حسد: تفاوت میان نسخه‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش |
(ابرابزار) |
||
| خط ۲: | خط ۲: | ||
{{شروع متن}} | {{شروع متن}} | ||
{{سوال}} | {{سوال}} | ||
حسد | حسد چیست و راه مبارزه با آن چگونه است؟ | ||
{{پایان سوال}} | {{پایان سوال}} | ||
{{پاسخ}} | {{پاسخ}} | ||
== مفهوم‌شناسی == | == مفهوم‌شناسی == | ||
«حسد» | «حسد» که برابر فارسی آن «رشک» است، به معنای آرزوی نابودی نعمت از دیگران است؛ خواه آن نعمت به حسود برسد یا نرسد؛ بنابراین فکر حسود در ویران شدن نعمت‌های دیگران متمرکز شده و برای او مهم نیست که آن نعمت به او منتقل شود.<ref>مکارم شیرازی، ناصر و (دیگران)، تفسیر نمونه، ج۳ ص۴۲۳.</ref> حسادت یک واکنش هیجانی است و جلوه‌های مختلفی دارد؛ ممکن است به صورت مستقیم و برخورد فیزیکی، قهر و دشمنی، یا غیر مستقیم مثل بدگویی در خفا و چاپلوسی در ظاهر، بروز کند. | ||
== جایگاه == | == جایگاه == | ||
حسد از | حسد از بدترین و خبیث‌ترین اخلاق‌ها شمرده شده است. در [[آیه]] {{قرآن|أَمْ یَحْسُدُونَ النَّاسَ عَلَیٰ مَا آتَاهُمُ اللَّهُ مِنْ فَضْلِه|سوره=نساء|آیه=۵۴|ترجمه=[آنان] به خاطر آنچه خدا از فضلش به آنان عطا کرده، حسد می‌ورزند.}} به یکی از ویژگی‌های حسودان اشاره شده و پیامبر اسلام(ص) بر اساس این آیه، حسودان را دشمنان نعمت خدا معرفی کرده است.<ref>فیض کاشانی، محجه البیضاء، انتشارات اسلامی جامعه مدرسین، ج۵، ص۳۲۷.</ref> | ||
جواب: یکی از نواقص بزرگ و جبران ناپذیر انسان که گاه به صورت یک غریزه نفسانی بروز می‌کند و وجدان خیر اندیش و آگاه را به زنجیر می‌کشد و انسان را از رسیدن به آمال و آرزوهای حقیقی زندگی بازمی‌دارد، «حسد» یا بدخواهی است، شخص حسود نمی‌تواند کسی را در آغوش آسایش مشاهده کند و همواره از دیدن نعمت دیگران، در خود احساس فشار و سنگینی می‌کند. به قول سقراط: «شخص بوالهوس و حسود، از چاقی دیگران لاغر می‌شود» | |||
وَمِن شَرِّ حَاسِدٍ إِذَا حَسَدَ.<ref>فلق / ۵.</ref> | وَمِن شَرِّ حَاسِدٍ إِذَا حَسَدَ.<ref>فلق / ۵.</ref> | ||
===تفاوت حسد و غبطه=== | === تفاوت حسد و غبطه === | ||
البته، گاهی افراد کم اطلاع صفت خوب غبطه را با حسد اشتباه می‌کنند؛ در حالی که غبطه عبارت است از: تمنّا و خواستن نعمتی که در دیگری است برای خود، بدون این که آرزوی از بین رفتن آن را در دیگری داشته باشیم.<ref>سلطانی، غلامرضا، تکامل در پرتور اخلاق، ج۱، ص۹۵.</ref> | |||
== حسد چیست؟ == | |||
حسد یعنی آرزوی اینکه نعمتی که برادر یا خواهر مسلمان ما دارد و آن نعمت به نفع و صلاح اوست از دست او برود و محروم از آن نعمت شود و اگر بخواهد آرزوی زوال و نابودی نعمت را از او نکند؛ بلکه مثل آن را برای خود بخواهد آن را «غبطه» خوانند و اگر چیزی که به صلاح آن شخص نیست که از بین برود به این «غیرت» گویند. ضد حسد نصیحت است و آن عبارت است از آنکه نعمتی که به صلاح برادر یا خواهر مسلمانش است بخواهد. معیار نصیحت آن است که آنچه را برای خود می‌خواهی برای او هم بخواهی و آنچه را برای خود دوست نداری برای او هم دوست نداشته باشی و معیار تشخیص حسد برعکس است یعنی آنچه را برای خود نخواهد برای او بخواهد و آنچه برای خود بخواهد برای او نخواهد.<ref>اقتباس از (سه رساله) فیض کاشانی، محسن، عزلت، کینه و حسد، مذمت دنیا، ترجمه دکتر اسد الله ناصح، نشر نهضت زنان مسلمان، جلد دوم، ص۱۸ تا ۲۲.</ref> | |||
