نماز در ادیان الهی: تفاوت میان نسخه‌ها

نسخهٔ کنونی تا ‏۹ سپتامبر ۲۰۲۳، ساعت ۱۱:۳۲

سؤال

آیا نماز در شریعت ادیان دیگر مانند یهودیت و مسیحیت نیز بوده است؟ به چه شکلی انجام می‌شود؟

نماز در ادیان الهی یکی از مناسک مهم بوده است. بر اساس قرآن، حضرت موسی(ع) و حضرت عیسی(ع) مأمور به خواندن نماز شده‌اند. بنابرقرآن در زمان حضرت ابراهیم(ع) و اسماعیل(ع) نیز نماز وجود داشته است.

در مورد کیفیت نماز در ادیان الهی اینطور آمده است:

نماز یهودیان دو نوع است: فردی مانند نماز شهرت، مینحا و معاریو. نماز جماعت که کمتر از ده نفر نباید باشد. در نماز جماعت همه نماز گذاران ذكرها را با هم تكرار مي‌كنند. بخش‌هاي اندكي از نماز توسط پيش نماز تنهايي خوانده مي‌شود.

نماز مسیحیان همانند نماز حضرت عیسی دارای سه بخش است که در بخش نخست برای خود، در بخش دوم برای شاگردان خود و در بخش سوم برای همه مؤمنان دعا کرد. در اين نماز فرقي ندارد که نمازگزار ايستاده يا نشسته باشد؛ در حال سجده يا رکوع و چشمانش بسته يا باز باشد.

بر اساس قرآن در دروان حضرت ابراهیم(ع) نمازی مرسوم بوده است که دارای رکوع و سجده بوده و نماز جماعت نیز برگزار می‌شده است.

در دین یهودیت

سخنان خداوند با حضرت موسی هنگام حضور در کوه طور در ابتدای سوره طه ذکر شده است، در یکی از این آیات، خدا به حضرت موسی دستور به خواندن نماز می‌دهد. ﴿إِنَّنِي أَنَا اللَّهُ لَا إِلَٰهَ إِلَّا أَنَا فَاعْبُدْنِي وَأَقِمِ الصَّلَاةَ لِذِكْرِي؛ همانا! من خدایم که جز من معبودی نیست، پس مرا بپرست و نماز را برای یاد من برپا دار﴾(طه:۱۴)

در آیه دیگری نیز خداوند ذیل دستوراتی، به خواندن نماز اشاره می‌کند. ﴿وَأَوْحَيْنَا إِلَىٰ مُوسَىٰ وَأَخِيهِ أَنْ تَبَوَّآ لِقَوْمِكُمَا بِمِصْرَ بُيُوتًا وَاجْعَلُوا بُيُوتَكُمْ قِبْلَةً وَأَقِيمُوا الصَّلَاةَ ۗ وَبَشِّرِ الْمُؤْمِنِينَ؛ و به موسی و برادرش وحی کردیم که خانه هایی در سرزمین مصر برای قوم خود فراهم آورید، و خانه هایتان را روبروی هم قرار دهید، و نماز را برپا دارید، و مؤمنان را [به رهایی از چنگال فرعونیان] مژده ده.﴾(یونس:۸۷)

نماز یهودیان دو نوع است:

نمازهاي واجب فردي: یک) نماز شهرت: از سپيده دم تا يك سوم روز. دو) نماز مينحا: از ظهر تا اندكي قبل از غروب. سه) نماز معاريو: پس از غروب آفتاب تا طلوع ماه.^[۱]

نماز جماعت: نماز جماعت با دست كم دَه نفر برپا مي‌شود، به اين دَه تن (نصاب) يا (مينيان) گفته مي‌شود. همه نماز گذاران ذكرها را با هم تكرار مي‌كنند. بخش‌هاي اندكي از نماز توسط پيش نماز تنهايي خوانده مي‌شود.^[۲]

