حدیث «شیطان نمی‌تواند در خواب به‌صورت پیامبر(ص) دربیاید»: تفاوت میان نسخه‌ها

نسخهٔ کنونی تا ‏۲۹ سپتامبر ۲۰۲۴، ساعت ۱۱:۰۴

سؤال

آیا حدیثی که بر اساس آن شیطان نمی‌تواند در خوابِ انسان به صورت پیامبر(ص) و جانشینان او دربیاید صحیح و معتبر است؟

روایتی که بر اساس آن شیطان نمی‌تواند در خوابِ انسان به صورت پیامبر(ص) دربیاید، موثق و معتبر است.

بر اساس این روایت که از امام رضا(ع) و به نقل از پیامبر(ص) روایت شده، شیطان حتی در خواب قدرت شکل‌یافتن به صورت پیامبر(ص) و جانشینان او و همچنین شیعیان آنها را ندارد. مقصود از شیعیان دراین حدیث، افرادی هستند که به حقیقت پیرو اهل بیت(ع) بوده و از همه دستورات آنان پیروی می‌کنند.

به استناد این روایت، اگر شخصی در خواب فردی را ببیند و یقین کند که او پیامبر(ص) یا یکی از امامان(ع) است، در تشخیص خود دچار خطا نشده و در حقیقت پیامبر(ص) یا یکی از امامان(ع) را دیده است؛ البته دیدن خواب پیامبر(ص) و امامان(ع) امری شخصی بوده و تنها برای کسی که خواب دیده حجت است و برای دیگر افراد حجیتی ندارد.

حدیث و ترجمه

«

أَنَّهُ قَالَ لَهُ [علی بن موسی(ع)] رَجُلٌ مِنْ أَهْلِ خُرَاسَانَ یَا ابْنَ رَسُولِ اَللَّهِ رَأَیْتُ رَسُولَ اَللَّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ فِی اَلْمَنَامِ کَأَنَّهُ یَقُولُ لِی کَیْفَ أَنْتُمْ إِذَا دُفِنَ فِی أَرْضِکُمْ بَضْعَتِی وَ اُسْتُحْفِظْتُمْ وَدِیعَتِی وَ غُیِّبَ فِی ثَرَاکُمْ نَجْمِی فَقَالَ لَهُ اَلرِّضَا عَلَیْهِ السَّلاَمُ أَنَا اَلْمَدْفُونُ فِی أَرْضِکُمْ وَ أَنَا بَضْعَةُ نَبِیِّکُمْ فَأَنَا اَلْوَدِیعَةُ وَ اَلنَّجْمُ ... لَقَدْ حَدَّثَنِی أَبِی عَنْ جَدِّی عَنْ أَبِیهِ عَنْ آبَائِهِ عَلَیْهِمُ السَّلاَمُ أَنَّ رَسُولَ اَللَّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ قَالَ مَنْ زَارَنِی فِی مَنَامِهِ فَقَدْ زَارَنِی لِأَنَّ اَلشَّیْطَانَ لاَ یَتَمَثَّلُ فِی صُورَتِی وَ لاَ فِی صُورَةِ أَحَدٍ مِنْ أَوْصِیَائِی وَ لاَ فِی صُورَةِ أَحَدٍ مِنْ شِیعَتِهِمْ وَ إِنَّ اَلرُّؤْیَا اَلصَّادِقَةَ جُزْءٌ مِنْ سَبْعِینَ جُزْءاً مِنَ اَلنُّبُوَّةِ.^{[یادداشت ۱]}^[۱]

مردی از اهل خراسان به امام رضا(ع) گفت: «یا فرزند رسول خدا(ص)، من رسول خدا(ص) را در خواب دیدم که گویا به من می‌گفت: چگونه است حال شما هنگامی که در سرزمین شما پاره تن من مدفون شود و از شما بخواهند از امانت من نگهداری کنید و زمانی که در خاک شما ستاره من پنهان شود؟» امام رضا(ع) فرمود: «فردی که در سرزمین شما دفن می‌شود من هستم و منم پاره تن پیامبر شما، و منم آن امانت و منم آن ستاره [که جدّم در خواب به تو فرمود]. ... پدرم برای من از جدم از پدرانش(ع) بازگو کرد که پیامبر(ص) فرمود: هر کس من را در خواب زیارت کند، بی‌تردید من را زیارت کرده است؛ زیرا شیطان نمی‌تواند به‌صورت و شمایل من درآید و همچنین نمی‌تواند به صورت هیچ‌یک از جانشینان من، و به‌صورت شیعیان جانشینان من درآید. رؤیای صادقه جزیی از هفتاد جزء نبوّت است.

