صابئین

سؤال

صابئین چه کسانی هستند؟

درگاه‌ها

غسل تعمید صابئین

صابئین گروهی است که از دین خاصی پیروی می‌کنند. در رابطه با صابئین آراء متعدد و مختلفی وجود دارد. در قرآن کریم از صابئین در کنار سایر ادیان نام برده شده است. درباره این گروه و عقاید آنها دیدگاه‌های مختلفی از طرف محققان و دانشمندان ابراز گردیده است و تاکنون ده‌ها نظریه در معرفی آنها ارایه شده است. آنچه از تاریخ آنها نقل شده این است که این گروه قبل از ظهور آیین زردتشت زندگی می‌کرده‌اند و به تدریج مرکز جمعیتی آنها بین‌النهرین شده است. و به مرور زمان ادیان دیگر را پذیرفته‌اند.

آراء درباره وجه تسمیه به صابئین

راغب اصفهانی می‌گوید: «صبی از نظر لغت به معنای میل است و چون صابئین از دین حنیف و آسمانی خویش به انحراف و شرک میل کردند، صابئین نامیده شدند.برخی هم گفته‌اند: که اصل صابئین «صابعین» بوده به معنای «مُغتسلین» و غسل و تعمید کنندگان بوده است. و از آنجا که فرقة صابئین دارای سنّت غسل تعمید بوده‌اند. این نام بر آنها نهاده شده است.

دیدگاه محققان درباره آیین صابئین

محققین دیدگاه واحدی درباره این آیین ندارند و هر کدام نظری خاص ابراز نموده‌اند که به تعدادی از آنها اشاره می‌گردد:

1. ابوریحان بیرونی آنان را پیروان «یوذاسف» می‌داند که مدعی نبوّت بوده است. وی می‌گوید: «یوذاسف» یک سال پس از سلطنت «طهمورث» در هندوستان ظهور کرد و نویسندگی فارسی را اختراع نمود و مردم را به دین «صابئین» دعوت کرد. عده کثیری از وی پیروی کردند.
2. برخی معتقدند که یونانیان صابئی بت‌ها و هیکل‌هایی داشتند. کعبه که مرکزیت بت‌پرستی شده بود. متعلق به آنها بوده است. آنان پیامبران زیادی همچون «هرمس» داشتند و در سه وعده نماز می‌خواندند، هشت رکعت در وقت طلوع، پنج رکعت در ظهر، و همچنین نماز شب، وضو و غسل جنابت و احکام و حدود و ازدواج و غسل مس میّت، مانند فقه مسلمین داشتند.
3. بعضی هم گفته‌اند که: صابئین به پیروان یحیی بن زکریای معروف‌اند.
4. علی بن ابراهیم قمی می‌گوید: آنان نه یهودی‌اند و نه نصرانی بلکه ستاره پرستند.

دیدگاه‌های دیگری نیز وجود دارد و از مجموع نظرات که درباره صابئین داده شده، دو دیدگاه قابل طرح است:

1. صابئین آئینی است ممزوج از ادیان و اندیشه‌های مختلف.
2. صابئین در تاریخ دو گروه مستقل و جدای از هم بوده‌اند:

یک) صابئین موحد که نماز و روزه و حج و احترام به کعبه و پرهیز از محرمات و نجاسات داشته‌اند.

دو) صابئین مشرک و بت‌پرست که ساکن بین‌النهرین بوده و ستاره پرستی و هیکل پرستی داشته‌اند.

با پذیرش این دو دیدگاه، می‌توان همه آرای گذشته را تا حدّی صحیح و قابل قبول دانست؛ زیرا هر فضیلت که به صابئین نسبت داده شده مربوط به گروه موحدین و خداپرستان می‌باشد و هر انحراف و شرکی که به آنان نسبت داده شده، مربوط به گروه مشرک یا جنبه‌های انحرافی آنان بوده است.

صابئین در قرآن کریم

نام صابئین سه بار در قرآن کریم آمده است. نزدیک پنج هزار نفر از این فرقه غیر مشرک در خوزستان، در سواحل رود کارون، و قریب هشت هزار نفر در عراق، اطراف دجله و شهرهای دیگر، سکونت دارند.

