۱۷۱، و ج۵ ص۲۲، دار احیاء التراث العربی.</ref> | |||
در میان کلمات عالمان پیشین اهل‌سنت، کمتر تصریحاتی بر مسلمان بودن شیعیان یافت می‌شود و تنها در درون مباحث علمی می‌توان به نظرات آن‌ها پی برد. در کلمات عالمان معاصر اهل‌سنت، تصریح به مسلمان بودن شیعیان بیشتر قابل مشاهده است. از جمله این افراد می‌توان به جاد الحق، مفتی و وزیر اوقاف مصر<ref>جاد الحق، جاد الحق علی، مجموع فتاوی، ج۲، ص۸۲–۸۵، جیزه، دارالفاروق لإلستثمارات الثقافیة، ۲۰۰۸م.</ref> [[حسن البنا]]، بنیانگذار [[اخوان‌المسلمین]]<ref>عماره، محمد، معالم المشروع الحضاری فی فکر البنا، ص۷۳، قاهره ـ اسکندریه، دارالسالم، ۱۴۳۰ق.</ref> اشاره کرد که به مسلمان بودن شیعه تصریح کرده‌اند. | |||
* محدثان اهل‌سنت در کتاب‌های حدیثی خود، از راویان شیعه، حدیث نقل کرده‌اند. همچنین در آثار رجالی اهل‌سنت، | == مسلمان دانستن شیعه در میان اهل‌سنت == | ||
* اهل‌سنت اعتقاد دارند که شهادت کافر پذیرفته نیست. افرادی مانند ابویوسف قاضی<ref>خطیب بغدادی، احمد بن علی، الکفایة فی علم الدرایة، ص۱۲۶، مدینه، المکتبة العلمیة، بیتا.</ref> و شافعی<ref>خطیب بغدادی، احمد بن علی، الکفایة فی علم الدرایة، ص۱۲۰.</ref> شهادت شیعیان را پذیرفته‌اند | براساس گفته سرجانی در کتاب «الشیعه نضال ام ضلال» بیشتر عالمان اهل‌سنت معتقدند که شیعیان دوازده امامی، مسلمان هستند<ref>سرجانی، راغب، الشیعة نضال أم ضالل، ص۱۳۸، قاهره، دارالکتب المصریة، ۱۴۳۲ق.</ref> در آثار اهل‌سنت، شواهدی بر مسلمان دانستن شیعیان آورده شده است: | ||
* اشعری نیز در «مقالات الاسلامیین» شیعه را یکی از گروه‌های مسلمانان ذکر می‌کند.<ref>اشعری، علی بن اسماعیل، مقالات الاسلامیین، ص۵، آلمان، ویسبادن، فرانس شتاینر، ۱۴۰۰ق</ref> | * محدثان اهل‌سنت در کتاب‌های حدیثی خود، از راویان شیعه، حدیث نقل کرده‌اند. همچنین در آثار رجالی اهل‌سنت، موارد متعددی وجود دارد که یک راوی را شیعه توصیف کرده و او را ثقه دانسته‌اند.<ref>ابن حجر عسقالانی، احمد بن علی، تهذیب التهذیب، ج۷، ص۳۳۷، هند، مطبعة دائرهٔ المعارف النظامیة، ۱۳۲۶ق.</ref> | ||
* اهل‌سنت اعتقاد دارند که شهادت کافر پذیرفته نیست. افرادی مانند ابویوسف قاضی<ref>خطیب بغدادی، احمد بن علی، الکفایة فی علم الدرایة، ص۱۲۶، مدینه، المکتبة العلمیة، بیتا.</ref> و شافعی<ref>خطیب بغدادی، احمد بن علی، الکفایة فی علم الدرایة، ص۱۲۰.</ref> شهادت شیعیان را پذیرفته‌اند. | |||
* [[اشعری]] نیز در «مقالات الاسلامیین» شیعه را یکی از گروه‌های مسلمانان ذکر می‌کند.<ref>اشعری، علی بن اسماعیل، مقالات الاسلامیین، ص۵، آلمان، ویسبادن، فرانس شتاینر، ۱۴۰۰ق</ref> | |||