»

سند

روایتی که براساس آن شیطان نمی‌تواند در خوابِ انسان، به صورت پیامبر(ص) و جانشینان او دربیاید، توسط شیخ صدوق در کتاب عیون اخبار الرضا(ع) نقل شده است. شیخ صدوق این روایت را در من لا یحضره الفقیه نیز ذکر کرده است.^[۲]

بررسی راویان این حدیث بر اساس علم رجال چنین است:

محمد بن ابراهیم بن اسحاق طالقانی: برخی از محققان، از اینکه شیخ صدوق از او زیاد روایت کرده، بزرگی شأن وی را استفاده کرده‌اند. علامه مجلسی نیز او را از مشایخِ شیخ صدوق^{[یادداشت ۲]} دانسته است.^[۳]
احمد بن محمد بن سعید کوفی مولی بنی‌هاشم: دارای مذهب زیدیه و ثقه و مورد اطمینان معرفی شده است.^[۴]
علی بن حسن بن علی بن فَضّال: ثقه و مورد اطمینان است.^[۵] کَشّی رجال‌شناس شیعه، از گروهی نقل کرده که او را فطحی‌مذهب دانسته‌اند.^[۶]
حسن بن علی بن فضال تیمی: ثقه و مورد اعتماد است.^[۷]

همه راویان در این سلسله سند ثقه و مورد اطمینان هستند؛ ولی برخی از آنها شیعه دوازده‌امامی نیستند؛ و لذا این حدیث مُوّثّق خوانده شده است.^[۸]

محتوا

براساس روایت دیدن پیامبر(ص) در خواب که از امام رضا(ع) و به نقل از پیامبر(ص) روایت شده، شیطان حتی در خواب قدرت شکل‌یافتن به صورت پیامبر(ص) و جانشینان او و همچنین شیعیان آنها را ندارد؛ البته با توجه به دیگر روایات، مقصود از شیعیان در این حدیث، افرادی هستند که به حقیقت پیرو اهل بیت(ع) بوده و از همه دستورات آنان پیروی می‌کنند.

در صورت وجود همه شرایط، دیدن خواب پیامبر(ص) و امامان(ع) امری شخصی بوده و تنها برای کسی که خواب دیده حجت است و برای دیگر افراد حجیتی ندارد.

به باور برخی از اندیشمندان معاصر، مقصود از این روایت کسی است که در گذشته پیامبر(ص) را در بیداری دیده و او را می‌شناسد و کسی که او را در بیداری ندیده نمی‌تواند ادعا کند که پیامبر را در خواب دیده است.^[۹] این گفته مورد نقد قرار گرفته است؛ زیرا در ابتدای این روایت و قبل از ذکر سخن پیامبر(ص) توسط امام رضا(ع)، شخص پرسشگر که در زمان امام رضا(ع) زندگی می‌کرده، درباره خوابی که در آن پیامبر(ص) را دیده از امام رضا(ع) سؤال می‌کند. شخصی که در دوران امام رضا(ع) زندگی می‌کند به خاطر فاصله زمانی که با صدر اسلام دارد، پیامبر(ص) را ندیده است؛ با این وجود امام رضا(ع) عبارت «شیطان نمی‌تواند به صورت پیامبر(ص) دربیاید» را خطاب به او بیان کرده است.

