|
برچسب‌ها: ویرایش همراه ویرایش از وبگاه همراه |
| (۱۷ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۵ کاربر نشان داده نشد) |
| خط ۱: |
خط ۱: |
| {{شروع متن}} | | {{شروع متن}} |
| {{شاخه
| | |
| | شاخه اصلی = اخلاق
| |
| |شاخه فرعی۱ = تهذیب نفس
| |
| |شاخه فرعی۲ = خودشناسی
| |
| |شاخه فرعی۳ =
| |
| }}
| |
| {{سوال}} | | {{سوال}} |
| انواع خودشناسی چیست؟ | | انواع خودشناسی کدام‌اند؟ |
| {{پایان سوال}} | | {{پایان سوال}} |
| {{پاسخ}} | | {{پاسخ}}برای خودشناسی، انواع گوناگونی ذکر شده است که برخی از آنها عبارتند از: |
| | |
| | |
| ==مقدمه ==
| |
| | |
| ضرورت خودشناسي در مكاتب مادي و غير مادي مورد بحث و تأمل قرار گرفته است. در مكاتب مادي خودشناسي از آن حيث مورد توجه قرار گرفته كه انسان بتواند استعدادهاي بالفعل و بالقوه خودش را بشناسد، از آن حداكثر فايده مادّي را بردارد و به لذت هاي مطلوب خود برسد و موانع اين راه را با استفاده از آن برطرف سازد (جلب منفعت مادي و دفع ضررهاي مادي).
| |
| | |
| امّا در مكاتب الهي به ويژه اسلام خودشناسي مقوله اي بسيار باارزش قلمداد شده است، امّا نه از حيث مادي نگري بلكه از حيث اينكه سعادت مادي و معنوي انسان (رفاه دنيا و آخرت) در گرو آن است. در ادامه ابتدا به انواع خودشناسي و سپس به پيشينه و ضرورت آن و در آخر به آثار و محورهاي خودشناسي مي پردازيم.
| |
| | |
| ==انواع خودشناسي: ==
| |
| | |
| ۱. خودشناسي نوعي (فلسفي):}}<ref>سادات، محمدعلي، اخلاق اسلامي، انتشارات، سمت، ۱۳۶۸، چ ۶، ص۲۴۳.</ref> يعني شناخت حقيقت نفس انساني كه در مباحث مربوط به معرفت نفس مورد بحث و مطالعه قرار مي گيرد.
| |
| | |
| ۲. خودشناسي اخلاقي:<ref>همان.</ref> شناخت خويشتن از نظر صفات و استعدادها و ملكات اخلاقي است.
| |
| | |
| ۳. خودشناسي جنسيتي:<ref>همان.</ref> شناخت خود از نظر استعدادها و سرمايه هاي خاصي كه به هر يك از دو جنس ذكور و اناث اختصاص دارد.
| |
| | |
| ۴. خودشناسي فطري(علم حضوري):<ref>آموزش و پرورش، جلوه هاي معلمي استاد مطهري، انتشارات مدرسه، ص۲۲۳.</ref> انسان به ذات خود آگاه است؛ جوهر ذات انسان، آگاهي است؛ پيدايش «من» انسان عين پيدايش آگاهي به خود است؛ در آن مرحله فرد آگاه، آگاهي و شيء به آگاهي درآمده يكي است. (علم حضوري قبل از خودسازي و رياضت ها)
| |
| | |
| ۵. خودشناسي انساني:<ref>همان.</ref> آگاهي به خود در رابطه با همه انسان‌ها؛ خودآگاهي انساني بر اين اصل و فلسفه استوار است كه انسان‌ها مجموعاً يك واحد واقعي به شمار مي روند و از يك وجدان مشترك انساني بهره مندند. احساس انسان دوستي و انسان گرايي در همه افراد انسان موجود است اگر اين نوع خودآگاهي در فردي پيدا شود دردش درد انسان و آرزوهايش آرزوهاي انسان مي شود.
