تعداد پیامبران: تفاوت میان نسخه‌ها

بدون خلاصۀ ویرایش
جز (جایگزینی متن - ' | بازبینی =' به ' | ارزیابی کمی =')
 
(۱۷ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط یک کاربر دیگر نشان داده نشد)
خط ۱: خط ۱:
{{در دست ویرایش|کاربر=A.ahmadi }}
{{شروع متن}}
{{شروع متن}}
{{سوال}}
{{سوال}}پیامبران در طول تاریخ چند تن بوده‌اند؟{{پایان سوال}}
در کدام منبع به تعداد ۱۲۴۰۰۰ اشاره شده است؟
{{پایان سوال}}
{{پاسخ}}
{{پاسخ}}
برخی از پیامبران در زمانی به پیامبری برگزیده ‏شدند که کس دیگری جز او پیامبر نبود و گاهی هم در زمان واحدی، به چندین تن می‏رسیدند. از این رو، بر اساس مقتضیات زمانی، حضور چندین پیامبر در زمان و مکان واحد لازم می‏آمد.
'''تعداد پیامبران''' در [[حدیث|روایات]]، عددهای مختلفی مانند هشت هزار، ۱۲۴ هزار و ۳۲۰ هزار ذکر شده است که از آن میان، ۱۲۴ هزار تن شهرت بیشتری یافته است. دلیل شهرت ۱۲۴ هزار پیامبر، ذکر [[احادیث ۱۲۴ هزار پیامبر|احادیث آن]] در چندین منبع روایی و در برابر، [[حدیث شاذ|شاذ]] بودن احادیثی است که عدد پیامبران را غیر از ۱۲۴ هزار معرفی کرده‌اند.


== روایات مختلف درباره شمار پیامبران ==
بر اساس روایات و [[قرآن]]، گاهی در یک دوره زمانی چندین پیامبر مبعوث می‌شدند که دلیل آن شرایط زمانی یا پراکندگی جمعیت و نبود امکانات ارتباطی دانسته شده است.
تاریخ ادیان شاهد ظهور پیامبران متعدّد در جوامع مختلفی بوده است که اصل آن یقینی و غیر قابل تردید است، اما تعداد پیامبران مورد اختلاف است؛ در روایات عدد هشت هزار،<ref>الأمالی، شیخ طوسی، دار الثقافه، قم، ۱۴۱۴ ق، چاپ اول، ص۳۹۷، حديث ۸۸۰.</ref> صد و چهل و چهار هزار،<ref>بحار الأنوار، محمد باقر مجلسي، ج۱۶، ص۳۵۲، حديث ۳۵.</ref> سيصد و بيست هزار<ref>الإختصاص، شیخ مفید، دار المفید، قم، ۱۴۱۳ ق، چاپ اول، ص۲۶۴؛ بحار الأنوار، ج۱۱، ص۶۰، حديث ۶۸.</ref>، و صد و بيست و چهار هزار<ref>معاني الأخبار، شیخ صدوق، جامعه مدرسين، قم، ۱۴۰۳ ق، چاپ اول، ص۳۳۳، حديث ۱؛ الخصال، شیخ صدوق، جامعه مدرسين، قم، ۱۳۶۲، چاپ اول، ج‏۲، ص۵۲۴، حديث ۱۳.</ref> گزارش شده است كه مشهورترین این دست روایات، روایات عدد ۱۲۴۰۰۰ تن است؛ از جمله این روایات، روایت ابوذر از پیامبر اسلام (صلّی الله علیه و آله) است كه مي‏گويد: «قُلْتُ يَا رَسُولَ اللَّهِ كَمِ النَّبِيُّونَ؟ قَالَ: مِائَه أَلْفٍ وَ أَرْبَعَه وَ عِشْرُونَ أَلْفَ نَبِيٍّ. قُلْتُ:كَمِ الْمُرْسَلُونَ مِنْهُمْ؟ قَالَ: ثَلَاثُ مِائَه وَ ثَلَاثَه عَشَرَ جَمّاً غَفِيراً. قُلْتُ: مَنْ كَانَ أَوَّلَ الْأَنْبِيَاءِ؟ قَالَ: آدَمُ؛ گفتم ای رسول خدا (ص) شمار پیامبران چه تعداد است؟ حضرت فرمودند: یکصد و بیست و چهار هزار پیامبر. عرض کردم: از آن ها چه تعداد رسول بودند؟ فرمودند: خیلی زیاد، سیصد و سیزده نفر. عرض کردم: نخستین پیامبر چه شخصی بود؟ فرمودند: آدم ((ع))».<ref>معاني الأخبار، شیخ صدوق، جامعه مدرسين، قم، ۱۴۰۳ ق، چاپ اول، ص۳۳۳، حديث ۱؛ الخصال، شیخ صدوق، جامعه مدرسين، قم، ۱۳۶۲، چاپ اول، ج‏۲، ص۵۲۴، حديث ۱۳.</ref>