منابع

↑ شیخ صدوق، محمد بن علی، عیون اخبار الرضا(ع)، تهران، جهان، بی‌تا، ج۲، ص۲۵۷.
↑ ابن بابویه، محمّد، من لا یحضره الفقیه، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ دوم، ۱۴۱۳ ق، ج‏۲، ص۵۸۴.
↑ نمازی شاهرودی، علی‏، مستدرکات علم رجال الحدیث، تهران، ۱۴۱۴ق، ج۶، ص۳۵۹.
↑ نجاشی، احمد بن علی، رجال النجاشی، به تحقیق موسی شبیری زنجانی، قم، جماعة المدرسین فی الحوزة العلمیة بقم، ۱۳۶۵ش، ص۹۴؛ طوسی، محمد بن حسن، فهرست الطوسی (فهرست کتب الشیعه و اصولهم و اسماء المصنفین و اصحاب الاصول)، به تحقیق عبدالعزیز طباطبایی، قم، ۱۴۲۰ق، ص۶۹.
↑ نجاشی، احمد بن علی، رجال النجاشی، به تحقیق موسی شبیری زنجانی، قم، جماعة المدرسین فی الحوزة العلمیة بقم، ۱۳۶۵ش، ص۲۵۷.
↑ کشی، محمد بن عمر، اختیار معرفة الرجال، خلاصه‌کننده محمد بن حسن طوسی، به تصحیح محمدباقر میر داماد، به تحقیق مهدی رجایی، قم، مؤسسة آل البیت(ع)، لإحیاء التراث، ۱۴۰۴ق، ص۶۳۵.
↑ کشی، محمد بن عمر، اختیار معرفة الرجال، خلاصه‌کننده محمد بن حسن طوسی، به تصحیح محمدباقر میر داماد، به تحقیق مهدی رجایی، قم، مؤسسة آل البیت(ع)، لإحیاء التراث، ۱۴۰۴ق، ص۶۳۵.
↑ مجلسی، محمّدتقی، روضه المتقین فی شرح من لا یحضره الفقیه، قم، کوشانپور، چاپ دوم، ۱۴۰۶ ق، ج۵، ص۳۹۷.
↑ فیاضی، غلامرضا، درآمدی بر معرفت‌شناسی، قم، موسّسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، چاپ اوّل، ۱۳۸۶ش، ص۱۳۷.

↑ شیخ صدوق در کتاب دیگر خود، من لایحضره الفقیه، به جای عبارت «زارنی»، عبارت «رأنی» آورده است، که البته تفاوتی در معنای آن پیدا نمی‌کند. (ابن بابویه، محمّد، من لا یحضره الفقیه، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ دوم، ۱۴۱۳ ق، ج‏۲، ص۵۸۴.)
↑ مشایخ جمع مشیخه، به معنای استادان در روایت و کسی است که از او حدیث گرفته می‌شود.

[2] شیخ صدوق، محمد بن علی، عیون اخبار الرضا(ع)، تهران، جهان، بی‌تا، ج۲، ص۲۵۷.

[3] ابن بابویه، محمّد، من لا یحضره الفقیه، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ دوم، ۱۴۱۳ ق، ج‏۲، ص۵۸۴.

[5] نمازی شاهرودی، علی‏، مستدرکات علم رجال الحدیث، تهران، ۱۴۱۴ق، ج۶، ص۳۵۹.

[6] نجاشی، احمد بن علی، رجال النجاشی، به تحقیق موسی شبیری زنجانی، قم، جماعة المدرسین فی الحوزة العلمیة بقم، ۱۳۶۵ش، ص۹۴؛ طوسی، محمد بن حسن، فهرست الطوسی (فهرست کتب الشیعه و اصولهم و اسماء المصنفین و اصحاب الاصول)، به تحقیق عبدالعزیز طباطبایی، قم، ۱۴۲۰ق، ص۶۹.

[7] نجاشی، احمد بن علی، رجال النجاشی، به تحقیق موسی شبیری زنجانی، قم، جماعة المدرسین فی الحوزة العلمیة بقم، ۱۳۶۵ش، ص۲۵۷.

[8] کشی، محمد بن عمر، اختیار معرفة الرجال، خلاصه‌کننده محمد بن حسن طوسی، به تصحیح محمدباقر میر داماد، به تحقیق مهدی رجایی، قم، مؤسسة آل البیت(ع)، لإحیاء التراث، ۱۴۰۴ق، ص۶۳۵.

[9] کشی، محمد بن عمر، اختیار معرفة الرجال، خلاصه‌کننده محمد بن حسن طوسی، به تصحیح محمدباقر میر داماد، به تحقیق مهدی رجایی، قم، مؤسسة آل البیت(ع)، لإحیاء التراث، ۱۴۰۴ق، ص۶۳۵.