در دین مسیحیت

در هنگام سخن گفتن حضرت عیسی(ع) در گهواره، توصیه به نماز خواندن از جانب خدا ذکر شده است. ﴿وَ أَوْصَانِي بِالصَّلَاةِ وَالزَّكَاةِ مَا دُمْتُ حَيًّا؛ و مرا تا زنده ام به نماز و زکات سفارش کرده است.﴾(مریم) در آیه دیگری خطاب به حضرت مریم اینطور ذکر شده است که ﴿يَا مَرْيَمُ اقْنُتِي لِرَبِّكِ وَاسْجُدِي وَارْكَعِي مَعَ الرَّاكِعِينَ؛ ای مریم! فروتنانه برای پروردگارت به طاعت برخیز و سجده به جای آور و با رکوع کنندگان رکوع کن.﴾(آل عمران:۴۳).

بلندترین نماز حضرت عیسی(ع) آخرین نمازی است که با شاگردان خود به‌جا آورد. این نماز به سه بخش تقسیم می‌شود؛ اوّل دعا برای خودش، دوم دعا برای محافظت شاگردانش و سوم دعا به جهت مؤمنانی که از آن زمان تا آخر الزمان ایمان خواهند آورد. این نماز نسبت به سایر نمازهای وی، دارای اهمیت بیشتری دانسته شده است.^[۳] در اين نماز فرقي ندارد که نمازگزار ايستاده يا نشسته باشد؛ در حال سجده يا رکوع و چشمانش بسته يا باز باشد.^[۴]

نماز حضرت ابراهیم

بنا بر آیه ﴿وَعَهِدْنَا إِلَىٰ إِبْرَاهِيمَ وَإِسْمَاعِيلَ أَنْ طَهِّرَا بَيْتِيَ لِلطَّائِفِينَ وَالْعَاكِفِينَ وَالرُّكَّعِ السُّجُودِ؛ و به ابراهیم و اسماعیل سفارش کردیم که خانه ام را برای طواف کنندگان و اعتکاف کنندگان و رکوع کنندگان وسجده گذاران پاکیزه کنید.﴾(بقره:۱۲۵) نماز در زمان حضرت ابراهیم(ع) و اسماعیل(ع) وجود داشته و دارای رکوع و سجده بوده است.

جستارهای وابسته

روزه در ادیان آسمانی

منابع

↑ کتاب مقدس، عهد عتیق، كتاب ارمياء: فصل۳، آیه۱۴.
↑ تلمود، ص۱۰۲. دايره المعارف، يهود، يهوديت، و صهيونيسم، ص۲۴۵. گنجينه‌اي از تلمود، ترجمه فريدون گرگاني، تهران، نشر فريبا، ۱۳۵۰ش ص۱۰۳.
↑ قاموس، کتاب مقدّس، ص۸۸۹.
↑ قاموس کتاب مقدس، جيمز هاکس، ص۳۸۴.

[1] کتاب مقدس، عهد عتیق، كتاب ارمياء: فصل۳، آیه۱۴.

[2] تلمود، ص۱۰۲. دايره المعارف، يهود، يهوديت، و صهيونيسم، ص۲۴۵. گنجينه‌اي از تلمود، ترجمه فريدون گرگاني، تهران، نشر فريبا، ۱۳۵۰ش ص۱۰۳.

[3] قاموس، کتاب مقدّس، ص۸۸۹.

[4] قاموس کتاب مقدس، جيمز هاکس، ص۳۸۴.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