== تطابق تعداد پیامبران با زمان بین آدم تا خاتم ==
== اختلاف‌ درباره شمار پیامبران ==
حال ممکن است این سؤال مطرح شود که چگونه ممکن است این تعداد پیامبر از زمان حضرت آدم ((ع)) تا پیامبر خاتم (ص) در طی کمتر از شش هزار سال<ref>برخی ولادت پیامبر (صلّی الله علیه و آله) را ۶۱۶۳ سال بعد از هبوط حضرت آدم ((ع)) دانسته‏اند. ن.ک: دائره المعارف مشاهیر، تهرانی، محمد، میراث ماندگار، ۱۳۹۲، قم، چاپ اول، ص۶؛ دائره المعارف الشیعیه العامّه، أعلمی، محمدحسین، مؤسسه الأعلمی للمطبوعات، بیروت، ۱۴۱۳ ق، چاپ دوم، ج۴، ص۲۸۸.</ref> مبعوث شده باشند؟!
تعداد پیامبران مورد اختلاف است. در [[حدیث|روایات]]، برای شمار پیامبران عددهایی مانند هشت هزار،<ref>الأمالی، شیخ طوسی، دار الثقافه، قم، ۱۴۱۴ ق، چاپ اول، ص۳۹۷، حدیث ۸۸۰.</ref> ۱۲۴ هزار،<ref name=":02">شیخ صدوق، من لایحضره الفقیه، قم، جامعه مدرسین، ج۲، ص۴۸ و ج۴، ص۱۸۰.</ref> ۱۴۴ هزار<ref>بحار الأنوار، محمد باقر مجلسی، ج۱۶، ص۳۵۲، حدیث ۳۵.</ref> و ۳۲۰ هزار<ref>الإختصاص، شیخ مفید، دار المفید، قم، ۱۴۱۳ ق، چاپ اول، ص۲۶۴؛ بحار الأنوار، ج۱۱، ص۶۰، حدیث ۶۸.</ref> ذکر شده است. درباره عددهای گوناگون که برای تعداد پیامبران بیان شده، برخی احتمال داده‌اند هر عدد ناظر به ویژگی خاصی از پیامبران باشد.{{مدرک|date=فوریه ۲۰۲۲}}برای نمونه، [[محمدباقر مجلسی|علامه مجلسی]] در [[بحار الانوار (کتاب)|کتاب بحار الانوار]]،‌ احتمال داده مراد از هشت هزار پیامبر، بزرگانِ پیامبران باشند.<ref>بحار الأنوار، ج‏۱۱، ص۳۱.</ref>