[10] مجلسی، محمّدتقی، روضه المتقین فی شرح من لا یحضره الفقیه، قم، کوشانپور، چاپ دوم، ۱۴۰۶ ق، ج۵، ص۳۹۷.

[11] فیاضی، غلامرضا، درآمدی بر معرفت‌شناسی، قم، موسّسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، چاپ اوّل، ۱۳۸۶ش، ص۱۳۷.

[1] شیخ صدوق در کتاب دیگر خود، من لایحضره الفقیه، به جای عبارت «زارنی»، عبارت «رأنی» آورده است، که البته تفاوتی در معنای آن پیدا نمی‌کند. (ابن بابویه، محمّد، من لا یحضره الفقیه، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ دوم، ۱۴۱۳ ق، ج‏۲، ص۵۸۴.)

[4] مشایخ جمع مشیخه، به معنای استادان در روایت و کسی است که از او حدیث گرفته می‌شود.

[یادداشت ۱]

[۱]

[۲]

[یادداشت ۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

@@ خط ۲: / خط ۲: @@
 {{سوال}}
 آیا حدیثی که بر اساس آن شیطان نمی‌تواند در خوابِ انسان به صورت پیامبر(ص) و جانشینان او دربیاید صحیح و معتبر است؟
 {{پایان سوال}}
 {{پاسخ}}
 روایتی که بر اساس آن [[شیطان]] نمی‌تواند در خوابِ انسان به صورت [[پیامبر(ص)]] دربیاید، [[حدیث موثق|موثق]] و معتبر است.
@@ خط ۱۲: / خط ۹: @@
 به استناد این روایت، اگر شخصی در خواب فردی را ببیند و یقین کند که او پیامبر(ص) یا یکی از [[امامان(ع)]] است، در تشخیص خود دچار خطا نشده و در حقیقت پیامبر(ص) یا یکی از امامان(ع) را دیده است؛ البته دیدن خواب پیامبر(ص) و امامان(ع) امری شخصی بوده و تنها برای کسی که خواب دیده حجت است و برای دیگر افراد حجیتی ندارد.
 ==حدیث و ترجمه==
-{{عربی بزرگ|أَنَّهُ قَالَ لَهُ [علی بن موسی(ع)] رَجُلٌ مِنْ أَهْلِ خُرَاسَانَ یَا اِبْنَ رَسُولِ اَللَّهِ رَأَیْتُ رَسُولَ اَللَّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ فِی اَلْمَنَامِ کَأَنَّهُ یَقُولُ لِی کَیْفَ أَنْتُمْ إِذَا دُفِنَ فِی أَرْضِکُمْ بَضْعَتِی وَ اُسْتُحْفِظْتُمْ وَدِیعَتِی وَ غُیِّبَ فِی ثَرَاکُمْ نَجْمِی فَقَالَ لَهُ اَلرِّضَا عَلَیْهِ السَّلاَمُ أَنَا اَلْمَدْفُونُ فِی أَرْضِکُمْ وَ أَنَا بَضْعَةُ نَبِیِّکُمْ فَأَنَا اَلْوَدِیعَةُ وَ اَلنَّجْمُ أَلاَ وَ مَنْ زَارَنِی وَ هُوَ یَعْرِفُ مَا أَوْجَبَ اَللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی مِنْ حَقِّی وَ طَاعَتِی فَأَنَا وَ آبَائِی شُفَعَاؤُهُ یَوْمَ اَلْقِیَامَةِ وَ مَنْ کُنَّا شُفَعَاءَهُ نَجَا وَ لَوْ کَانَ عَلَیْهِ مِثْلُ وِزْرِ اَلثَّقَلَیْنِ اَلْجِنِّ وَ اَلْإِنْسِ وَ لَقَدْ حَدَّثَنِی أَبِی عَنْ جَدِّی عَنْ أَبِیهِ عَنْ آبَائِهِ عَلَیْهِمُ السَّلاَمُ أَنَّ رَسُولَ اَللَّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ قَالَ مَنْ زَارَنِی فِی مَنَامِهِ فَقَدْ زَارَنِی لِأَنَّ اَلشَّیْطَانَ لاَ یَتَمَثَّلُ فِی صُورَتِی وَ لاَ فِی صُورَةِ أَحَدٍ مِنْ أَوْصِیَائِی وَ لاَ فِی صُورَةِ أَحَدٍ مِنْ شِیعَتِهِمْ وَ إِنَّ اَلرُّؤْیَا اَلصَّادِقَةَ جُزْءٌ مِنْ سَبْعِینَ جُزْءاً مِنَ اَلنُّبُوَّةِ