نکته: صرف میل قلبی به زوال نعمت دیگری (اگر اختیاری نباشد) و آثار حسد در مقام عمل به ظهور نرسد یعنی فقط میل قلبی در قلب، گناه ندارد. | |||
== مراتب == | |||
حسادت را دارای مراتب و درجاتی دانسته‌اند که عبارتند از: | |||
اینکه شخص حسود، طبعاً بدخواه دیگران باشد، ولی خودش از این حال، ناراحت و عقلاً از این میل قلبی، متنفر باشد، و به همین دلیل بر نفس خود غضبناک بوده و در فکر چاره‌ای برای رفع آن باشد. این قسم از حسد چون از اختیار انسان، خارج است قطعاً مورد عفو پروردگار است. | |||
اینکه این میل قلبی را دوست داشته و در ناگواری‌های محسود به وسیله قول یا فعل، شادمانی خود را اظهار کند، این قسم از حسد، قطعاً ممنوع و حرام است. | |||
قسم سوم حالتی است میانة دو حالت قبلی، یعنی آن که در قلب حسد بورزد و از حسد خود، به هیچ وجه ناراحت نباشد، و درصدد رفع آن بر نیاید؛ ولی ظاهراً خود را از اطاعت حسد و انجام مقتضیات آن حفظ کند. در حکم این قسم، بین عرفاء، اختلاف است؛ ولی در هر حال حسد است و برای سلامت روانی انسان ضررهای فراوان دارد. | |||
== اقسام حسادت == | |||
یکی از صفات ناپسند انسان‌ها حسد است و کمتر کسی یافت می‌شود که از آن، پیراسته باشد. حسد، هم برای فرد زیان دارد و هم برای جامعه. علماء اخلاق آن را یکی از نکوهیده‌ترین صفت‌ها شمرده‌اند؛ زیرا که زیان حسد، دو جنبه دارد: از طرفی به شخص حسود زیان می‌رساند و از طرفی، کسی را که به او حسد برده شده؛ یعنی محسود را در خطر نیستی و نابودی قرار می‌دهد. هر جامعه‌ای، بیشتر افراد آن، در یکی از این دو موقعیت قرار دارند؛ و هنگامی که اکثریت افراد جامعه، در خطر قرار گرفتند، رشد و پیشرفت این جامعه دچار اختلال، رکود و گاهی توقف می‌شود. | |||
حسد در تمام طبقات موجود است و اختصاص به جنس و صنف و دسته‌ای مخصوص ندارد. گمان نرود که طبقه مرفه، به واسطه برخورداری از ناز و نعمت از حسد به دور هستند؛ بلکه گرفتاران این صفت زشت اخلاقی و رفتاری در این دسته نیز فراوان‌اند. شاید یکی از علل آن که دیکتاتورها، رجال و بزرگان کشوری، خود را نابود می‌کنند، حسد آنها باشد. چون نمی‌توانند ببینند به جز خودشان، کسی دیگر، ثروتی یا شخصیتی و مقامی داشته باشد. هر چند خودشان بالاتر از آن را داشته باشند؛ ولی بر همان اندازه‌ای که دیگران دارند، حسادت می‌ورزند. پس حسد، همان طوری که از زیر دست نسبت به بالا دست رخ می‌دهد از بالا به پایین و از مهتر به کهتر نیز بسیاراست؛ و از مساوی به مساوی، نیز خواهد بود؛ بلکه فراوان است و این گونه حسد بیشتر در میان خویشان، دوستان و نزدیکان اتفاق می‌افتد. | |||
حسد در تمام طبقات موجود است و اختصاص به جنس و صنف و | |||
== عوامل == | == عوامل == | ||
{{اصلی|انگیزه‌های حسادت}}انگیزه‌های حسادت را گوناگون دانسته‌اند. برخی از آنها چنین است: | {{اصلی|انگیزه‌های حسادت}}انگیزه‌های حسادت را گوناگون دانسته‌اند. برخی از آنها چنین است: | ||
* '''دشمنی و کینه''': وقتی [[انسان]] نسبت به کسی دشمنی و کینه دارد، از خوشی او ناراحت، و از رنج و زحمت او خشنود می‌شود. | * '''دشمنی و کینه''': وقتی [[انسان]] نسبت به کسی دشمنی و کینه دارد، از خوشی او ناراحت، و از رنج و زحمت او خشنود می‌شود. | ||