در پاسخ مي توان گفت:
=== ۱۲۴ هزار پیامبر ===
 
{{اصلی|احادیث ۱۲۴ هزار پیامبر}}
يك: هم زمان بودن انبيا:
{{جعبه گفتاورد
 
|طبق روایتی ابوذر از پیامبر(ص) پرسید: «'''شمار پیامبران چه تعداد است؟'''» او پاسخ داد: «'''۱۲۴ هزار پیامبر'''»، ابوذر پرسید: «'''از آنها چه تعداد رسول بودند؟'''» فرمود: «'''۳۱۳ تن'''».<ref>معانی الأخبار، شیخ صدوق، جامعه مدرسین، قم، ۱۴۰۳ ق، چاپ اول، ص۳۳۳، حدیث ۱</ref>
حضور انبیاء الهی در زمان‏های مختلف بر اساس مأموریت ایشان و بر اساس مقتضیات زمانی بود كه گاهی در زمان واحدی، به چندین تن می‏رسیدند؛<ref>راهنما شناسی، مصباح یزدی، محمدتقی، مؤسسه امام خمینی (ره)، قم، ۱۳۸۸، چاپ ششم، ص۲۰.</ref> قرآن كريم مي‌فرمايد: «إِذْ أَرْسَلْنا إِلَيْهِمُ اثْنَيْنِ فَكَذَّبُوهُما فَعَزَّزْنا بِثالِثٍ فَقالُوا إِنَّا إِلَيْكُمْ مُرْسَلُون»<ref>یس/ ۱۳.</ref>‏؛ «آن زمان كه ما دو نفر از رسولان را به سوى ايشان گسيل داشتيم و آن دو را تكذيب كردند پس به وسيله رسول سومى آن دو رسول را تقويت كرديم و همگى گفتند كه ما فرستاده به سوى شماييم».
|تراز=چپ
 
|عرض=200px
در روایتی چنین آمده است: «... أَنَّ بَنِي إِسْرَائِيلَ كَانُوا يَقْتُلُونَ مَا بَيْنَ طُلُوعِ الْفَجْرِ إِلَى طُلُوعِ الشَّمْسِ سَبْعِينَ نَبِيّاً ثُمَّ يَجْلِسُونَ فِي أَسْوَاقِهِمْ يَبِيعُونَ وَ يَشْتَرُونَ كَأَنْ لَمْ يَصْنَعُوا شَيْئاً»؛ «بنى اسرائيل از موقع طلوع فجر تا طلوع آفتاب تعداد هفتاد پیامبر را می‌کشتند و پس از اين جنايات مشغول خريد و فروش در بازارهای شان می‌شدند گويا، اصلاً مرتكب جنايتى نشده اند.»<ref>بحار الأنوار، ج‏۴۴، ص۳۶۵. ومضمون اين روايت در كتاب كافي ج‏۸، ص۱۱۷ آمده است.</ref>  
}}
 
دسته‌ای از احادیث، به وجود ۱۲۴ هزار پیامبر در طول تاریخ دلالت می‌کند. این احادیث در کتاب‌های حدیثی [[شیعه]]، مانند [[من لایحضره الفقیه (کتاب)|من لایحضره الفقیه]]،<ref name=":02" /> [[امالی (شیخ صدوق)|امالی شیخ صدوق]]،<ref>الامالی، شیخ صدوق، تهران، اسلامیه، ص۲۳۶.</ref>  [[بصائر الدرجات (کتاب)|بصائر الدرجات]]،<ref>بصائر الدرجات، صفار قمی، قم، کتابخانه آیت‌الله مرعشی نجفی، ص۱۲۱.</ref> [[الخصال (کتاب)|الخصال]]،<ref>الخصال، شیخ صدوق، جامعه مدرسین، قم، ۱۳۶۲، چاپ اول، ج‏۲، ص۶۴۱، حدیث ۱۸.</ref> و [[کامل الزیارات (کتاب)|کامل الزیارات]]<ref>کامل الزیارات، ابن قولویه، جعفر، دار المرتضویه، نجف، ۱۳۵۶، چاپ اول، ص۱۸۰، حدیث ۲.</ref> ذکر شده است. برخی عالمان [[اهل سنت]] نیز، روایتی از [[ابوذر]] نقل کرده‌اند که شمار پیامبران را ۱۲۴ هزار ذکر کرده است.<ref>الکامل فی التاریخ، ابن اثیر، دار المعرفه، بیروت، ۱۴۲۸ ق، چاپ دوم، ج۱، ص۴۱؛ تاریخ طبری، ج۱، ص۱۵۱؛ الدر المنثور، سیوطی، ج۱، ص۵۱.</ref>  
از این روایت چنین استفاده می‌شود که زمان‏هایی بوده است که جمع زیادی از پیامبران در زمان واحدی، حضور داشته‏اند.
 