@@ خط ۱: / خط ۱: @@
-{{ویرایش}}
 {{شروع متن}}
 {{سوال}}
-آيا نماز در شريعت پيامبران گذشته ، مثل حضرت عيسي و حضرت موسي ـ عليهما السلام ـ هم بوده است؟ کيفيت آن به چه شکلي بوده است؟
+آیا نماز در شریعت ادیان دیگر مانند یهودیت و مسیحیت نیز بوده است؟ به چه شکلی انجام می‌شود؟
 {{پایان سوال}}
 {{پاسخ}}
-==جايگاه نماز در اديان غير ابراهيمي==
+[[نماز در ادیان الهی]] یکی از مناسک مهم بوده است. بر اساس [[قرآن]]، [[حضرت موسی(ع)]] و [[حضرت عیسی(ع)]] مأمور به خواندن نماز شده‌اند. بنابرقرآن در زمان [[حضرت ابراهیم(ع)]] و [[حضرت اسماعیل(ع)|اسماعیل(ع)]] نیز نماز وجود داشته است.
-از آنجائي كه خداوند سرشت انسان را خداپرست آفريده و خداشناسي و خداگرايي فطري است، لذا بشر در طول تاريخ همواره به دنبال پرستش و عبادت معبودي بوده است كه مظهر و نمود عيني آن عبادت در اديان الهي، در نماز تجلّي يافته است. امّا اگر بيشتر درباره اين موضوع كنكاش كنيم در مي يابيم كه مسأله نيايش به ويژه نماز، مخصوص اديان وحياني نبوده، بلكه در اديان غير وحياني (غير الهي) هم مطرح بوده است.
+در مورد کیفیت نماز در ادیان الهی اینطور آمده است:
-==جايگاه نماز در آئين يهود==
+نماز یهودیان دو نوع است: فردی مانند نماز شهرت، مینحا و معاریو. نماز جماعت که کمتر از ده نفر نباید باشد. در نماز جماعت همه نماز گذاران ذكرها را با هم تكرار مي‌كنند. بخش‌هاي اندكي از نماز توسط پيش نماز تنهايي خوانده مي‌شود.
-در اين جا ابتدا از قرآن به عنوان متقن ترين منبعي كه خبر از گذشتگان داده است، شواهدي را درباره نماز در شريعت حضرت موسي(ع) خواهيم آورد.
+نماز مسیحیان همانند نماز حضرت عیسی دارای سه بخش است که در بخش نخست برای خود، در بخش دوم برای [[حواریون|شاگردان خود]] و در بخش سوم برای همه [[مؤمن|مؤمنان]] دعا کرد. در اين نماز فرقي ندارد که نمازگزار ايستاده يا نشسته باشد؛ در حال سجده يا رکوع و چشمانش بسته يا باز باشد.
-وقتي حضرت موسي(ع) در راه رسالت الهي با همسرش از وطن هجرت نمود و سر به بيابان گذاشت و در تاريكي و ظلمت شب، به طوفان و باران برخورد كرد و به خاطر سختي ها و مشكلات فراوان دستخوش اضطراب و ناراحتي گشت، پروردگار مهربان براي آرامش او به او وحي نمود كه: {{قرآن|انني انّا اللّه لا اله الاّ انا فاعبدني و اقم الصلوه لذكري}}<ref>طه/ ۱۴.</ref> يعني همانا من اللّه هستم و معبودي جز من نيست، پس مرا عبادت كن و نماز را براي ياد من بپادار.
+بر اساس قرآن در دروان حضرت ابراهیم(ع) نمازی مرسوم بوده است که دارای رکوع و سجده بوده و [[نماز جماعت]] نیز برگزار می‌شده است.
-در اين آيه پس از بيان عبادت خداي يكتا ، به حضرت موسي ، مسأله نماز ياد آوري شده است. در آيه اي ديگر به موسي و برادرش هارون دستور داده شده كه: «شما و پيروانتان در مصر منزل گيريد و خانه هايتان را قبله و معبد قرار دهيد و نماز به پا داريد.»}}<ref>يونس/ ۸۷.</ref> در اين آيه هم، خطاب به موسي و هارون به پا داشتن نماز مطرح گرديده است.