| |
| | |
| ۶. خودشناسي عارفانه: خود آگاهي عارفانه آگاهي به خود است در رابطه او با ذات حق (او اصل است و ما فرع)؛ روح و جان ما مظهري از خداست خود آگاهي واقعي وقتي است كه انسان از خود فاني شود و تعيّنات را در هم شكند (پس از رياضت ها و عبادت ها حاصل مي شود) (علم حضوري پس از خودسازي).
| |
| | |
| ۷. خودشناسي فيزيولوژي: شناخت اندام هاي بدن و چگونگي كار آنها كه كار علم فيزيولوژي است.
| |
| | |
| ۸. خودشناسي روان شناختي: شناخت روان و نيروهاي دروني انسان و احساسات و فعل و انفعالات رواني است.
| |
| | |
| ۹- خودشناسی حقوقی- عبادی
| |
| | |
| ==پيشينه خودشناسي: ==
| |
| | |
| توجه و پرداختن به انسان و خودشناسي پيشينه اي دير پا دارد و در طول تاريخ بشريت همواره انسان ها اهتمام وافري به انسان شناسي و بررسي مسائل اجتماعي انساني داشته است. از جمله تاريخ نويسان باستان مملو از آثار شكوفايي زندگي انسان ها و شناخت نفس و روح بوده است تا آنجا كه بر سردر معبد «آپولو» در يكي از شهرهاي قديمي يونان به نام دلفي، بانيان معبد براي تشويق و تحريص ديگران به پي بردن به رموز خلقت و پيچيدگي هاي وجود انسان نوشته بودند «خود را بشناس» كه اين كلام بعداً مبناي فلسفه فلاسفه يونان مانند سقراط و فيثاغورث گرديد.<ref>مصباح يزدي، محمد تقي، به سوي خودسازي، قم: مؤسسه آموزشي و پژوهشي امام خميني جدوم، ۱۳۸۱، ص۲۰ و ۱۹.</ref>
| |
| | |
| گاندي در كتاب «اين است مذهب من» مي گويد من از مطالعه «اوپانيشادها» (قديمي ترين كتاب هاي مذهبي و عرفاني هند) به سه اصل پي بردم كه اين سه اصل براي من يك عمر دستورالعمل زندگي بود. اولين اصلي كه گاندي ذكر مي كند اين است كه تنها يك حقيقت در عالم وجود دارد و آن شناخت نفس است. اصل دوم: هر كه خود را شناخت خدا را هم مي شناسد. اصل سوم: فقط يك نيرو و يك آزادي و يك عدالت وجود دارد و آن نيروي تسلط بر خويشتن است، هر كس بر خويشتن مسلط شد بر اشياي ديگر نيز مسلط مي شود.<ref>مطهري، انسان كامل، انتشارات صدرا، ص۱۹۵.</ref>
| |
| | |
| همه انبياء و اولياء و ائمه معصومين(ع) و حكما توصيه به خودشناسي كرده اند؛ امّا مكاتب آسماني به ويژه اسلام كه ريشه در وحي و الهام دارد و در سطحي فراتر از عقل و دانش بشري هستند، شناختي را از انسان ارائه مي دهند كه واقع بينانه تر و در برگيرنده همه ابعاد وجودي اوست.
| |
| | |
| ==خودشناسي اخلاقي ==
| |
| | |
| حال از بين خودشناسي هايي كه ذكر شد به بحث خودشناسي اخلاقي مي پردازيم «خودشناسي اخلاقي يعني شناخت انسان از آن نظر كه داراي استعدادها و نيروهايي براي تكامل انساني است.»<ref>به سوي خودسازي، ص۱۹.</ref> خودشناسي يعني شناختن استعدادها، گرايش ها، بينش ها، سرمايه ها، امانت ها و وديعه هايي كه خداوند متعال در اختيار انسان گذاشته است. خودشناسي به اين مقوله مي پردازد كه چه بوده ايم، چه شده ايم و چه بايد بشويم.