* ابن‌تیمیه در «دقائق التفسیر» آورده که بسیاری از مسلمانان اهل بدعت مانند رافضه و جهمیه و … به بلاد کفر رفته‌اند و به دست آنان، جمع فراوانی مسلمان شدند. این افراد از اسلام بهره‌مند گشتند، مسلمان اهل‌بدعت گردیدند و مسلمان اهل‌بدعت بودن بهتر از این است که کافر باشند.<ref>ابن‌تیمیه، دقائق التفسیر، ج۲، ص۱۴۴، دمشق، مؤسسة القرآن، ۱۴۰۴ق.</ref> | * ابن‌تیمیه در «دقائق التفسیر» آورده که بسیاری از مسلمانان اهل بدعت مانند رافضه و جهمیه و … به بلاد کفر رفته‌اند و به دست آنان، جمع فراوانی مسلمان شدند. این افراد از اسلام بهره‌مند گشتند، مسلمان اهل‌بدعت گردیدند و مسلمان اهل‌بدعت بودن بهتر از این است که کافر باشند.<ref>ابن‌تیمیه، دقائق التفسیر، ج۲، ص۱۴۴، دمشق، مؤسسة القرآن، ۱۴۰۴ق.</ref> | ||
== | == مسلمان دانستن شیعه به همراه اجازه تقلید از آنان == | ||
برخی اهل‌سنت معتقدند شیعه یکی از فرقه‌های اسلامی است که تقلید از مذهب فقهی آن نیز جایز است. این نظریه در دوره معاصر مطرح شده و پیشتاز آن شیخ شلتوت است. وی در فتوایی بیان داشت: «مکتب جعفری، معروف به مذهب امامی اثنی‌عشری، مکتبی است که شرعاً پیروی از آن، مانند پیروی از مکتب‌های اهل‌سنت جایز است».<ref>سلهب، حسن، الشیخ محمود شلتوت قراءة فی تجربة الاصلاح و الوحدة الاسلامیة، ص۱۵۴، بیروت، ۲۰۰۸م.</ref> این متن برای نخستین بار در مجله رساله الاسلام وابسته به دارالتقریب مصر منتشر شد. زمان صدور این فتوا ۱۷ | برخی اهل‌سنت معتقدند شیعه یکی از فرقه‌های اسلامی است که تقلید از مذهب فقهی آن نیز جایز است. این نظریه در دوره معاصر مطرح شده و پیشتاز آن شیخ شلتوت از رؤسای [[دانشگاه الازهر]] و از مؤسسان «دارالتقریب بین المذاهب الاسلامیه» بوده است. وی در فتوایی بیان داشت: «مکتب جعفری، معروف به مذهب امامی اثنی‌عشری، مکتبی است که شرعاً پیروی از آن، مانند پیروی از مکتب‌های اهل‌سنت جایز است».<ref>سلهب، حسن، الشیخ محمود شلتوت قراءة فی تجربة الاصلاح و الوحدة الاسلامیة، ص۱۵۴، بیروت، ۲۰۰۸م.</ref> این متن برای نخستین بار در مجله رساله الاسلام وابسته به [[دارالتقریب]] مصر منتشر شد. زمان صدور این فتوا ۱۷ ربیع‌الاول ۱۳۷۸ق بود که در ۳ محرم ۱۳۷۹ق انتشار یافت. | ||
== تکفیر شیعیان == | == تکفیر شیعیان == | ||
گروه سوم از | گروه سوم از اهل‌سنت، شیعیان را کافر می‌دانند. گروهی از این افراد، شیعه را به نحو مطلق تکفیر می‌کنند. در این رویکرد، گروهی بدون معین کردن فردی خاص مورد تکفیر قرار می‌گیرد.<ref>رحیلی، ابراهیم بن عامر، التکفیر و ضوابطه، ص۱۱۷، داراإلمام احمد، ۲۰۰۸م.</ref> غالب گروهی از اهل‌سنت که شیعه را تکفیر کرده‌اند، چنین رویکردی دارند. عوده از عالمان سلفی می‌گوید: «جماعتی از علما حکم داده‌اند که شیعیان مسلمان نیستند. البته این حکم به معنای تکفیر بزرگان و افراد آنان نیست.<ref>عوده، سلمان بن فهد، دروس للشیخ سلمان العوده، ج۴۳، ص۱۱۸، بینا، بیتا.</ref> گروهی دیگر که نسبت به گروه اول در اقلیت هستند، به نحو معین، شیعه را تکفیر می‌کنند؛ یعنی تنها افراد خاص با افعالی خاص را تکفیر می‌کنند.<ref>رحیلی، ابراهیم بن عامر، التکفیر و ضوابطه، ص۱۱۸.</ref> | ||