+==در دین یهودیت==
+سخنان خداوند با حضرت موسی هنگام حضور در [[کوه طور]] در ابتدای [[سوره طه]] ذکر شده است، در یکی از این آیات، خدا به حضرت موسی دستور به خواندن نماز می‌دهد. {{قرآن|إِنَّنِي أَنَا اللَّهُ لَا إِلَٰهَ إِلَّا أَنَا فَاعْبُدْنِي وَأَقِمِ الصَّلَاةَ لِذِكْرِي|ترجمه=همانا! من خدایم که جز من معبودی نیست، پس مرا بپرست و نماز را برای یاد من برپا دار|سوره=طه|آیه=۱۴}}
-اما در مورد چگونگي اقامه نماز در ميان بني اسرائيل، در كتاب اشعيا، فصل چهل و پنجم، آيه ۲۴ معين شده است.
+در آیه دیگری نیز خداوند ذیل دستوراتی، به خواندن نماز اشاره می‌کند. {{قرآن|وَأَوْحَيْنَا إِلَىٰ مُوسَىٰ وَأَخِيهِ أَنْ تَبَوَّآ لِقَوْمِكُمَا بِمِصْرَ بُيُوتًا وَاجْعَلُوا بُيُوتَكُمْ قِبْلَةً وَأَقِيمُوا الصَّلَاةَ ۗ وَبَشِّرِ الْمُؤْمِنِينَ|ترجمه=و به موسی و برادرش وحی کردیم که خانه هایی در سرزمین مصر برای قوم خود فراهم آورید، و خانه هایتان را روبروی هم قرار دهید، و نماز را برپا دارید، و مؤمنان را [به رهایی از چنگال فرعونیان] مژده ده.|سوره=یونس|آیه=۸۷}}
-در بني اسرائيل معمول بوده است كه ركوع و سجود و تشهد و خم كردن زانويي ، نداشته و ندارند و جميعاً عباداتشان به صورت گروهي است كه چهارزانو مي نشينند و بسيار دو زانو نشستن را بد مي دانند و از آن اعراض كرده و مي كنند و بچّه ها را از ابتدا از نشستن دو زانو منع مي كنند. <ref>ديلمي، ارشاد القلوب، ۲۲۷.</ref>
+نماز یهودیان دو نوع است:
-بالاخره در كتاب گنجينه تلمود چنين نتيجه گيري شده: «دانشمندان يهود ، دعا و نماز را چيزي بزرگتر و والاتر از در خواستي براي رفع احتياجات مادّي مي دانند در عين حال كه تقاضاي زندگي جسماني را از ياد نبرده اند.
+* '''نمازهاي واجب فردي:''' یک) نماز شهرت: از سپيده دم تا يك سوم روز. دو) نماز مينحا: از ظهر تا اندكي قبل از غروب. سه) نماز معاريو: پس از غروب آفتاب تا طلوع ماه.<ref>کتاب مقدس، عهد عتیق، كتاب ارمياء: فصل۳، آیه۱۴.</ref>
-==جايگاه نماز در آئين مسيحيت==
+* '''نماز جماعت:''' نماز جماعت با دست كم دَه نفر برپا مي‌شود، به اين دَه تن (نصاب) يا (مينيان) گفته مي‌شود. همه نماز گذاران ذكرها را با هم تكرار مي‌كنند. بخش‌هاي اندكي از نماز توسط پيش نماز تنهايي خوانده مي‌شود.<ref>تلمود، ص۱۰۲. دايره المعارف، يهود، يهوديت، و صهيونيسم، ص۲۴۵. گنجينه‌اي از تلمود، ترجمه فريدون گرگاني، تهران، نشر فريبا، ۱۳۵۰ش ص۱۰۳.</ref>