+{{عربی بزرگ|أَنَّهُ قَالَ لَهُ [علی بن موسی(ع)] رَجُلٌ مِنْ أَهْلِ خُرَاسَانَ یَا ابْنَ رَسُولِ اَللَّهِ رَأَیْتُ رَسُولَ اَللَّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ فِی اَلْمَنَامِ کَأَنَّهُ یَقُولُ لِی کَیْفَ أَنْتُمْ إِذَا دُفِنَ فِی أَرْضِکُمْ بَضْعَتِی وَ اُسْتُحْفِظْتُمْ وَدِیعَتِی وَ غُیِّبَ فِی ثَرَاکُمْ نَجْمِی فَقَالَ لَهُ اَلرِّضَا عَلَیْهِ السَّلاَمُ أَنَا اَلْمَدْفُونُ فِی أَرْضِکُمْ وَ أَنَا بَضْعَةُ نَبِیِّکُمْ فَأَنَا اَلْوَدِیعَةُ وَ اَلنَّجْمُ ... لَقَدْ حَدَّثَنِی أَبِی عَنْ جَدِّی عَنْ أَبِیهِ عَنْ آبَائِهِ عَلَیْهِمُ السَّلاَمُ أَنَّ رَسُولَ اَللَّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ قَالَ مَنْ زَارَنِی فِی مَنَامِهِ فَقَدْ زَارَنِی لِأَنَّ اَلشَّیْطَانَ لاَ یَتَمَثَّلُ فِی صُورَتِی وَ لاَ فِی صُورَةِ أَحَدٍ مِنْ أَوْصِیَائِی وَ لاَ فِی صُورَةِ أَحَدٍ مِنْ شِیعَتِهِمْ وَ إِنَّ اَلرُّؤْیَا اَلصَّادِقَةَ جُزْءٌ مِنْ سَبْعِینَ جُزْءاً مِنَ اَلنُّبُوَّةِ.</span>{{یادداشت|شیخ صدوق در کتاب دیگر خود، من لایحضره الفقیه، به جای عبارت «زارنی»، عبارت «رأنی» آورده است، که البته تفاوتی در معنای آن پیدا نمی‌کند. (ابن بابویه، محمّد، من لا یحضره الفقیه، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ دوم، ۱۴۱۳ ق، ج‏۲، ص۵۸۴.)}}
-|ترجمه=مردی از اهل خراسان به امام رضا(ع) گفت: «یا فرزند رسول خدا(ص)، من رسول خدا(ص) را در خواب دیدم که گویا به من می‌گفت: چگونه است حال شما هنگامی که در سرزمین شما پاره تن من مدفون شود و از شما بخواهند از امانت من نگهداری کنید و زمانی که در خاک شما ستاره من پنهان شود؟» امام رضا(ع) فرمود: «فردی که در سرزمین شما دفن می‌شود من هستم و منم پاره تن پیامبر شما، و منم آن امانت و منم آن ستاره  [که جدّم در خواب به تو فرمود]. هر کسی که مرا زیارت کند در حالی که حق و طاعتی که خداوند نسبت به من واجب کرده را بشناسد، من و پدرانم شفیع‌های او در روز قیامت خواهیم بود و کسی که ما شفیع او شویم اگر چه به اندازه گناه جنّ و انس، گناه‌کار باشد، نجات خواهد یافت. پدرم برای من از جدّم از پدرانش(ع) بازگو کرد که پیامبر(ص) فرمود: هر کس من را در خواب زیارت کند، بی‌تردید من را زیارت کرده است؛ زیرا شیطان نمی‌تواند به‌صورت و شمایل من درآید و همچنین نمی‌تواند به صورت هیچ‌یک از جانشینان من، و به‌صورت شیعیان جانشینان من درآید. رؤیای صادقه جزیی از هفتاد جزء نبوّت است.
+| منبع = شیخ صدوق، محمد بن علی، عیون اخبار الرضا(ع)، تهران، جهان، بی‌تا، ج۲، ص۲۵۷.
-|منبع = شیخ صدوق، محمد بن علی، عیون اخبار الرضا(ع)، تهران، جهان، بی‌تا، ج۲، ص۲۵۷.</ref><ref group="یادداشت">شیخ صدوق در کتاب دیگر خود، من لایحضره الفقیه، به جای عبارت «زارنی»، عبارت «رأنی» آورده است، که البته تفاوتی در معنای آن پیدا نمی‌کند. (ابن بابویه، محمّد، من لا یحضره الفقیه، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ دوم، ۱۴۱۳ ق، ج‏۲، ص۵۸۴.)