دو: همزمانی پيامبران بخاطر پراكندگي جمعيت و نبود امكانات ارتباطي لازم: در یک زمان و مکان بودن چندین پیامبر اغلب، به دلیل کثرت جمعیت بود؛ لذا هر قبیله‏ای و یا تعدادی از افراد، مثلاً یک پیامبر داشتند و قبایل کنار هم در یک منطقه، که ده‌ها قبیله بود، دارای ده‌ها پیامبر بودند. از این رو قومی مثل بنی اسرائیل در زمان واحد، چندین پیامبر داشتند که هر کدام مربوط به قبیله‏ای و یا تعدادی از افراد بود، البته همه اين پيامبران يك شريعت داشتند.
 
از این رو، پیامبری در زمان پیامبر دیگری وجود داشت و این عدد گاه به هفتاد نفر بلکه بیشتر می‏رسید و با از دنیا رفتن آنها چه به صورت طبیعی و چه بر اثر کشتن، خداوند متعال عده‏ای دیگر را مبعوث می‏کند.
 
== حدیث ۱۲۴ هزار پیامبر ==
بنا بر روایتی که از پیامبر نقل شده است تعداد پیامبران را ۱۲۴ هزار نفر دانسته اند.<ref name=":0">شیخ صدوق، من لایحضره الفقیه، قم، جامعه مدرسین، ج۲، ص۴۸ و ج۴، ص۱۸۰.</ref> این روایت در این منابع ذکر شده است:
* کتاب من لایحضره الفقیه، اثر شیخ صدوق، ج۲، ص۴۸، حدیث شماره ۵۴۰۷.<ref name=":0" />  
* الامالی، شیخ صدوق، ص۲۳۶ (چاپ تهران اسلامیه).
* الاختصاص، شیخ مفید، ص۲۶۴ (چاپ جامعه مدرسین).
* اعلام الدین، دیلمی، ص۴۶۳، (چاپ آل البیت).
* بصائر الدرجات، صفار قمی، ص۱۲۱(چاپ کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی).
* بحارالانوار، علامه مجلسی، ج۱۱، ص۳۰. نقل شده (چاپ دارالکتب بیروت).
 
===دلیل شهرت حدیث ۱۲۴ هزار پیامبر ===
علت گزينش و انتخاب روایتی که در آن عدد ۱۲۴ هزار آمده بر ديگر روايات:
 
اين روايت در چهار منبع روايي یعنی "الخصال"<ref>الخصال، پيشين، ج‏۲، ص۶۴۱، حديث ۱۸.</ref> و "معانی الأخبار"<ref>معاني الأخبار، شیخ صدوق، جامعه مدرسين، قم، ۱۴۰۳ ق، چاپ اول، ص۳۳۳، حديث ۱.</ref> شیخ صدوق، "بصائر الدّرجات" صفّار<ref>بصائر الدرجات في فضائل آل محمد صلى الله عليهم، صفار، محمد‏، مكتبه مرعشي نجفي‏، قم، ۱۴۰۴ ق، چاپ دوم، ج‏۱، ص۱۲۱، حديث ۱.</ref> و "کامل الزیارات"<ref>كامل الزيارات، ابن قولويه، جعفر، دار المرتضويه، نجف، ۱۳۵۶، چاپ اول، ص۱۸۰، حديث ۲.</ref> ابن قُولَوَیه، با سندهای مختلف، ذکر شده است.  
 