-خداوند در آيات متعدّدي چندين بار از حضرت عيسي(ع) سخن به ميان آورده است. آنگاه كه حضرت مريم ـ عليهما السلام ـ به معجزه خداوند، بدون داشتن همسر حامله گرديد و فرزندش حضرت عيسي(ع) را به دنيا آورد. اين وضع حمل موجب شگفتي و حتّي باعث تهمت ناروا به او گرديد كه در اين هنگام مريم به فرمان خدا سكوت كرده و تنها كاري كه انجام داد اين بود كه اشاره به نوزادش كرد و افراد ماجرا جو را به طرف گهواره عيسي(ع) ارجاع داد. امّا اين كار بيشتر تعجّب آن ها را برانگيخت و برخي آن را حمل بر سخريه گرفته و خشمناك شدند ولي اين حال چندان به طول نكشيد، چرا كه آن نوزاد زبان به سخن گشود و گفت: {{قرآن|انّي عبداللّه آتاني الكتاب و جعلني نبيّا و جعلني مباركا اين ما كنت و اوصاني بالصلاه و الزكاه ما دمت حيّاً<ref>مريم/ ۳۰.</ref> به درستي كه من بنده خدايم به من كتاب (آسماني) داده و مرا پيامبر قرار داده است، مرا هر كجا باشم مايه بركت گردانيد و تا زنده ام به زكات و نماز سفارش كرد.
+==در دین مسیحیت==
+در هنگام سخن گفتن حضرت عیسی(ع) در گهواره، توصیه به نماز خواندن از جانب خدا ذکر شده است. {{قرآن|وَ أَوْصَانِي بِالصَّلَاةِ وَالزَّكَاةِ مَا دُمْتُ حَيًّا|ترجمه=و مرا تا زنده ام به نماز و زکات سفارش کرده است.|سوره=مریم|آيه=۳۰}} در آیه دیگری خطاب به [[حضرت مریم]] اینطور ذکر شده است که {{قرآن|يَا مَرْيَمُ اقْنُتِي لِرَبِّكِ وَاسْجُدِي وَارْكَعِي مَعَ الرَّاكِعِينَ|ترجمه=ای مریم! فروتنانه برای پروردگارت به طاعت برخیز و سجده به جای آور و با رکوع کنندگان رکوع کن.|سوره=آل عمران|آیه=۴۳}}.
-اين آيه دلالت دارد به اين كه نماز و زكات و نيكي به پدر و مادر ، بر امّت هاي گذشته نيز واجب بوده است، پس حكمش ثابت مي باشد و در هيچ شريعتي امر به آن نسخ نشده است.<ref>الجامع الاحكام القرآن، ج۱۱، ص۱۰۳.</ref>
+بلندترین نماز حضرت عیسی(ع) آخرین نمازی است که با [[حواریون|شاگردان خود]] به‌جا آورد. این نماز به سه بخش تقسیم می‌شود؛ اوّل [[دعا]] برای خودش، دوم دعا برای محافظت شاگردانش و سوم دعا به جهت [[مؤمن|مؤمنانی]] که از آن زمان تا [[آخر الزمان]] ایمان خواهند آورد. این نماز نسبت به سایر نمازهای وی، دارای اهمیت بیشتری دانسته شده است.<ref>قاموس، کتاب مقدّس، ص۸۸۹.</ref> در اين نماز فرقي ندارد که نمازگزار ايستاده يا نشسته باشد؛ در حال سجده يا رکوع و چشمانش بسته يا باز باشد.<ref>قاموس کتاب مقدس، جيمز هاکس، ص۳۸۴.</ref>
-اين آيه به خوبي مؤيّد اين مطلب مي باشد كه در شريعت آسماني حضرت عيسي(ع) ، نماز و اقامه آن، از واجبات مهمّي بوده كه از طرف خداوند از ابتداي تولّد به آن حضرت توصيه شده بود و مادرش حضرت مريم(ع) هم از طرف فرشتگان امر به اقامه نماز شده بود.
+==نماز حضرت ابراهیم==
+بنا بر آیه {{قرآن|وَعَهِدْنَا إِلَىٰ إِبْرَاهِيمَ وَإِسْمَاعِيلَ أَنْ طَهِّرَا بَيْتِيَ لِلطَّائِفِينَ وَالْعَاكِفِينَ وَالرُّكَّعِ السُّجُودِ|ترجمه=و به ابراهیم و اسماعیل سفارش کردیم که خانه ام را برای طواف کنندگان و اعتکاف کنندگان و رکوع کنندگان وسجده گذاران پاکیزه کنید.|سوره=بقره|آیه=۱۲۵}} نماز در زمان [[حضرت ابراهیم(ع)]] و [[حضرت اسماعیل(ع)|اسماعیل(ع)]] وجود داشته و دارای [[رکوع]] و [[سجده]] بوده است.
