دعا در نهج‌البلاغه: تفاوت میان نسخه‌ها

نسخهٔ ‏۱۸ نوامبر ۲۰۲۳، ساعت ۱۴:۰۲

سؤال

جايگاه دعا در نهج البلاغه چيست؟

امیرمومنان(ع) در نهج البلاغه از چند زاویه به دعا پرداخته است از جمله: ۱ - اهمیت دعا کردن در درگاه الهی. ۲ - دعا در همه شرایط(در سختی، در آسایش، در مسافرت، در جنگ و ...). ۳ - خواص و آثار دعا در زندگی بشریت. ۴ - شرایط دعا(اخلاص، ستایش خداوند، صلوات بر محمد و آل محمد، تلاش برای حل گرفتاری). ۵- خواسته‌هاي دعا كننده(اصلاح دین و دنیا، خیرش پاینده، هدایت، استقامت در دین، مغفرت، همراهی با نیکان، دوری از فقر، مددجوئی از خداوند علیه ظالمان و شکوه‌های دل).

اهمیت دعا در نهج البلاغه

دعا ارتباط عبد با پروردگار خود می‌باشد؛ اما اذن وجود این ارتباط^[۱] و اجابت دعا ^[۲] به دست پروردگار می‌باشد؛ وجود این ارتباط آنقدر پراهمیت است که خداوند به آن دستور فرموده و بندگان مامور به انجام آن می باشند: «وَأَمَرَكَ أَنْ تَسْأَلَهُ؛ و خدا به تو دستور داده است تا از او بخواهی.»^[۳]

دعا مظهر بنده نوازی رب العالمین است؛ حقیقت عظیم هستی؛ بدون هیچ واسطه‌ای^[۴] خود را مخاطب بندگانش قرار می‌دهد و هر وقت که بندگان بخواهند^[۵] صدای آهسته یا بلند آنها را می‌شنود و پاسخ می‌دهد^[۶] در دعا بنده عرض نیاز و حاجت به درگاه بی نیاز می‌برد، درد دل می کند و ناراحتی‌ها را بیان می‌کند و از حضرت حق مدد می‌جوید^[۷]

نیایش و دعا تنها برای ابراز نیاز و حاجت خواهی نیست، بلکه روح انسان برای زنده وشاداب ماندن به مناجات نیازمند است.

دعا در همه شرایط

انسان محتاج به دعا است و دعا باید همیشه و در هر شرایط؛ در سختی، در آسایش،^[۸] در مسافرت، ^[۹]در جنگ، ^[۱۰] مانند لباسي همراه انسان باشد.^[۱۱]

خواص و آثار دعا

در نگاه امير مومنان علي –عليه السلام- دعا خواص و آثار فراواني دارد از جمله:

وقتی انسان با دعا همراه شد درهای نعم الهی به رویش گشوده مي‌شود.
در زیر باران رحمت الهی قرار مي گيرد.^[۱۲]
بلا و مصیبات را از خود دور می سازد.^[۱۳]

شرایط دعا

این عملیات شگرف در عین سادگی، آداب و قوانینی دارد که برای ارتباط بهتر باید آن را مراعات کرد تابه نتیجه مطلوب رسید:

يك) اخلاص

دعا ارتباط خصوصی انسان با خداوند است که هیچکس و هیچ چیز نباید شریک آن شود و امید به غیر خداوند روا نیست زیرا همه امور بدست او می‌باشد.^[۱۴]