* '''برتری طلبی''': برای کسی که دچار برتری‌طلبی است، سخت است دیگران نسبت به او بهتر و برتر باشند. | * '''برتری طلبی''': برای کسی که دچار برتری‌طلبی است، سخت است دیگران نسبت به او بهتر و برتر باشند. | ||
* '''تکبر''': شخص متکبر، از اینکه دیگری [[نعمت|نعمتی]] به | * '''تکبر''': شخص متکبر، از اینکه دیگری [[نعمت|نعمتی]] به دست آورد [[ترس|هراس]] دارد؛ زیرا در این صورت، آن فرد از او پیروی نکرده، و چه بسا هم‌ردیف یا بالاتر از او قرار بگیرد. | ||
== پیامدها == | == پیامدها == | ||
| خط ۶۲: | خط ۵۵: | ||
* [[جرم]] و [[جنایت]].<ref>مکارم شیرازی، ناصر و دیگران، تفسیر نمونه، ج۳، ص۴۲۳.</ref> | * [[جرم]] و [[جنایت]].<ref>مکارم شیرازی، ناصر و دیگران، تفسیر نمونه، ج۳، ص۴۲۳.</ref> | ||
{{پایان}} | {{پایان}} | ||
فرد حسود با دیدن خوشی‌های دیگران در [[افسردگی|اندوهی]] دائمی بوده و به دلیل غم و اندوه درونی، به بیماری‌های جسمی نیز مبتلا می‌شود. حسود در حقیقت، به نحوه تقسیم [[نعمت | فرد حسود با دیدن خوشی‌های دیگران در [[افسردگی|اندوهی]] دائمی بوده و به دلیل غم و اندوه درونی، به بیماری‌های جسمی نیز مبتلا می‌شود. حسود در حقیقت، به نحوه تقسیم [[نعمت]]ها توسط [[خدا]] اعتراض دارد؛ بنابراین [[حکمت خدا|حکمت]] و [[عدل الهی]] را انکار می‌کند. | ||
حسادت باعث می‌شود انرژی فرد در راه ویران کردن سرمایه‌های فردی و اجتماعی مصرف شود و حتی منجر به جرم و جنایت‌هایی مانند [[دزدی]] و [[قتل]] شود. | حسادت باعث می‌شود انرژی فرد در راه ویران کردن سرمایه‌های فردی و اجتماعی مصرف شود و حتی منجر به جرم و جنایت‌هایی مانند [[دزدی]] و [[قتل]] شود. | ||
== احکام == | == احکام == | ||
| خط ۷۱: | خط ۶۴: | ||
== درمان == | == درمان == | ||
{{اصلی|راه‌های درمان حسد}}برای درمان | {{اصلی|راه‌های درمان حسد}}برای درمان حسد، راهکارهای علمی و عملی گفته شده که برخی از آنها عبارتند از: | ||
{{ستون|۲}} | {{ستون|۲}} | ||
* توجه به گستردگی و فراوانی نعمت‌ها؛ | * توجه به گستردگی و فراوانی نعمت‌ها؛ | ||
| خط ۹۱: | خط ۸۴: | ||
| آیه = ۵ | | آیه = ۵ | ||
| ترجمه = [به خدا پناه می‌برم] از زیان حسود، زمانی که حسد می‌ورزد. | | ترجمه = [به خدا پناه می‌برم] از زیان حسود، زمانی که حسد می‌ورزد. | ||
}} به استعاذه و پناه بردن به خدا اشاره شده است | }} به استعاذه و پناه بردن به خدا اشاره شده است. | ||
گذشت از بدی‌های حسود و [[صبر]] و [[استقامت]] در برابر مشکلاتی که او پیش پای انسان می‌گذارد، از دیگر راهکارها در برابر حسود است؛ زیرا او دنبال خستگی و بیچارگی دیگری است. انسان با استقامت، مانع رسیدن او به هدفش می‌شود. | |||
راهکار دیگر، خودداری از رفتارهایی است که حسادت حسود را برمی‌انگیزد؛ مانند بیان موفقیت‌ها یا بزرگ جلوه دادن آنها. | |||
{{مطالعه بیشتر}} | |||
== مطالعه بیشتر == | |||
* حسد و دروغ، شهید سید عبدالحسین دستغیب. | |||
==منابع== | == منابع == | ||
{{پانویس|۲}} | |||
{{شاخه | {{شاخه | ||
| شاخه اصلی = اخلاق | | شاخه اصلی = اخلاق | ||
|شاخه فرعی۱ = رذائل اخلاقی | |شاخه فرعی۱ = رذائل اخلاقی | ||
|شاخه فرعی۲ = حسد | |شاخه فرعی۲ = حسد | ||