این افراد دلایلی بر تکفیر شیعیان اقامه کرده‌اند: | |||
* شیعیان در مورد برخی مخلوقات (امامان شیعه) عقاید غلوآمیزی دارند و آنان را هم ردیف خداوند قرار می‌دهند. | |||
* شیعیان معتقدند که اصحاب، بعضی از سوره‌ها مانند سوره نورین و سوره ولایت و ... را به‌طور کامل از قرآن حذف کردند. | |||
* شیعه اکثر [[اصحاب]] پیامبر را تکفیر می‌کند و به آنان ناسزا می‌گوید | |||
* شیعه اهل‌سنت را کافر و نجس می‌داند و حتی وقتی یک نفر شیعه با یک نفر سنی دست می‌دهد، بعد از مصافحه دست خود را تطهیر می‌کند.<ref>برای اطلاعات بیشتر ر.ک. فلاح، «[http://fiqhemoqaran.mazaheb.ac.ir/article_105977_1822cff6799366c3362266105abf55f7.pdf عدم تکفیر شیعه از دیدگاه مذاهب اهل‌سنت]»، ص۶۵-۶۶.</ref> | |||
این ادله مورد نقد شیعیان و برخی اهل‌سنت قرار گرفته و جواب‌های مختلفی بدان‌ها داده شده است.<ref>برای اطلاعات بیشتر ر.ک. فلاح، «[http://fiqhemoqaran.mazaheb.ac.ir/article_105977_1822cff6799366c3362266105abf55f7.pdf عدم تکفیر شیعه از دیدگاه مذاهب اهل‌سنت]»، ص۶۷–۷۴.</ref> | |||
== پیوند به بیرون == | == پیوند به بیرون == | ||
| خط ۳۸: | خط ۴۱: | ||
{{پانویس|۲}} | {{پانویس|۲}} | ||
{{شاخه | {{شاخه | ||
| شاخه اصلی = | | شاخه اصلی =ادیان و مذاهب | ||
|شاخه فرعی۱ = | |شاخه فرعی۱ =اهل سنت | ||
|شاخه فرعی۲ = | |شاخه فرعی۲ = عقاید اهل سنت | ||
|شاخه فرعی۳ = | |شاخه فرعی۳ = | ||
}} | }} | ||
| خط ۵۲: | خط ۵۵: | ||
| تغییر مسیر = | | تغییر مسیر = | ||
| ارجاعات = | | ارجاعات = | ||
| بازبینی نویسنده= | | بازبینی نویسنده=شد | ||
| | | ارزیابی کمی =شد | ||
| تکمیل = | | تکمیل = | ||
| اولویت = | | اولویت =ب | ||
| کیفیت =ب | | کیفیت =ب | ||
}} | }} | ||
{{پایان متن}} | {{پایان متن}} | ||
نسخهٔ کنونی تا ۱۰ نوامبر ۲۰۲۴، ساعت ۱۳:۰۰
سؤال
آیا مذاهب چهارگانه اهل سنت شیعه امامیه را کافر می‌دانند؟
بسیاری از عالمان اهل‌سنت، شیعیان را مسلمان می‌دانند. در آثار اهل‌سنت، شواهدی بر مسلمان دانستن شیعیان وجود دارد. آنان از راویان شیعه روایت نقل کرده‌اند، شهادت افراد شیعی را پذیرفته‌اند در حالی که شهادت کافر در بحث‌های قضایی را نمی‌پذیرند. این افراد معتقدند اگر کسی یکی از ضروریات اسلام را انکار کند، کافر و بیرون از دین است و بنابر این معیار، شیعه را کافر نمی‌دانند. برخی اهل‌سنت معاصر معتقدند شیعه یکی از فرقه‌های اسلامی است که تقلید از مذهب فقهی آن‌ها نیز جایز است. این نظریه در دوره معاصر، مطرح شده و پیشتاز آن شیخ شلتوت است.
گروه دیگری در میان اهل‌سنت وجود دارد که شیعیان را کافر می‌داند. بیشتر این افراد، شیعه را به نحو مطلق تکفیر می‌کنند. ادله این افراد مواردی مانند تکفیر اصحاب پیامبر، تحریف قرآن و غلو است. این ادله توسط عالمان شیعه پاسخ داده شده است.