| |
|
| |
|
| ==ضرورت خودشناسي اخلاقي: ==
| | * '''خودشناسی نوعی''' (فلسفی)؛<ref>سادات، محمدعلی، اخلاق اسلامی، انتشارات، سمت، ۱۳۶۸، چ ۶، ص۲۴۳.</ref> به معنای شناخت حقیقتِ [[نفس|نَفْس]]ِ انسانی، که در مباحث مربوط به [[معرفت نفس]] مورد بحث قرار گرفته است. |
| | * '''خودشناسی اخلاقی'''؛<ref>سادات، محمدعلی، اخلاق اسلامی، انتشارات، سمت، ۱۳۶۸، چ ۶، ص۲۴۳.</ref> به معنای شناخت خود از نظر استعدادها و ویژگی‌های [[اخلاق|اخلاقی]] است. |
| | * '''خودشناسی جنسیتی'''؛<ref>سادات، محمدعلی، اخلاق اسلامی، انتشارات، سمت، ۱۳۶۸، چ ۶، ص۲۴۳.</ref> به معنای شناخت خود از نظر استعدادهای خاصی که به هر یک از دو جنس مرد و زن اختصاص دارد. |
| | * '''خودشناسی فطری''' ([[علم حضوری]])؛<ref>آموزش و پرورش، جلوه‌های معلمی استاد مطهری، انتشارات مدرسه، ص۲۲۳.</ref> به معنای آگاهی انسان نسبت به ذات خود که از جنس علم حضوری بوده و مقدمه [[خودسازی]] است. |
| | * '''خودشناسی انسانی'''؛<ref>آموزش و پرورش، جلوه‌های معلمی استاد مطهری، انتشارات مدرسه، ص۲۲۳.</ref> که به معنای آگاهی به خود در رابطه با همه انسان‌ها است. خودآگاهی انسانی، بر این اصل استوار است که انسان‌ها یک واحد واقعی به شمار می‌روند و از یک وجدان مشترک انسانی بهره‌مندند. این خودشناسی باعث می‌شود انسان درد دیگران را مانند درد خودش بداند. |
| | * '''خودشناسی عارفانه'''؛ که به معنای آگاهی به خود در رابطه انسان با خدا است. [[عرفان|عارفان]] خودشناسی را، رسیدن به این شناخت دانسته‌اند که خداوند اصل و انسان‌ها فرع او هستند و [[روح]] انسان‌ها مَظهری از او است که البته نقدهای بسیاری بر آن وارد است. از دیدگاه عرفان، انسان تنها هنگامی به خودشناسی می‌رسد، که از خود فانی شده و دلبستگی‌های دنیایی را از بین ببرد. |
| | * '''خودشناسی فیزیولوژی'''؛ به معنای شناخت اندام‌های بدن و چگونگی کار آنها که در علم فیزیولوژی از آن بحث می‌شود. |
| | * '''خودشناسی روان شناختی'''؛ که شناخت روان و نیروهای درونی انسان و احساسات و فعل و انفعالات روانی است. |
|
| |
|
| براي روشن شدن بحث به مثال زير توجه فرمائيد. فرض كنيد در يك فرصت طلايي و استثنايي به بازاري راه يافتيد و در آن بازار به شما بگويند كالاهاي اين بازار ارزان ترين و با كيفيت ترين هستند. هر قدر كه بخواهيد مي توانيد خريد كنيد. از اين خبر بسيار خوشحال مي شويد، سپس دست توي جيب خود مي بريد و مقداري پول برمي داريد (بدون توجه به كل سرمايه و نوع كالا) و با آن خريد مي كنيد، وقتي كه از بازار خارج شديد دوستتان به شما مي گويد پس چرا بنجل خريديد كم خريد كرديد؟ شما مي گوييد پول كم داشتم دوستتان مي گويد شما پيش از اين پول داشتيد بعد جيب هايتان را بررسي مي كنيد، متوجه مي شويد كه شما با يك دهم پول خود خريده كرده ايد و تازه اصلاً به ارزش كالا هم توجه نداشته ايد. آري خودشناسي يعني اينكه در بازار دنيا اول با كل سرمايه خود آشنا شده و كالا را خوب انتخاب كني. و چقدر زشت و قبيح است كسي از اين بازار مقداري خاكروبه و آشغال خريداري كند (هدر دادن سرمايه وجودي و الهي). كسي كه از ابعاد وجودي خود (جسم و روح) خبر ندارد، فردي كه از ابعاد شخصيت خود (جسمي، عقلي، عاطفي، اخلاقي، ديني و اجتماعي و...) بي خبر است، انساني كه از قدرت اراده و اختيار خود غافل است و يا جايگاه و شأن خدايي و كرامت انساني خود را به فراموشي سپرده است قطعاً به خودشناسي دست نيافته است و بهايي سنگين بخاطر زندگي حيواني خود خواهد پرداخت.