دو) ستایش خداوند

درروایات اهل بیت ((ع)) به تحمید الهی قبل از دعا سفارش شده است ^[۱۵] و نهج البلاغه آموزه‌ای خوب از نحوه ستایش خداوند است: اللَّهُمَّ أَنْتَ أَهْلُ الْوَصْفِ‏ الْجَمِيلِ‏ وَ التَّعْدَادِ الْكَثِيرِ إِنْ تُؤَمَّلْ فَخَيْرُ مَأْمُولٍ وَ إِنْ تُرْجَ فَخَيْرُ مَرْجُوٍّ اللَّهُمَّ [فَقَدْ] وَ قَدْ بَسَطْتَ لِي فِيمَا لَا أَمْدَحُ بِهِ غَيْرَكَ وَ لَا أُثْنِي بِهِ عَلَى أَحَدٍ سِوَاكَ وَ لَا أُوَجِّهُهُ إِلَى مَعَادِنِ الْخَيْبَه وَ مَوَاضِعِ الرِّيبَه وَ عَدَلْتَ بِلِسَانِي عَنْ مَدَائِحِ الْآدَمِيِّينَ وَ الثَّنَاءِ عَلَى الْمَرْبُوبِينَ الْمَخْلُوقِينَ^[۱۶] خدايا! تويى سزاوار نيكو ستودن و بسيار و بى‏شمارت ستايش نمودن. اگر اميد به تو بندند بهترين اميد بسته‏اى و اگر چشم از تو دارند، اين چشمداشت را هر چه نيكوتر شايسته‏اى. خدايا! در نعمت بر من گشادى و مرا زبانى دادى تا بدان مدح جز تو را نخوانم و بر كسى غير تو آفرين نرانم. و بدان كسانى را نستايم كه نوميد كنند يا گمان آن بود كه نبخشند، و زبان خود را بازداشتم از ستودن مردمان، و آفرين راندن بر پروردگان و آفريدگان».

سه) صلوات بر محمد و آل محمد

امیر المومنین -(ع)- می فرماید: هر گاه حاجتی از خداوند سبحان می خواهی با صلوات بر رسول الله آغاز کن زیرا خداوند کریم تر از آن است که دو درخواست از بشود و یکی را روا و دیگری را رد کند.^[۱۷]

البته در نهج البلاغه فقرات بسیار زیبایی از توصیف پیامبر(ص) و دعا برای ایشان ذکر شده است که آموزنده این مهم است که غیراز صلوات؛ ما وظیفه دعا بر پیامبر را هم داریم.^[۱۸]

چهار) تلاش

دنیا محل مشکلات و گرفتاری‌ها می‌باشد؛ انسان مادی اندیش تنها تلاش و کوشش فردی یا جمعی را راه نجات می‌داند ، ولی برای مومن، ندائی روحانی از درون و سروشی وحیانی از برون، امداد قادر متعال را نوید می‌دهد و روزنه امید می‌گشاید وآدمی را از تنهایی می‌رهاند و این واقعیت را امیرالمومنین(ع) در قالب مثال زیبائی بیان فرموده تا به سادگی در روان مومنین ماندگار شود: «الدَّاعِي‏ بِلَا عَمَلٍ‏ كَالرَّامِي بِلَا وَتَر »^[۱۹] ؛ «دعای بدون تلاش، مانند تیر انداختن بدون زه است».

خواسته‌هاي دعا كننده

نهج البلاغه به همگان می‌آموزد:

در خواست از خدا هرآنچه را که برای اصلاح دین و دنیا می‌باشد.^[۲۰]
در خواست از خدا هرآنچه را که خیرش پاینده و بی دردسر باشد.^[۲۱]
در خواست هدایت واستقامت در دین از خدا.^[۲۲]
درخواست مغفرت از خدا.^[۲۳]
درخواست همراهی با نیکان، شهدا و انبیا.^[۲۴]
درخواست بی نیازی و دوری از فقر.^[۲۵]
مددجوئی از خداوند علیه ظالمان و شکوه‌های دل.^[۲۶]