|شاخه فرعی۳ = | |شاخه فرعی۳ = | ||
}} | }} | ||
{{تکمیل مقاله | {{تکمیل مقاله | ||
| شناسه = | | شناسه = | ||
| تیترها = | | تیترها = | ||
| ویرایش = | | ویرایش = | ||
| لینک‌دهی = | | لینک‌دهی = | ||
| ناوبری = | | ناوبری = | ||
| نمایه = | | نمایه = | ||
| تغییر مسیر = | | تغییر مسیر = | ||
| ارجاعات = | | ارجاعات = | ||
| بازبینی = | | بازبینی = | ||
| تکمیل = | | تکمیل = | ||
| اولویت = | | اولویت = | ||
| کیفیت = | | کیفیت = | ||
}} | }} | ||
{{پایان متن}} | {{پایان متن}} | ||
نسخهٔ ۶ دسامبر ۲۰۲۰، ساعت ۱۹:۲۷
 | این مقاله هماکنون به دست A.ahmadi در حال ویرایش است. |
حسد چیست و راه مبارزه با آن چگونه است؟
مفهوم‌شناسی
«حسد» که برابر فارسی آن «رشک» است، به معنای آرزوی نابودی نعمت از دیگران است؛ خواه آن نعمت به حسود برسد یا نرسد؛ بنابراین فکر حسود در ویران شدن نعمت‌های دیگران متمرکز شده و برای او مهم نیست که آن نعمت به او منتقل شود.[۱] حسادت یک واکنش هیجانی است و جلوه‌های مختلفی دارد؛ ممکن است به صورت مستقیم و برخورد فیزیکی، قهر و دشمنی، یا غیر مستقیم مثل بدگویی در خفا و چاپلوسی در ظاهر، بروز کند.
جایگاه
حسد از بدترین و خبیث‌ترین اخلاق‌ها شمرده شده است. در آیه ﴿أَمْ یَحْسُدُونَ النَّاسَ عَلَیٰ مَا آتَاهُمُ اللَّهُ مِنْ فَضْلِه؛ [آنان] به خاطر آنچه خدا از فضلش به آنان عطا کرده، حسد می‌ورزند.﴾(نساء:۵۴) به یکی از ویژگی‌های حسودان اشاره شده و پیامبر اسلام(ص) بر اساس این آیه، حسودان را دشمنان نعمت خدا معرفی کرده است.[۲]
جواب: یکی از نواقص بزرگ و جبران ناپذیر انسان که گاه به صورت یک غریزه نفسانی بروز می‌کند و وجدان خیر اندیش و آگاه را به زنجیر می‌کشد و انسان را از رسیدن به آمال و آرزوهای حقیقی زندگی بازمی‌دارد، «حسد» یا بدخواهی است، شخص حسود نمی‌تواند کسی را در آغوش آسایش مشاهده کند و همواره از دیدن نعمت دیگران، در خود احساس فشار و سنگینی می‌کند. به قول سقراط: «شخص بوالهوس و حسود، از چاقی دیگران لاغر می‌شود»
وَمِن شَرِّ حَاسِدٍ إِذَا حَسَدَ.[۳]
تفاوت حسد و غبطه
البته، گاهی افراد کم اطلاع صفت خوب غبطه را با حسد اشتباه می‌کنند؛ در حالی که غبطه عبارت است از: تمنّا و خواستن نعمتی که در دیگری است برای خود، بدون این که آرزوی از بین رفتن آن را در دیگری داشته باشیم.[۴]
حسد چیست؟
حسد یعنی آرزوی اینکه نعمتی که برادر یا خواهر مسلمان ما دارد و آن نعمت به نفع و صلاح اوست از دست او برود و محروم از آن نعمت شود و اگر بخواهد آرزوی زوال و نابودی نعمت را از او نکند؛ بلکه مثل آن را برای خود بخواهد آن را «غبطه» خوانند و اگر چیزی که به صلاح آن شخص نیست که از بین برود به این «غیرت» گویند. ضد حسد نصیحت است و آن عبارت است از آنکه نعمتی که به صلاح برادر یا خواهر مسلمانش است بخواهد. معیار نصیحت آن است که آنچه را برای خود می‌خواهی برای او هم بخواهی و آنچه را برای خود دوست نداری برای او هم دوست نداشته باشی و معیار تشخیص حسد برعکس است یعنی آنچه را برای خود نخواهد برای او بخواهد و آنچه برای خود بخواهد برای او نخواهد.[۵]
نکته: صرف میل قلبی به زوال نعمت دیگری (اگر اختیاری نباشد) و آثار حسد در مقام عمل به ظهور نرسد یعنی فقط میل قلبی در قلب، گناه ندارد.