معیار کفر نزد اهل‌سنت
فقیهان اهل‌سنت معتقدند اگر کسی یکی از ضروریات اسلام را انکار کند، کافر و بیرون از دین است. بنابر این معیار، شیعه نمی‌تواند از نظر مذاهب اهل‌سنت کافر باشد؛ زیرا شیعیان، اصول دین از جمله توحید، نبوت، قیامت و دستورات اصلی اسلام را انکار نمی‌کنند. اختلافات شیعه با مذاهب دیگر از موضوعات ضروری دین نبوده و انکار آن، خروج از دین نیست.[۱]
نووی از عالمان اهل‌سنت در شرح صحیح مسلم، آورده که هیچ‌یک از مسلمانان به خاطر گناه، تکفیر نمی‌شود و هرکس موردی از ضروریات دین اسلام را انکار کند، حکم به ارتداد و کفر او داده می‌شود.[۲] روایات فراوانی در منابع اهل‌سنت نیز جان، مال و آبروی افرادی که به «لا إله إلا اللّه» و «محمد رسول اللّه» اعتقاد داشته باشند را محترم دانسته و اجازه کافر دانستن آن‌ها را نداده است.[۳]
در میان کلمات عالمان پیشین اهل‌سنت، کمتر تصریحاتی بر مسلمان بودن شیعیان یافت می‌شود و تنها در درون مباحث علمی می‌توان به نظرات آن‌ها پی برد. در کلمات عالمان معاصر اهل‌سنت، تصریح به مسلمان بودن شیعیان بیشتر قابل مشاهده است. از جمله این افراد می‌توان به جاد الحق، مفتی و وزیر اوقاف مصر[۴] حسن البنا، بنیانگذار اخوان‌المسلمین[۵] اشاره کرد که به مسلمان بودن شیعه تصریح کرده‌اند.
مسلمان دانستن شیعه در میان اهل‌سنت
براساس گفته سرجانی در کتاب «الشیعه نضال ام ضلال» بیشتر عالمان اهل‌سنت معتقدند که شیعیان دوازده امامی، مسلمان هستند[۶] در آثار اهل‌سنت، شواهدی بر مسلمان دانستن شیعیان آورده شده است:
- محدثان اهل‌سنت در کتاب‌های حدیثی خود، از راویان شیعه، حدیث نقل کرده‌اند. همچنین در آثار رجالی اهل‌سنت، موارد متعددی وجود دارد که یک راوی را شیعه توصیف کرده و او را ثقه دانسته‌اند.[۷]
- اهل‌سنت اعتقاد دارند که شهادت کافر پذیرفته نیست. افرادی مانند ابویوسف قاضی[۸] و شافعی[۹] شهادت شیعیان را پذیرفته‌اند.
- اشعری نیز در «مقالات الاسلامیین» شیعه را یکی از گروه‌های مسلمانان ذکر می‌کند.[۱۰]
- ابن‌تیمیه در «دقائق التفسیر» آورده که بسیاری از مسلمانان اهل بدعت مانند رافضه و جهمیه و … به بلاد کفر رفته‌اند و به دست آنان، جمع فراوانی مسلمان شدند. این افراد از اسلام بهره‌مند گشتند، مسلمان اهل‌بدعت گردیدند و مسلمان اهل‌بدعت بودن بهتر از این است که کافر باشند.[۱۱]
مسلمان دانستن شیعه به همراه اجازه تقلید از آنان
برخی اهل‌سنت معتقدند شیعه یکی از فرقه‌های اسلامی است که تقلید از مذهب فقهی آن نیز جایز است. این نظریه در دوره معاصر مطرح شده و پیشتاز آن شیخ شلتوت از رؤسای دانشگاه الازهر و از مؤسسان «دارالتقریب بین المذاهب الاسلامیه» بوده است. وی در فتوایی بیان داشت: «مکتب جعفری، معروف به مذهب امامی اثنی‌عشری، مکتبی است که شرعاً پیروی از آن، مانند پیروی از مکتب‌های اهل‌سنت جایز است».[۱۲] این متن برای نخستین بار در مجله رساله الاسلام وابسته به دارالتقریب مصر منتشر شد. زمان صدور این فتوا ۱۷ ربیع‌الاول ۱۳۷۸ق بود که در ۳ محرم ۱۳۷۹ق انتشار یافت.
تکفیر شیعیان
گروه سوم از اهل‌سنت، شیعیان را کافر می‌دانند. گروهی از این افراد، شیعه را به نحو مطلق تکفیر می‌کنند. در این رویکرد، گروهی بدون معین کردن فردی خاص مورد تکفیر قرار می‌گیرد.[۱۳] غالب گروهی از اهل‌سنت که شیعه را تکفیر کرده‌اند، چنین رویکردی دارند. عوده از عالمان سلفی می‌گوید: «جماعتی از علما حکم داده‌اند که شیعیان مسلمان نیستند. البته این حکم به معنای تکفیر بزرگان و افراد آنان نیست.[۱۴] گروهی دیگر که نسبت به گروه اول در اقلیت هستند، به نحو معین، شیعه را تکفیر می‌کنند؛ یعنی تنها افراد خاص با افعالی خاص را تکفیر می‌کنند.[۱۵]
این افراد دلایلی بر تکفیر شیعیان اقامه کرده‌اند:
- شیعیان در مورد برخی مخلوقات (امامان شیعه) عقاید غلوآمیزی دارند و آنان را هم ردیف خداوند قرار می‌دهند.