منابع

↑ نهج البلاغه، ترجمه: محمد دشتی، قم، نشر مشهور، ۱۳۷۹ش، نامه ۳۱: «ثُمَّ جَعَلَ فِي يَدَيْكَ مَفَاتِيحَ خَزَائِنِهِ بِمَا أَذِنَ لَكَ فِيهِ مِنْ مَسْأَلَتِهِ». «قَدْأَذِنَلَكَ فِي الدُّعَاء»
↑ نهج البلاغه، حکمت ۱۳۵ (مَنْ أُعْطِيَ الدُّعَاءَ لَمْ يُحْرَمِ الْإِجَابَه). نهج البلاغه، حکمت ۴۳۵ (لِيَفْتَحَ عَلَى عَبْدٍ بَابَ الدُّعَاءِ وَ يُغْلِقَ عَنْهُ بَابَ الْإِجَابَه )
↑ نهج البلاغه، نامه ۳۱.
↑ نهج البلاغه، نامه ۳۱ ( وَ لَمْ يَجْعَلْ بَيْنَكَ وَ بَيْنَهُ مَنْ يَحْجُبُكَ عَنْهُ وَ لَمْ يُلْجِئْكَ إِلَى مَنْ يَشْفَعُ لَكَ إِلَيْهِ )
↑ نهج البلاغه، نامه ۳۱ (فَمَتَى شِئْتَ اسْتَفْتَحْتَ بِالدُّعَاءِ أَبْوَابَ نِعْمَتِهِ)
↑ نهج البلاغه، نامه ۳۱ (فَإِذَا نَادَيْتَهُ سَمِعَ نِدَاكَ وَ إِذَا نَاجَيْتَهُ عَلِمَ نَجْوَاك) و خطبه ۲۳۰ ( الدعاء یسمع)
↑ نهج البلاغه، نامه ۳۱ ( فَأَفْضَيْتَ إِلَيْهِ بِحَاجَتِكَ وَ أَبْثَثْتَهُ ذَاتَ نَفْسِكَ وَ شَكَوْتَ‏ إِلَيْهِ‏ هُمُومَكَ‏ وَ اسْتَكْشَفْتَهُ كُرُوبَكَ وَ اسْتَعَنْتَهُ عَلَى أُمُورِك‏ )
↑ نهج البلاغه، حکمت ۳۰۲ (ما المبتلی الّذی قد اشتدّ به البلاء بأحوج الی الدّعاء من المعافی الّذی لا یأمن البلاء).
↑ نهج البلاغه، خطبه ۴۶ ( اللَّهُمَّ إِنِّي أَعُوذُ بِكَ مِنْ‏ وَعْثَاءِ السَّفَرِ.... ).
↑ نهج البلاغه، نامه ۱۵( اللَّهُمَّ إِلَيْكَ أَفْضَتِ‏ الْقُلُوبُ وَ .......).
↑ نهج البلاغه، حکمت ۱۰۴.
↑ نهج البلاغه، نامه ۳۱ (فَمَتَى شِئْتَ اسْتَفْتَحْتَ بِالدُّعَاءِ أَبْوَابَ نِعْمَتِهِ وَ اسْتَمْطَرْتَ شَآبِيبَ رَحْمَتِهِ).
↑ نهج البلاغه، حکمت ۱۴۶(وادفعوا امواج البلاء بالدعاء).
↑ نهج البلاغه، نامه ۳۱ (اخلص فی المسـأله لربّک) و .(فإنّ بیده العطاء و الحرمان).
↑ مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، بیروت، موسسه الوفاء، ۱۴۰۴ق، ج۹۰، ص۳۱۸.
↑ نهج البلاغه، خطبه۹۱.
↑ - نهج البلاغه، حکمت ۳۶۱ (اذاکانت لک الی الله سبحانه حاجه فابداء بمساله الصلاه علی رسول الله(ص) ثم سل حاجتک،فإن الله أکرم من أن یُسأل حاجتین ، فیقضی إحداهما و یمنع الأخری)
↑ نهج البلاغه، خطبه ۷۲ (اللَّهُمَّ افْسَحْ لَهُ مَفْسَحاً فِي ظِلِّكَ ........ ) و خطبه ۱۰۶ ( اللَّهُمَّ اقْسِمْ لَهُ مَقْسَماً مِنْ عَدْلِكَ وَ اجْزِهِ مُضَعَّفَاتِ الْخَيْرِ مِنْ فَضْلِكَ......)
↑ نهج البلاغه، حکمت ۳۳۷
↑ نهج البلاغه، خطبه۹۹ ( نسألهُ المُعافاه فی الأدیان ، کما نسألهُ المُعافاه فی الأبدان) و نامه۳۱ (اسْتَوْدِعِ‏ اللَّهَ‏ دِينَكَ وَ دُنْيَاكَ )
↑ نهج البلاغه، نامه ۳۱ (فَلْتَكُنْ مَسْأَلَتُكَ فِيمَا يَبْقَى‏لَكَ جَمَالُهُ وَ يُنْفَى عَنْكَ وَبَالُه)
↑ نهج البلاغه، خطبه ۲۱۵ (اللَّهُمَّ إِنَّا نَعُوذُ بِكَ أَنْ نَذْهَبَ عَنْ قَوْلِكَ أَوْ أَنْ نُفْتَتَنَ عَنْ دِينِكَ )
↑ نهج البلاغه، خطبه ۷۸ ( اللَّهُمَّ اغْفِرْ لِي مَا أَنْتَ‏ أَعْلَمُ‏ بِهِ‏ مِنِّي .... )
↑ نهج البلاغه، خطبه ۲۳ ( نسأل الله منازلَ الشهداء ، و مُعایشه السُعداء و مُرافقه الأنبیاء)
↑ نهج البلاغه، خطبه ۲۱۵ (اللَّهُمَّ إِنِّي أَعُوذُ بِكَ أَنْ أَفْتَقِرَ فِي غِنَاكَ)؛ و خطبه ۲۲۵ (اللَّهُمَّ صُنْ‏ وَجْهِي‏ بِالْيَسَارِ وَ لَا تَبْذُلْ جَاهِيَ )
↑ نهج البلاغه، خطبه۲۱۷ (اللَّهُمَّ إِنِّي أَسْتَعْدِيكَ عَلَى قُرَيْشٍ .... )