مراتب
حسادت را دارای مراتب و درجاتی دانسته‌اند که عبارتند از:
اینکه شخص حسود، طبعاً بدخواه دیگران باشد، ولی خودش از این حال، ناراحت و عقلاً از این میل قلبی، متنفر باشد، و به همین دلیل بر نفس خود غضبناک بوده و در فکر چاره‌ای برای رفع آن باشد. این قسم از حسد چون از اختیار انسان، خارج است قطعاً مورد عفو پروردگار است.
اینکه این میل قلبی را دوست داشته و در ناگواری‌های محسود به وسیله قول یا فعل، شادمانی خود را اظهار کند، این قسم از حسد، قطعاً ممنوع و حرام است.
قسم سوم حالتی است میانة دو حالت قبلی، یعنی آن که در قلب حسد بورزد و از حسد خود، به هیچ وجه ناراحت نباشد، و درصدد رفع آن بر نیاید؛ ولی ظاهراً خود را از اطاعت حسد و انجام مقتضیات آن حفظ کند. در حکم این قسم، بین عرفاء، اختلاف است؛ ولی در هر حال حسد است و برای سلامت روانی انسان ضررهای فراوان دارد.
اقسام حسادت
یکی از صفات ناپسند انسان‌ها حسد است و کمتر کسی یافت می‌شود که از آن، پیراسته باشد. حسد، هم برای فرد زیان دارد و هم برای جامعه. علماء اخلاق آن را یکی از نکوهیده‌ترین صفت‌ها شمرده‌اند؛ زیرا که زیان حسد، دو جنبه دارد: از طرفی به شخص حسود زیان می‌رساند و از طرفی، کسی را که به او حسد برده شده؛ یعنی محسود را در خطر نیستی و نابودی قرار می‌دهد. هر جامعه‌ای، بیشتر افراد آن، در یکی از این دو موقعیت قرار دارند؛ و هنگامی که اکثریت افراد جامعه، در خطر قرار گرفتند، رشد و پیشرفت این جامعه دچار اختلال، رکود و گاهی توقف می‌شود.
حسد در تمام طبقات موجود است و اختصاص به جنس و صنف و دسته‌ای مخصوص ندارد. گمان نرود که طبقه مرفه، به واسطه برخورداری از ناز و نعمت از حسد به دور هستند؛ بلکه گرفتاران این صفت زشت اخلاقی و رفتاری در این دسته نیز فراوان‌اند. شاید یکی از علل آن که دیکتاتورها، رجال و بزرگان کشوری، خود را نابود می‌کنند، حسد آنها باشد. چون نمی‌توانند ببینند به جز خودشان، کسی دیگر، ثروتی یا شخصیتی و مقامی داشته باشد. هر چند خودشان بالاتر از آن را داشته باشند؛ ولی بر همان اندازه‌ای که دیگران دارند، حسادت می‌ورزند. پس حسد، همان طوری که از زیر دست نسبت به بالا دست رخ می‌دهد از بالا به پایین و از مهتر به کهتر نیز بسیاراست؛ و از مساوی به مساوی، نیز خواهد بود؛ بلکه فراوان است و این گونه حسد بیشتر در میان خویشان، دوستان و نزدیکان اتفاق می‌افتد.
عوامل
انگیزه‌های حسادت را گوناگون دانسته‌اند. برخی از آنها چنین است:
- دشمنی و کینه: وقتی انسان نسبت به کسی دشمنی و کینه دارد، از خوشی او ناراحت، و از رنج و زحمت او خشنود می‌شود.
- برتری طلبی: برای کسی که دچار برتری‌طلبی است، سخت است دیگران نسبت به او بهتر و برتر باشند.