| |
|
| |
|
| در ذيل به دلائل وجوب خودشناسي (روايي، عقلي، بديهي و...) اشاره مي كنيم، نكاتي كه هر كدام پاسخ مي دهد كه چرا ما بايد خود را بشناسيم.
| | == جستارهای وابسته == |
|
| |
|
| ==چرا ما بايد خود را بشناسيم؟ ==
| | * [[تعریف خودشناسی]] |
| | | * [[فایده‌های خودشناسی]] |
| ۱. لذائذ مادي:<ref>همان.</ref> توجه ما را به خود جلب مي كند، اين امر باعث مي شود كمتر به خويشتن توجه كنيم و بيشتر به بيرون از خود توجه كنيم. اين امر از خود آگاهي ما مي كاهد و حال آنكه رشد و تعالي ما در گسترش خود آگاهي است. عاقلانه نيست كه انسان به جاي توجه به مصالح واقعي و نگرش بايسته به خويشتن و هدف و عوامل تأمين كننده سعادت ابدي در انديشه لذايذ مادي و اطاعت كوركورانه از غرائز باشد.
| |
| | |
| ۲. پرورش تن و روان:<ref>همان.</ref> انسان داراي دو بعدِ جسماني و روحاني است و براي رسيدن به كمال نياز دارد به پرورش هر دو در حد متعادل و شرعي آن بپردازد. عدم توجه به هر كدام باعث انحراف ها و فسادهايي مي گردد كه سير انسان به سوي كمال را متوقف و يا كند مي كند.
| |
| | |
| ۳. حبّ ذات: ما موجودي هستيم كه داراي ادراك و شعور و فطرتاً داراي حب ذات مي باشيم و از اين نظر آثار متعلق به خود را دوست مي داريم؛ كاملاً طبيعي است كه به خود بپردازيم و توجه به خويشتن براي ما اصالت داشته باشد و در صدد شناخت كمالات خويش و شناسايي طريق وصول به آن برآييم. پس درك خودشناسي نيازي به دليل پيچيده عقلي يا تعبدي ندارد. (عدم توجه به خويشتن انحراف آميز و ناسازگار با مقتضيات فطرت انساني است و اين بزرگ ترين ناهنجاري و بيماري معنوي است.)
| |
| | |
| ۴. خودشناسي مقدمه خودسازي است:<ref>شرفي، محمد رضا، جوان و نيروي چهارم زندگي، تهران سروش، ۱۳۸۰، ص۷۲.</ref> تا انسان از شناخت صفات و ملكات (مثبت و يا منفي) خود غافل باشد، نمي تواند به اصلاح خود بپردازد؛ پس قدم اول در راه سازندگي شخصيت اين است كه با صفات و استعدادها و علائق و اميال و انواع گرايش هاي خودآگاه و ناخودآگاه خود آشنا شود.
| |
| | |
| ۵. بيمه شدن: اگر خودشناسي كامل صورت بگيرد، انسان به نقص ها و عيب ها و خودخواهي خود اعتراف مي كند اما اين حالت در او «مقايسه با ديگران و يأس از خودسازي» ايجاد نمي كند و باعث وحشت از شناخت نقائص خود نمي شود چرا كه او در كنار اين عيوب، استعدادهاي مثبت خود، امتيازات و فضايل اخلاقي خود را مي شناسد. اين شناسايي از يك سو كمك مي كند كه اين استعدادهاي مثبت را بارورتر سازد و از سوي ديگر چون از عيوب خود نيز باخبر است، صفات مثبتش باعث غرور و فخرفروشي اش نمي شوند.