- شیعیان معتقدند که اصحاب، بعضی از سوره‌ها مانند سوره نورین و سوره ولایت و ... را به‌طور کامل از قرآن حذف کردند.
- شیعه اکثر اصحاب پیامبر را تکفیر می‌کند و به آنان ناسزا می‌گوید
- شیعه اهل‌سنت را کافر و نجس می‌داند و حتی وقتی یک نفر شیعه با یک نفر سنی دست می‌دهد، بعد از مصافحه دست خود را تطهیر می‌کند.[۱۶]
این ادله مورد نقد شیعیان و برخی اهل‌سنت قرار گرفته و جواب‌های مختلفی بدان‌ها داده شده است.[۱۷]
پیوند به بیرون
- بخشی از این مدخل برگرفته شده از مقاله «عدم تکفیر شیعه از دیدگاه مذاهب اهل‌سنت»، تألیف فلاح تفتی و دیگران، مجله فقه مقارن، سال هفتم، شماره۱۴، پاییز و زمستان۱۳۹۸ش.
منابع
- ↑ بررسی فتوای تکفیر در نگاه مذاهب اسلامی، رجبی، حسین، ص۲۷، نشر مشعر، تهران ١٣٨٨ش.
- ↑ نووی، ابو زکریا یحیی بن شرف، صحیح مسلم بشرح النووی، ج۱، ص۱۵۰، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، ۱۳۹۲ق.
- ↑ صحیح مسلم، ج۴، ص۱۸۷۱، صحیح البخاری ج۵، ص۱۷۱، و ج۵ ص۲۲، دار احیاء التراث العربی.
- ↑ جاد الحق، جاد الحق علی، مجموع فتاوی، ج۲، ص۸۲–۸۵، جیزه، دارالفاروق لإلستثمارات الثقافیة، ۲۰۰۸م.
- ↑ عماره، محمد، معالم المشروع الحضاری فی فکر البنا، ص۷۳، قاهره ـ اسکندریه، دارالسالم، ۱۴۳۰ق.
- ↑ سرجانی، راغب، الشیعة نضال أم ضالل، ص۱۳۸، قاهره، دارالکتب المصریة، ۱۴۳۲ق.
- ↑ ابن حجر عسقالانی، احمد بن علی، تهذیب التهذیب، ج۷، ص۳۳۷، هند، مطبعة دائرهٔ المعارف النظامیة، ۱۳۲۶ق.
- ↑ خطیب بغدادی، احمد بن علی، الکفایة فی علم الدرایة، ص۱۲۶، مدینه، المکتبة العلمیة، بیتا.
- ↑ خطیب بغدادی، احمد بن علی، الکفایة فی علم الدرایة، ص۱۲۰.
- ↑ اشعری، علی بن اسماعیل، مقالات الاسلامیین، ص۵، آلمان، ویسبادن، فرانس شتاینر، ۱۴۰۰ق
- ↑ ابن‌تیمیه، دقائق التفسیر، ج۲، ص۱۴۴، دمشق، مؤسسة القرآن، ۱۴۰۴ق.
- ↑ سلهب، حسن، الشیخ محمود شلتوت قراءة فی تجربة الاصلاح و الوحدة الاسلامیة، ص۱۵۴، بیروت، ۲۰۰۸م.
- ↑ رحیلی، ابراهیم بن عامر، التکفیر و ضوابطه، ص۱۱۷، داراإلمام احمد، ۲۰۰۸م.
- ↑ عوده، سلمان بن فهد، دروس للشیخ سلمان العوده، ج۴۳، ص۱۱۸، بینا، بیتا.
- ↑ رحیلی، ابراهیم بن عامر، التکفیر و ضوابطه، ص۱۱۸.
- ↑ برای اطلاعات بیشتر ر.ک. فلاح، «عدم تکفیر شیعه از دیدگاه مذاهب اهل‌سنت»، ص۶۵-۶۶.
- ↑ برای اطلاعات بیشتر ر.ک. فلاح، «عدم تکفیر شیعه از دیدگاه مذاهب اهل‌سنت»، ص۶۷–۷۴.