+| ترجمه = مردی از اهل خراسان به امام رضا(ع) گفت: «یا فرزند رسول خدا(ص)، من رسول خدا(ص) را در خواب دیدم که گویا به من می‌گفت: چگونه است حال شما هنگامی که در سرزمین شما پاره تن من مدفون شود و از شما بخواهند از امانت من نگهداری کنید و زمانی که در خاک شما ستاره من پنهان شود؟» امام رضا(ع) فرمود: «فردی که در سرزمین شما دفن می‌شود من هستم و منم پاره تن پیامبر شما، و منم آن امانت و منم آن ستاره  [که جدّم در خواب به تو فرمود]. ... پدرم برای من از جدم از پدرانش(ع) بازگو کرد که پیامبر(ص) فرمود: هر کس من را در خواب زیارت کند، بی‌تردید من را زیارت کرده است؛ زیرا شیطان نمی‌تواند به‌صورت و شمایل من درآید و همچنین نمی‌تواند به صورت هیچ‌یک از جانشینان من، و به‌صورت شیعیان جانشینان من درآید. رؤیای صادقه جزیی از هفتاد جزء نبوّت است.}}
-}}
 ==سند==
-روایتی که بر اساس آن [[شیطان]] نمی‌تواند در خوابِ انسان، به صورت [[پیامبر(ص)]] و [[امامان(ع)|جانشینان او]] دربیاید، توسط [[شیخ صدوق]] در کتاب [[عیون اخبار الرضا(ع)]] نقل شده است. او این روایت را از محمد بن ابراهیم بن اسحاق طالقانی، از احمد بن محمد بن سعید کوفی مولی بنی‌هاشم، از علی بن حسن بن علی بن فَضّال، از پدرش، از [[امام رضا(ع)]] نقل کرده است.<ref name=":0" /> شیخ صدوق این روایت را در [[من لا یحضره الفقیه (کتاب)|من لا یحضره الفقیه]] نیز ذکر کرده است.<ref>ابن بابویه، محمّد، من لا یحضره الفقیه، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ دوم، ۱۴۱۳ ق، ج‏۲، ص۵۸۴.</ref>
+روایتی که براساس آن [[شیطان]] نمی‌تواند در خوابِ انسان، به صورت [[پیامبر(ص)]] و [[امامان(ع)|جانشینان او]] دربیاید، توسط [[شیخ صدوق]] در کتاب [[عیون اخبار الرضا(ع)]] نقل شده است. شیخ صدوق این روایت را در [[من لا یحضره الفقیه (کتاب)|من لا یحضره الفقیه]] نیز ذکر کرده است.<ref>ابن بابویه، محمّد، من لا یحضره الفقیه، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ دوم، ۱۴۱۳ ق، ج‏۲، ص۵۸۴.</ref>
 بررسی راویان این حدیث بر اساس [[علم رجال]] چنین است:
 *محمد بن ابراهیم بن اسحاق طالقانی: برخی از محققان، از اینکه شیخ صدوق از او زیاد روایت کرده، بزرگی شأن وی را استفاده کرده‌اند. [[علامه مجلسی]] نیز او را از مشایخِ شیخ صدوق<ref group="یادداشت">مشایخ جمع مشیخه، به معنای استادان در روایت و کسی است که از او حدیث گرفته می‌شود.</ref> دانسته است.<ref>نمازی شاهرودی، علی‏، مستدرکات علم رجال الحدیث، تهران، ۱۴۱۴ق، ج۶، ص۳۵۹.</ref>