| |
| | |
| ۶. شناخت اميال باطني: انسان داراي اميال باطني غرائز، عواطف، انفعالات و احساسات است، در غرائز با حيوانات مشترك است و در پي برطرف كردن نيازهاي حياتي و فيزيولوژي خود است؛ در عواطف بحث از روابط انسان است؛ و در انفعالات سخن از كشش هاي منفي است. مثلاً هنگام احساس ضرر يا امر ناخوشايند، يا فرار مي كند يا طرد مي كند. احساسات از سه مورد بالا شديدتر است و تنها به انسان اختصاص دارد. مثل احساس تعجب، عشق، پرستش. اميال گاهي با هم تركيب مي شوند. {گل سر سفره باشد (احساس) و انسان مشغول تناول غذا باشد (غرائز)} و گاهي اميال با هم تعارض دارند مثل ميل به راحت طلبي و ميل به پيشرفت. انساني كه از اين شناخت برخوردار است و هدف كمال را در مقابل خود در نظر گرفته است مسلم است كه استعدادهاي مثبت خودش را بسيج مي كند تا از عقب ماندن و درجا زدن جلوگيري كند. لذا هرگاه دو ميل او با هم تعارض پيدا كردند ميلي را انتخاب مي كند كه لذت آور، پايدار و كمال آور باشد (هر سه با هم). حال اگر به خودشناسي كافي دست پيدا نكرده باشد مثل برخي از غربي ها مي گويد در تعارض، ميلي را انتخاب مي كنيم كه از تبليغ بيشتر يا هيجان زيادتري برخوردار باشد و اين يعني سقوط اخلاقي.
| |
| | |
| ۷. راه خداشناسي: قرآن شريف يكي از راه هاي خودشناسي را سير در أنفس و آفاق معرفي كرده است. {{قرآن|سَنُرِيهِمْ آياتِنا فِي الْآفاقِ وَ فِي أَنْفُسِهِمْ حَتَّى يَتَبَيَّنَ لَهُمْ أَنَّهُ الْحَقُّ أَوَلَمْ يَكْفِ بِرَبِّكَ أَنَّهُ عَلى كُلِّ شَيْءٍ شَهِيدٌ<ref>فصلت/ ۵۳.</ref> يعني «بزودي نشانه هاي خود را در اطراف جهان و در درون جانشان به آنها نشان مي دهيم تا براي آنان آشكار گردد كه او حق است، آيا كافي نيست كه پروردگارت بر همه چيز شاهد و گواه است؟» در آيه ديگر مي فرمايد: {{قرآن|وَ فِي الْأَرْضِ آياتٌ لِلْمُوقِنِينَ وَ فِي أَنْفُسِكُمْ أَ فَلا تُبْصِرُونَ}}<ref>الذاريات/ ۲۱و۲۰.</ref> يعني «و در زمين آياتي براي پويندگان يقين است و در وجود شما نيز آياتي است آيا نمي بينيد.»
| |
| | |
| از سوي ديگر خداوند در آيه اي فراموشي خود لازمه فراموش كردن خدا و به منزله عقوبت اين فراموشي معرفي مي كند {{قرآن|و لا تَكُونُوا كَالَّذيِنَ نَسُوا اللهَ فَأَنْسَاهُم أَنفُسَهُم}}<ref>الحشر/۱۹</ref> يعني «مانند كساني نباشيد كه خود را فراموش كردند، پس خدا هم خودشان را از يادشان برد.<ref>اكبري، محمود، خود و ناخود، قم انتشارات مؤسسه فرهنگي سماء، ۱۳۸۱، ص۳۷ ۳۶، (اقتباس).</ref>»
| |
| | |
| ==آثار خودشناسي ==
| |
| | |
| ۱. شناخت ديگران راحت تر مي شود (ميزان الحكمه، معرفه النفس) و از غرور به صفات خوب و يأس از صفات بد جلوگيري مي كند (پذيرش خود).
| |
| | |
| ۲. نزديك شدن به راه نجات و رسيدن به فوز اكبر (ميزان الحكمه، معرفه النفس).