علاوه بر شيعه، علماي اهل سنت، روایتی از ابوذر نقل كرده که عدد مذکور را تأیید می کند.<ref>رك: الکامل فی التاریخ، ابن اثیر، دار المعرفه، بیروت، ۱۴۲۸ ق، چاپ دوم، ج۱، ص۴۱؛ تاریخ طبری، ج۱، ص۱۵۱؛ الدر المنثور، سیوطی، ج۱، ص۵۱.</ref>
 
ابن عباس نیز همین تعداد را بیان می‏کند.<ref>الإختصاص، پيشين، ص۲۶۴.</ref>


در "کامل الزیارات"، که از معتبرترین کتب روایی است، روایتی وجود دارد که هر چند موضوع آن در خصوص تعداد پیامبران نیست، اما این عدد مشهور را تأیید می‏کند. در اين روايت امام سجاد ((ع)) در باره زیارت امام حسین ((ع)) در روز نیمه شعبان فرمودند: «مَنْ‏ أَحَبَ‏ أَنْ‏ يُصَافِحَهُ‏ مِائَه أَلْفِ‏ نَبِيٍ‏ وَ أَرْبَعَه وَ عِشْرُونَ‏ أَلْفَ‏ نَبِيٍ‏ فَلْيَزُرْ قَبْرَ أَبِي‏ عَبْدِ اللَّهِ‏ الْحُسَيْنِ‏ بْنِ عَلِيٍّ علیهما السلام فِي النِّصْفِ مِنْ شَعْبَان ...کسی که دوست دارد ۱۲۴۰۰۰ پیامبر با او مصاحفه نمایند، پس قبر حسین بن علی (علیهما السلام) را در روز نیمه شعبان زیارت نماید».<ref>كامل الزيارات، پيشين، ص۱۸۰، حديث ۲.</ref>
از بین روایات، عدد ۱۲۴ هزار پیامبر شهرت یافته و دلیل آن، ذکر این حدیث در چندین منبع روایی با سندهای متفاوت دانسته شده است.{{مدرک|date=فوریه ۲۰۲۲}} روایاتی که عددی غیر از ۱۲۴ هزار را ذکر کرده‌اند، [[حدیث شاذ|شاذ]] و نادر شمرده شده است.{{مدرک|date=فوریه ۲۰۲۲}}


روایاتی که ارقام مختلف، غیر از عدد ۱۲۴۰۰۰ نفر را گزارش نموده‏اند، به اصطلاح علم حدیث، شاذ و نادر هستند.
== امکان ظهور چندین پیامبر در یک دوره زمانی ==
{{همچنین ببینید|تطابق تعداد پیامبران با زمان بین آدم تا خاتم}}
بر اساس [[حدیث|روایات]]<ref name=":03">الکافی ج‏۸، ص۱۱۷؛ بحار الأنوار، ج‏۴۴، ص۳۶۵.</ref> و  [[قرآن]]،<ref name=":12">یس: ۱۳.</ref> گاهی در یک دوره زمانی چندین پیامبر(ص) مبعوث می‌شدند. طبق آیه ۱۳ [[سوره یس]]، سه پیامبر در زمان واحد برای یک قوم مبعوث شدند. همچنین بر اساس روایتی، [[بنی‌اسرائیل]] در یک روز هفتاد پیامبر را کشتند.<ref name=":03" /> از این روایت استفاده شده که در برخی دوره‌های زمانی، گروه زیادی از پیامبران در زمان واحد حضور داشته‌اند.{{مدرک|date=فوریه ۲۰۲۲}}