- تکبر: شخص متکبر، از اینکه دیگری نعمتی به دست آورد هراس دارد؛ زیرا در این صورت، آن فرد از او پیروی نکرده، و چه بسا هم‌ردیف یا بالاتر از او قرار بگیرد.
پیامدها
برای حسد پیامدها و آسیب‌های گوناگونی شمرده‌اند که برخی از آنها چنین‌اند:
فرد حسود با دیدن خوشی‌های دیگران در اندوهی دائمی بوده و به دلیل غم و اندوه درونی، به بیماری‌های جسمی نیز مبتلا می‌شود. حسود در حقیقت، به نحوه تقسیم نعمت‌ها توسط خدا اعتراض دارد؛ بنابراین حکمت و عدل الهی را انکار می‌کند.
حسادت باعث می‌شود انرژی فرد در راه ویران کردن سرمایه‌های فردی و اجتماعی مصرف شود و حتی منجر به جرم و جنایت‌هایی مانند دزدی و قتل شود.
احکام
در حدیث رفع القلم که از پیامبر(ص) روایت شده، مؤاخذهٔ نُه چیز از امت او برداشته شده است. یکی از آن نه چیز، حسادتی است که با دست یا زبان ظاهر نشود؛ بنابراین، حسادت به خودی خود، تا زمانی که عکس العمل بیرونی نداشته و موجب زیان و ناراحتی برای کسی نشده گناه محسوب نمی‌شود.
درمان
برای درمان حسد، راهکارهای علمی و عملی گفته شده که برخی از آنها عبارتند از:
در بخش راه‌های عملی، عمل نکردن به فکرِ حسادت، مهمترین عامل جلوگیری از حسد دانسته شده است. عمل بر ضد حسد، راهکار دیگری است که در آن فرد، هر چه حسد به آن دستور می‌دهد، خلاف آن را انجام می‌دهد.
درخواست از خدا، کمک گرفتن از نماز و توسل به معصومان(ع) مواردی است که انسان را در درمان حسد، یاری می‌رساند.
شیوه برخورد با حسود
برای برخورد با حسود و در امان ماندن از شر او، پناه بردن به خدا و توکل به او مؤثر دانسته شده است. در آیه ﴿وَمِنْ شَرِّ حَاسِدٍ إِذَا حَسَد؛ [به خدا پناه می‌برم] از زیان حسود، زمانی که حسد می‌ورزد.﴾(فلق:۵) به استعاذه و پناه بردن به خدا اشاره شده است.
گذشت از بدی‌های حسود و صبر و استقامت در برابر مشکلاتی که او پیش پای انسان می‌گذارد، از دیگر راهکارها در برابر حسود است؛ زیرا او دنبال خستگی و بیچارگی دیگری است. انسان با استقامت، مانع رسیدن او به هدفش می‌شود.
راهکار دیگر، خودداری از رفتارهایی است که حسادت حسود را برمی‌انگیزد؛ مانند بیان موفقیت‌ها یا بزرگ جلوه دادن آنها.
مطالعه بیشتر
- حسد و دروغ، شهید سید عبدالحسین دستغیب.
منابع
- ↑ مکارم شیرازی، ناصر و (دیگران)، تفسیر نمونه، ج۳ ص۴۲۳.
- ↑ فیض کاشانی، محجه البیضاء، انتشارات اسلامی جامعه مدرسین، ج۵، ص۳۲۷.
- ↑ فلق / ۵.
- ↑ سلطانی، غلامرضا، تکامل در پرتور اخلاق، ج۱، ص۹۵.
- ↑ اقتباس از (سه رساله) فیض کاشانی، محسن، عزلت، کینه و حسد، مذمت دنیا، ترجمه دکتر اسد الله ناصح، نشر نهضت زنان مسلمان، جلد دوم، ص۱۸ تا ۲۲.
- ↑ مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، ج۷۳، ص۲۵۶؛ آمدی، عبدالواحد، غررالحکم و دررالکلم، ص۱۴۱.
- ↑ مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، ج۷۳، ص۲۵۶.
- ↑ نوری، حسین، مستدرک الوسائل، ج۲، ص۳۲۷.
- ↑ موسوی خمینی، روح‌الله، چهل حدیث، ص۱۱۲.
- ↑ مکارم شیرازی، ناصر و دیگران، تفسیر نمونه، ج۳، ص۴۲۳.
- ↑ اقتباس از معراج السعاده، ص۴۶۶ – ۴۶۸.
- ↑ امام خمینی، اربعین حدیث، ص۱۱۲.
- ↑ حشر: ۱۰.