| |
| | |
| ۳. اميدبخش است، انسان پي مي برد كه شخصيت گشوده قابل تغيير است.<ref>جوان و نيروي چهارم زندگي، ص۷۲.</ref>
| |
| | |
| ۴. مبارزه با نفس (كسي كه جاهل است، اهمكال كاري مي كند) هر قدر دانش بيشتر شود، اهتمام به خود و اصلاح خويش بيشتر مي شود.
| |
| | |
| ۵. شناخت خداوند: من عرف نفسه فقد عرف ربَّه (ميزان الحكمه، المعرفه)
| |
| | |
| ۶. كرامت نفس: كسي كه ارزش خود را بشناسد خود را به پستي نمي اندازد و در رديف حيوانات قرار نمي دهد.
| |
| | |
| ۷. خودسازي صحيح شكل مي گيرد.
| |
| | |
| ۸. زمينه اي براي خودپذيري است (سازگاري شخصي زمينه سازگاري با ديگران نيز مي شود)<ref>همان.</ref>
| |
| | |
| ==محورهاي خودشناسي:<ref>خود و ناخود، ص۴۵-۴۱، (اقتباس).</ref>==
| |
| | |
| ۱. خودكاوي و تأمل در خود.
| |
| | |
| ۲. شناخت استعدادها (مثبت و منفي)
| |
| | |
| ۳. مغرور نشدن از صفات مثبت و مأيوس نشدن از صفات منفي (اعتدال)
| |
| | |
| ۴. شناخت ارزش خود، كرامت، فضيلت انساني و مقام خليفه اللهي. ۵. شناخت تمايلات و گرايش هاي خود.
| |
| {{پایان پاسخ}}
| |
| {{مطالعه بیشتر}} | | {{مطالعه بیشتر}} |
| ==مطالعه بيشتر ==
| |
|
| |
| ۱. به سوي خودسازي، استاد محمدتقي مصباح يزدي، قم مؤسسه امام خميني.
| |
|
| |
| ۲. خودشناسي براي خودسازي، استاد مصباح يزدي، مؤسسه در راه حق.
| |
|
| |
| ۳. عوامل كنترل غرائز، آيت الله حسين مظاهري، تهران مؤسسه نشر و تحقيقات ذكر.
| |
|
| |
| ۴. خلاصه معراج السعاده، (اثر شيخ عباس قمي)مؤسسه در راه حق.
| |
|
| |
| ۵. اصول و روش هاي تربيت در اسلام، دكتر سيداحمد احمدي، مؤسسه انتشارات جهاد دانشگاهي (ماجد).
| |
| {{پایان مطالعه بیشتر}}
| |
|
| |
| ==منابع==
| |
| <references />
| |
|
| |
|
| | == مطالعه بیشتر == |
| | * به سوی خودسازی، محمدتقی مصباح یزدی، قم مؤسسه امام خمینی. |
| | * خودشناسی برای خودسازی، محمدتقی مصباح یزدی، مؤسسه در راه حق. |
| | == منابع == |
| | {{پانویس|۲}} |
| | {{شاخه |
| | | شاخه اصلی = اخلاق |
| | | شاخه فرعی۱ = تهذیب نفس |
| | | شاخه فرعی۲ = خودشناسی |
| | | شاخه فرعی۳ = |
| | }} |
| {{تکمیل مقاله | | {{تکمیل مقاله |
| | شناسه = | | | شناسه = - |
| | تیترها = | | | تیترها = - |
| | ویرایش = | | | ویرایش = شد |
| | لینک‌دهی = | | | لینک‌دهی = شد |
| | ناوبری = | | | ناوبری = |
| | نمایه = | | | نمایه =شد |
| | تغییر مسیر = | | | تغییر مسیر = شد |
| | بازبینی = | | | ارجاعات = |
| | تکمیل = | | | بازبینی نویسنده = |
| | اولویت = | | | ارزیابی کمی = |
| | کیفیت = | | | تکمیل = |
| | | اولویت = |
| | | کیفیت = |
| }} | | }} |
| {{پایان متن}} | | {{پایان متن}} |