در خصوص برخی عددهای گوناگون باید بیان نمود که ممکن است ناظر به ویژگی خاصی از تعداد پیامبران باشد. مثلاً علامه مجلسی در خصوص ۸۰۰۰ تن، می‏نویسد: "شاید مراد در اینجا، بزرگان پیامبران باشند"<ref>بحار الأنوار، ج‏۱۱، ص۳۱.</ref>.  
بعثت چندین پیامبر در زمان واحد، به دلیل مأموریت آنها و شرایط زمانی<ref name=":22">راهنماشناسی، مصباح یزدی، محمدتقی، مؤسسه امام خمینی (ره)، قم، ۱۳۸۸، چاپ ششم، ص۲۰.</ref> یا پراکندگی جمعیت و نبود امکانات ارتباطی{{مدرک|date=فوریه ۲۰۲۲}} دانسته شده است.


{{پایان پاسخ}}
{{پایان پاسخ}}


== منابع ==
== منابع ==
{{پانویس}}
{{پانویس}}
{{شاخه
{{شاخه
  | شاخه اصلی =تاریخ
  | شاخه اصلی =تاریخ
| شاخه فرعی۱ =پیامبران و امت‌های پیشین
| شاخه فرعی۱ =تاریخ پیامبران پیش از اسلام و امت‌ها
| شاخه فرعی۲ =
| شاخه فرعی۲ =
| شاخه فرعی۳ =
| شاخه فرعی۳ =
خط ۷۰: خط ۴۵:
  | تغییر مسیر =شد
  | تغییر مسیر =شد
  | ارجاعات =
  | ارجاعات =
  | بازبینی نویسنده =  
  | بازبینی نویسنده =
  | بازبینی =
  | ارزیابی کمی =
  | تکمیل =
  | تکمیل =
  | اولویت =
  | اولویت =

نسخهٔ کنونی تا ‏۲۹ سپتامبر ۲۰۲۴، ساعت ۱۰:۳۲

سؤال
پیامبران در طول تاریخ چند تن بوده‌اند؟

تعداد پیامبران در روایات، عددهای مختلفی مانند هشت هزار، ۱۲۴ هزار و ۳۲۰ هزار ذکر شده است که از آن میان، ۱۲۴ هزار تن شهرت بیشتری یافته است. دلیل شهرت ۱۲۴ هزار پیامبر، ذکر احادیث آن در چندین منبع روایی و در برابر، شاذ بودن احادیثی است که عدد پیامبران را غیر از ۱۲۴ هزار معرفی کرده‌اند.

بر اساس روایات و قرآن، گاهی در یک دوره زمانی چندین پیامبر مبعوث می‌شدند که دلیل آن شرایط زمانی یا پراکندگی جمعیت و نبود امکانات ارتباطی دانسته شده است.

اختلاف‌ درباره شمار پیامبران

تعداد پیامبران مورد اختلاف است. در روایات، برای شمار پیامبران عددهایی مانند هشت هزار،[۱] ۱۲۴ هزار،[۲] ۱۴۴ هزار[۳] و ۳۲۰ هزار[۴] ذکر شده است. درباره عددهای گوناگون که برای تعداد پیامبران بیان شده، برخی احتمال داده‌اند هر عدد ناظر به ویژگی خاصی از پیامبران باشد.[نیازمند منبع]برای نمونه، علامه مجلسی در کتاب بحار الانوار،‌ احتمال داده مراد از هشت هزار پیامبر، بزرگانِ پیامبران باشند.[۵]

۱۲۴ هزار پیامبر

طبق روایتی ابوذر از پیامبر(ص) پرسید: «شمار پیامبران چه تعداد است؟» او پاسخ داد: «۱۲۴ هزار پیامبر»، ابوذر پرسید: «از آنها چه تعداد رسول بودند؟» فرمود: «۳۱۳ تن».[۶]