[1] نهج البلاغه، ترجمه: محمد دشتی، قم، نشر مشهور، ۱۳۷۹ش، نامه ۳۱: «ثُمَّ جَعَلَ فِي يَدَيْكَ مَفَاتِيحَ خَزَائِنِهِ بِمَا أَذِنَ لَكَ فِيهِ مِنْ مَسْأَلَتِهِ». «قَدْأَذِنَلَكَ فِي الدُّعَاء»

[2] نهج البلاغه، حکمت ۱۳۵ (مَنْ أُعْطِيَ الدُّعَاءَ لَمْ يُحْرَمِ الْإِجَابَه). نهج البلاغه، حکمت ۴۳۵ (لِيَفْتَحَ عَلَى عَبْدٍ بَابَ الدُّعَاءِ وَ يُغْلِقَ عَنْهُ بَابَ الْإِجَابَه )

[3] نهج البلاغه، نامه ۳۱.

[4] نهج البلاغه، نامه ۳۱ ( وَ لَمْ يَجْعَلْ بَيْنَكَ وَ بَيْنَهُ مَنْ يَحْجُبُكَ عَنْهُ وَ لَمْ يُلْجِئْكَ إِلَى مَنْ يَشْفَعُ لَكَ إِلَيْهِ )

[5] نهج البلاغه، نامه ۳۱ (فَمَتَى شِئْتَ اسْتَفْتَحْتَ بِالدُّعَاءِ أَبْوَابَ نِعْمَتِهِ)

[6] نهج البلاغه، نامه ۳۱ (فَإِذَا نَادَيْتَهُ سَمِعَ نِدَاكَ وَ إِذَا نَاجَيْتَهُ عَلِمَ نَجْوَاك) و خطبه ۲۳۰ ( الدعاء یسمع)

[7] نهج البلاغه، نامه ۳۱ ( فَأَفْضَيْتَ إِلَيْهِ بِحَاجَتِكَ وَ أَبْثَثْتَهُ ذَاتَ نَفْسِكَ وَ شَكَوْتَ‏ إِلَيْهِ‏ هُمُومَكَ‏ وَ اسْتَكْشَفْتَهُ كُرُوبَكَ وَ اسْتَعَنْتَهُ عَلَى أُمُورِك‏ )

[8] نهج البلاغه، حکمت ۳۰۲ (ما المبتلی الّذی قد اشتدّ به البلاء بأحوج الی الدّعاء من المعافی الّذی لا یأمن البلاء).