نام صابئین، در سوره حج، در کنار یهود، نصاری، مجوس و مشرکان آمده و مفسران از این آیه استفاد کرده‌اند که صابئان، غیر از این چهار گروه هستند. آیت‌الله مکارم شیرازی در تفسیر نمونه از قول راغب در کتاب مفردات می‌نویسد: آنها جمعیتی از پیروان حضرت نوح(ع) بوده‌اند. اما در تفسیر قمی آمده که صابئین نه مجوس، نه یهود، نه نصاری و نه مسلمان، بلکه ستارگان و نجوم را عبادت می‌کنند. محققان در ستاره‌پرست دانستن این قوم، اشکال کرده‌اند و ستاره‌پرست را گروه دیگری دانسته‌اند که صابئین در قرآن، اشاره‌ای به آن‌ها ندارد.

عقاید صابئین

عقاید، آئین صابئی بر اثر قلت پیروان و تقید سخت آنها به نهان داشتن آئین خود، در نظر دیگران به صورت رمز و معما درآمده است، چنان‌که اکثر نویسندگان اسلامی سلف و غیراسلامی، در باب شرح عقاید و آئین صابئیان، سخت دچار اشتباه شده و نظریات گوناگونی را ابراز داشته‌اند. آنچه از آن اقوال و نظریات، به دست آمده به ترتیب ذیل ذکر می‌گردد:

1. آنها معتقدند نخستین کتاب‌های مقدس آسمانی آنها به حضرت آدم و سپس به نوح و پس از وی به سام و سپس به رام و بعد به ابراهیم خلیل و به موسی و بعد از او به یحیی بن زکریا نازل شده است.
2. آنان به خدای یکتای ازلی و ابدی و بی‌نهایت، منزه از ماده و طبیعت، معتقدند، خدایی که علت وجود اشیاء و پیدایش موجودات است و به تعداد روزهای سال یعنی سیصد و شصت روحانی یا قوای جاودانی اعتقاد دارند و آنان را وکیل و دستیار خداوند در خلقت جهان، می‌دانند که هر کدام در عالم، دارای کشوری جداگانه هستند. عالم نورانی (علیا) و جهان ظلمانی (سفلی) در نبردند، آدمی از این دو عنصر تشکیل شده است که روح او از عالم نورانی و جسم او از عالم ظلمانی است.
3. اعتقاد بر این دارند که دهر قدیم است و هر کس بمیرد، روحش به کالبد شخص دیگر منتقل می‌شود و نیز معتقدند که فلک به همراه موجوداتی که در جوف آن است در حال افتادن در فضای لایتناهی است و چون در حال سقوط و افتادن است حرکت دورانی به خود می‌گیرد چون هر چیزی که گرد باشد، وقتی از بالا سقوط کند، حرکت دورانی به خود می‌گیرد. بعضی نیز پنداشته‌اند که آنها به حدوث عالم قائل هستند.
4. صابئین، کتاب تورات را کتابی نادرست و گمراه کننده می‌دانند، آنان اجرام آسمانی را نمی‌پرستند امّا عقیده دارند که ستارگان دارای گوهری هستند که عالم نور است و گروهی معتقدند که اینها ستارگان را قبله خود قرار داده‌اند. و برخی از اینها عالم را قدیم می‌پندارند و احکام و شرایع همة فرستادگان الهی را باطل دانسته‌اند.
5. گروهی به این نتیجه رسیده‌اند که صابئیان به معاد اعتقاد دارند، این دنیا را فانی و بی‌ارزش می‌دانند و به جهان ابدی و ازلی باور دارند و در آخرت دو مکان وجود دارد: دنیای نور و خوبی‌ها که همان بهشت است و دنیای تاریکی و بدیهای که دوزخ گفته می‌شود.
6. عده‌ای از صابئیان، حضرت آدم را اولین پیامبر و حضرت یحیی را آخرین پیامبر می‌دانند و معتقد به (اواثر مزنیا) هستند؛ یعنی هر فرد، پس از مرگ، برای سنجش اعمال خود به جایی به نام (اواثر مزنیا) می‌رود که در آنجا درباره او داوری شده و اعمالش سنجیده می‌شود که بعد از آن به بهشت یا به جهنم می‌روند.
7. عده ای از صابئین که به حرانی هم معروفند به قدمای خمسه معتقدند که دو تای آنها زنده اند چون باری تعالی و نفس، و یکی از آنها اثرپذیر است و منفعل است و آن هیولاست و دو تای دیگر، نه زنده‌اند و نه فاعلند و نه منفعل و آنها عبارتند از: دهر و قضا (زمان و مکان).