 *احمد بن محمد بن سعید کوفی مولی بنی‌هاشم: دارای مذهب [[زیدیه]] و [[ثقه]] و مورد اطمینان معرفی شده است.<ref>نجاشی، احمد بن علی، رجال النجاشی، به تحقیق موسی شبیری زنجانی، قم، جماعة المدرسین فی الحوزة العلمیة بقم، ۱۳۶۵ش، ص۹۴؛ طوسی، محمد بن حسن، فهرست الطوسی (فهرست کتب الشیعه و اصولهم و اسماء المصنفین و اصحاب الاصول)، به تحقیق عبدالعزیز طباطبایی، قم، ۱۴۲۰ق، ص۶۹.</ref>
 *علی بن حسن بن علی بن فَضّال: ثقه و مورد اطمینان است.<ref>نجاشی، احمد بن علی، رجال النجاشی، به تحقیق موسی شبیری زنجانی، قم، جماعة المدرسین فی الحوزة العلمیة بقم، ۱۳۶۵ش، ص۲۵۷.</ref> [[محمد بن عمر کشی|کَشّی]] رجال‌شناس شیعه، از گروهی نقل کرده که او را [[فطحیه|فطحی‌مذهب]] دانسته‌اند.<ref>کشی، محمد بن عمر، اختیار معرفة الرجال، خلاصه‌کننده محمد بن حسن طوسی، به تصحیح محمدباقر میر داماد، به تحقیق مهدی رجایی، قم، مؤسسة آل البیت(ع)، لإحیاء التراث، ۱۴۰۴ق، ص۶۳۵.{{سخ}}</ref>
-*پدر علی بن حسن بن علی بن فضال یعنی حسن بن علی بن فضال تیمی: ثقه و مورد اعتماد است.<ref>کشی، محمد بن عمر، اختیار معرفة الرجال، خلاصه‌کننده محمد بن حسن طوسی، به تصحیح محمدباقر میر داماد، به تحقیق مهدی رجایی، قم، مؤسسة آل البیت(ع)، لإحیاء التراث، ۱۴۰۴ق، ص۶۳۵.</ref>
+*حسن بن علی بن فضال تیمی: ثقه و مورد اعتماد است.<ref>کشی، محمد بن عمر، اختیار معرفة الرجال، خلاصه‌کننده محمد بن حسن طوسی، به تصحیح محمدباقر میر داماد، به تحقیق مهدی رجایی، قم، مؤسسة آل البیت(ع)، لإحیاء التراث، ۱۴۰۴ق، ص۶۳۵.</ref>
-همه راویان در این سلسله سند ثقه و مورد اطمینان هستند؛ ولی برخی از آنها [[شیعه دوازده‌امامی]] نیستند؛ بنابراین این حدیث [[حدیث موثق|مُوّثّق]] است. علامه مجلسی نیز، این روایت را از نظر سندی موثقِ مانند صحیح دانسته است؛<ref>مجلسی، محمّدتقی، روضه المتقین فی شرح من لا یحضره الفقیه، قم، کوشانپور، چاپ دوم، ۱۴۰۶ ق، ج۵، ص۳۹۷.</ref> از این رو، این حدیث از نظر سندی [[حدیث معتبر|معتبر]] است.
+همه راویان در این سلسله سند ثقه و مورد اطمینان هستند؛ ولی برخی از آنها [[شیعه دوازده‌امامی]] نیستند؛ و لذا این حدیث [[حدیث موثق|مُوّثّق]] خوانده شده است.<ref>مجلسی، محمّدتقی، روضه المتقین فی شرح من لا یحضره الفقیه، قم، کوشانپور، چاپ دوم، ۱۴۰۶ ق، ج۵، ص۳۹۷.</ref>
 ==محتوا==
-بر اساس روایت دیدن پیامبر(ص) در خواب که از [[امام رضا(ع)]] و به نقل از [[پیامبر(ص)]] روایت شده، [[شیطان]] حتی در خواب قدرت شکل‌یافتن به صورت پیامبر(ص) و جانشینان او و همچنین [[شیعه|شیعیان]] آنها را ندارد؛ البته با توجه به دیگر روایات، مقصود از شیعیان در این حدیث، افرادی هستند که به حقیقت پیرو [[اهل بیت(ع)]] بوده و از همه دستورات آنان پیروی می‌کنند.
+براساس روایت دیدن پیامبر(ص) در خواب که از [[امام رضا(ع)]] و به نقل از [[پیامبر(ص)]] روایت شده، [[شیطان]] حتی در خواب قدرت شکل‌یافتن به صورت پیامبر(ص) و جانشینان او و همچنین [[شیعه|شیعیان]] آنها را ندارد؛ البته با توجه به دیگر روایات، مقصود از شیعیان در این حدیث، افرادی هستند که به حقیقت پیرو [[اهل بیت(ع)]] بوده و از همه دستورات آنان پیروی می‌کنند.