[9] نهج البلاغه، خطبه ۴۶ ( اللَّهُمَّ إِنِّي أَعُوذُ بِكَ مِنْ‏ وَعْثَاءِ السَّفَرِ.... ).

[10] نهج البلاغه، نامه ۱۵( اللَّهُمَّ إِلَيْكَ أَفْضَتِ‏ الْقُلُوبُ وَ .......).

[11] نهج البلاغه، حکمت ۱۰۴.

[12] نهج البلاغه، نامه ۳۱ (فَمَتَى شِئْتَ اسْتَفْتَحْتَ بِالدُّعَاءِ أَبْوَابَ نِعْمَتِهِ وَ اسْتَمْطَرْتَ شَآبِيبَ رَحْمَتِهِ).

[13] نهج البلاغه، حکمت ۱۴۶(وادفعوا امواج البلاء بالدعاء).

[14] نهج البلاغه، نامه ۳۱ (اخلص فی المسـأله لربّک) و .(فإنّ بیده العطاء و الحرمان).

[15] مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، بیروت، موسسه الوفاء، ۱۴۰۴ق، ج۹۰، ص۳۱۸.

[16] نهج البلاغه، خطبه۹۱.

[17] - نهج البلاغه، حکمت ۳۶۱ (اذاکانت لک الی الله سبحانه حاجه فابداء بمساله الصلاه علی رسول الله(ص) ثم سل حاجتک،فإن الله أکرم من أن یُسأل حاجتین ، فیقضی إحداهما و یمنع الأخری)

[18] نهج البلاغه، خطبه ۷۲ (اللَّهُمَّ افْسَحْ لَهُ مَفْسَحاً فِي ظِلِّكَ ........ ) و خطبه ۱۰۶ ( اللَّهُمَّ اقْسِمْ لَهُ مَقْسَماً مِنْ عَدْلِكَ وَ اجْزِهِ مُضَعَّفَاتِ الْخَيْرِ مِنْ فَضْلِكَ......)

[19] نهج البلاغه، حکمت ۳۳۷

[20] نهج البلاغه، خطبه۹۹ ( نسألهُ المُعافاه فی الأدیان ، کما نسألهُ المُعافاه فی الأبدان) و نامه۳۱ (اسْتَوْدِعِ‏ اللَّهَ‏ دِينَكَ وَ دُنْيَاكَ )

[21] نهج البلاغه، نامه ۳۱ (فَلْتَكُنْ مَسْأَلَتُكَ فِيمَا يَبْقَى‏لَكَ جَمَالُهُ وَ يُنْفَى عَنْكَ وَبَالُه)

[22] نهج البلاغه، خطبه ۲۱۵ (اللَّهُمَّ إِنَّا نَعُوذُ بِكَ أَنْ نَذْهَبَ عَنْ قَوْلِكَ أَوْ أَنْ نُفْتَتَنَ عَنْ دِينِكَ )

[23] نهج البلاغه، خطبه ۷۸ ( اللَّهُمَّ اغْفِرْ لِي مَا أَنْتَ‏ أَعْلَمُ‏ بِهِ‏ مِنِّي .... )

[24] نهج البلاغه، خطبه ۲۳ ( نسأل الله منازلَ الشهداء ، و مُعایشه السُعداء و مُرافقه الأنبیاء)

[25] نهج البلاغه، خطبه ۲۱۵ (اللَّهُمَّ إِنِّي أَعُوذُ بِكَ أَنْ أَفْتَقِرَ فِي غِنَاكَ)؛ و خطبه ۲۲۵ (اللَّهُمَّ صُنْ‏ وَجْهِي‏ بِالْيَسَارِ وَ لَا تَبْذُلْ جَاهِيَ )

[26] نهج البلاغه، خطبه۲۱۷ (اللَّهُمَّ إِنِّي أَسْتَعْدِيكَ عَلَى قُرَيْشٍ .... )

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[۱۱]

[۱۲]

[۱۳]

[۱۴]

[۱۵]

[۱۶]

[۱۷]

[۱۸]

[۱۹]

[۲۰]

[۲۱]

[۲۲]

[۲۳]

[۲۴]

[۲۵]

[۲۶]