دسته‌ای از احادیث، به وجود ۱۲۴ هزار پیامبر در طول تاریخ دلالت می‌کند. این احادیث در کتاب‌های حدیثی شیعه، مانند من لایحضره الفقیه،[۲] امالی شیخ صدوق،[۷] بصائر الدرجات،[۸] الخصال،[۹] و کامل الزیارات[۱۰] ذکر شده است. برخی عالمان اهل سنت نیز، روایتی از ابوذر نقل کرده‌اند که شمار پیامبران را ۱۲۴ هزار ذکر کرده است.[۱۱]

از بین روایات، عدد ۱۲۴ هزار پیامبر شهرت یافته و دلیل آن، ذکر این حدیث در چندین منبع روایی با سندهای متفاوت دانسته شده است.[نیازمند منبع] روایاتی که عددی غیر از ۱۲۴ هزار را ذکر کرده‌اند، شاذ و نادر شمرده شده است.[نیازمند منبع]

امکان ظهور چندین پیامبر در یک دوره زمانی

بر اساس روایات[۱۲] و قرآن،[۱۳] گاهی در یک دوره زمانی چندین پیامبر(ص) مبعوث می‌شدند. طبق آیه ۱۳ سوره یس، سه پیامبر در زمان واحد برای یک قوم مبعوث شدند. همچنین بر اساس روایتی، بنی‌اسرائیل در یک روز هفتاد پیامبر را کشتند.[۱۲] از این روایت استفاده شده که در برخی دوره‌های زمانی، گروه زیادی از پیامبران در زمان واحد حضور داشته‌اند.[نیازمند منبع]

بعثت چندین پیامبر در زمان واحد، به دلیل مأموریت آنها و شرایط زمانی[۱۴] یا پراکندگی جمعیت و نبود امکانات ارتباطی[نیازمند منبع] دانسته شده است.


منابع

  1. الأمالی، شیخ طوسی، دار الثقافه، قم، ۱۴۱۴ ق، چاپ اول، ص۳۹۷، حدیث ۸۸۰.
  2. ۲٫۰ ۲٫۱ شیخ صدوق، من لایحضره الفقیه، قم، جامعه مدرسین، ج۲، ص۴۸ و ج۴، ص۱۸۰.
  3. بحار الأنوار، محمد باقر مجلسی، ج۱۶، ص۳۵۲، حدیث ۳۵.
  4. الإختصاص، شیخ مفید، دار المفید، قم، ۱۴۱۳ ق، چاپ اول، ص۲۶۴؛ بحار الأنوار، ج۱۱، ص۶۰، حدیث ۶۸.
  5. بحار الأنوار، ج‏۱۱، ص۳۱.
  6. معانی الأخبار، شیخ صدوق، جامعه مدرسین، قم، ۱۴۰۳ ق، چاپ اول، ص۳۳۳، حدیث ۱
  7. الامالی، شیخ صدوق، تهران، اسلامیه، ص۲۳۶.
  8. بصائر الدرجات، صفار قمی، قم، کتابخانه آیت‌الله مرعشی نجفی، ص۱۲۱.
  9. الخصال، شیخ صدوق، جامعه مدرسین، قم، ۱۳۶۲، چاپ اول، ج‏۲، ص۶۴۱، حدیث ۱۸.
  10. کامل الزیارات، ابن قولویه، جعفر، دار المرتضویه، نجف، ۱۳۵۶، چاپ اول، ص۱۸۰، حدیث ۲.
  11. الکامل فی التاریخ، ابن اثیر، دار المعرفه، بیروت، ۱۴۲۸ ق، چاپ دوم، ج۱، ص۴۱؛ تاریخ طبری، ج۱، ص۱۵۱؛ الدر المنثور، سیوطی، ج۱، ص۵۱.
  12. ۱۲٫۰ ۱۲٫۱ الکافی ج‏۸، ص۱۱۷؛ بحار الأنوار، ج‏۴۴، ص۳۶۵.
  13. یس: ۱۳.
  14. راهنماشناسی، مصباح یزدی، محمدتقی، مؤسسه امام خمینی (ره)، قم، ۱۳۸۸، چاپ ششم، ص۲۰.