-به استناد این روایت، اگر شخصی در خواب فردی را ببیند و یقین کند که او پیامبر(ص) یا یکی از [[امامان(ع)]] است و در این موضوع شکی نداشته باشد، در تشخیص خود دچار خطا نشده و در حقیقت پیامبر(ص) یا یکی از امامان(ع) را دیده است. ملاک در تشخیص درست دیدن پیامبر(ص) و اولیای الهی در خواب، این است که شخصی که خواب دیده به دیدن پیامبر یا اولیای الهی در خواب یقین داشته باشد.
 در صورت وجود همه شرایط، دیدن خواب پیامبر(ص) و امامان(ع) امری شخصی بوده و تنها برای کسی که خواب دیده حجت است و برای دیگر افراد حجیتی ندارد.
-به باور برخی از اندیشمندان معاصر، مقصود از این روایت کسی است که در گذشته پیامبر(ص) را در بیداری دیده و او را می‌شناسد و کسی که او را در بیداری ندیده نمی‌تواند ادعا کند که پیامبر را در خواب دیده است.<ref>فیاضی، غلامرضا، درآمدی بر معرفت‌شناسی، قم، موسّسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، چاپ اوّل، ۱۳۸۶ش، ص۱۳۷.</ref> این گفته مورد نقد قرار گرفته است؛ زیرا در ابتدای این روایت و قبل از ذکر سخن پیامبر(ص) توسط امام رضا(ع)، شخص پرسشگر که در زمان امام رضا(ع) زندگی می‌کرده، درباره خوابی که در آن پیامبر(ص) را دیده از امام رضا(ع) سؤال می‌کند. شخصی که در دوران امام رضا(ع) زندگی می‌کند به خاطر فاصله زمانی که با صدر اسلام دارد، پیامبر(ص) را ندیده است؛ با این وجود امام رضا(ع) عبارت «شیطان نمی‌تواند به صورت پیامبر(ص) دربیاید» را خطاب به او بیان کرده است. در نتیجه این روایت شامل کسی که پبامبر(ص) را در بیداری ندیده نیز می‌شود.
+به باور برخی از اندیشمندان معاصر، مقصود از این روایت کسی است که در گذشته پیامبر(ص) را در بیداری دیده و او را می‌شناسد و کسی که او را در بیداری ندیده نمی‌تواند ادعا کند که پیامبر را در خواب دیده است.<ref>فیاضی، غلامرضا، درآمدی بر معرفت‌شناسی، قم، موسّسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، چاپ اوّل، ۱۳۸۶ش، ص۱۳۷.</ref> این گفته مورد نقد قرار گرفته است؛ زیرا در ابتدای این روایت و قبل از ذکر سخن پیامبر(ص) توسط امام رضا(ع)، شخص پرسشگر که در زمان امام رضا(ع) زندگی می‌کرده، درباره خوابی که در آن پیامبر(ص) را دیده از امام رضا(ع) سؤال می‌کند. شخصی که در دوران امام رضا(ع) زندگی می‌کند به خاطر فاصله زمانی که با صدر اسلام دارد، پیامبر(ص) را ندیده است؛ با این وجود امام رضا(ع) عبارت «شیطان نمی‌تواند به صورت پیامبر(ص) دربیاید» را خطاب به او بیان کرده است.
-{{پایان پاسخ}}
 ==منابع==
 {{پانویس|۲}}
 {{شاخه
   | شاخه اصلی = حدیث
@@ خط ۶۰: / خط ۴۸: @@
   | نمایه =
   | تغییر مسیر = شد
-  | بازبینی =
+  | ارزیابی کمی =
   | ارجاعات =
   | بازبینی نویسنده =
+ | ارزیابی کمی = شد
   | تکمیل =
   | اولویت = ج
-  | کیفیت = ج
+  | کیفیت = ب
 }}
 {{پایان متن}}