-چنانچه از جمله پندهاي حضرت عيسي(ع) در انجيل است: «به حقّ برايتان مي گويم، چيزي بالاتر از نماز از نظر شرافت اخروي و ياري كننده تر بر حوادث دنيوي نيست و چيزي نزديك تر از آن به خداوند رحمان نيست، پس مداومت بر آن نماييد و آن را زياد بشمريد. و هر كار شايسته اي نزديك مي كند (ما را) به خدا، پس نماز به سوي او نزديك كننده تر است و برگزيده تر ، در نزد اوست.»<ref>تحف العقول، ص۵۰۸.</ref>
+==جستارهای وابسته==
-بلندترين نمازي كه مسيح به جا مي آورد و نسبت به ساير نمازها اهميّتش بيشتر است همان نماز آخري است كه حضرتش با شاگردان خود بجا آورد ، كه به سه قسم تقسيم مي شود. اوّل دعا به جهت خودش في نفسه، دوم دعائي كه به جهت محافظت شاگردان خود فرمود، سوم دعا به جهت مؤمنين كه از آن وقت تا آخر الزمان ايمان خواهند آورد.<ref>قاموس، كتاب مقدّس، ص۸۸۹.</ref>
+*[[روزه در ادیان آسمانی]]
-اما در مورد اين كه قبل از اسلام به چه نحو نماز مي‌خواندند، آيا تمام امت‌هاي گذشته يك جور نماز مي‌خواندند يا نمازهاي آنها متفاوت بوده است، در چه وقت يا چه تعداد و با چه اذكاري نماز مي‌خواندند، چيز زيادي نمي‌دانيم اما بعضي نكات را كه مي‌توان با توجه به آيات و روايات بدست آورد از جمله اين که:
-نماز آنها ركوع و سجود داشته است. آيه ۱۲۵ بقره مي‌گويد: «ما به ابراهيم و اسماعيل امر كرديم كه خانه مرا براي طواف‌كنندگان و مجاوران و ركوع‌كنندگان و سجده‌كنندگان پاك و منزه كنيد». علامه طباطبايي در اينجا مي‌گويد:‌«گويا مراد از ركوع‌كنندگان و سجده‌كنندگان نماز‌گزاران مي‌باشد»<ref>. طباطبائي، سيد محمد حسين، تفسير الميزان، انتشارات اسلامي، ۱۳۶۳، ج۱، ص۴۲۳.</ref> و به جاي اين كه نمازگزار بگويد، گفت «ركوع كننده و سجده‌كننده» چون اين دو حالت در نماز عبوديت و خضوع بنده را بيشتر متجلي مي‌كنند و دو حالت شاخص و بارز نمازگزار مي‌باشند.
-بر امت‌هاي پيشين پنجاه نماز در پنجاه وقت واجب بوده است. امام موسي بن جعفر ـ عليهما السّلام ـ از پدرانش نقل مي‌كند كه شب معراج خداوند به پيامبر(ص) فرمود: بر امت‌هاي گذشته پنجاه نماز در پنجاه وقت واجب بود و ... آنها را از امت تو برداشتم.»
-نمازهاي آنها در سفر و حضر به يك اندازه بود. چرا كه در حديثي پيامبر(ص) مي‌فرمايند: خدا به من و امت من هديه‌اي داده است كه به ساير امت‌ها نداده است و اين كرامتي از جانب خدا نسبت به ما بوده است. سؤال كردند: اي رسول خدا آن چه چيزي مي‌باشد ، فرمود: «اين كه روزه را در سفر افطار مي‌كنيد و نماز را كوتاه و شكسته به جاي مي‌آوريد و اگر كسي چنين نكند ، هديه خداي عزوجل را رد كرده و نپذيرفته است.»<ref>مجلسي، محمد باقر، بحارالانوار، بيروت، مؤسسه الوفاء، ‌۱۴۰۴، ج۱۷، ص۲۸۸.</ref>
-آنها نيز نمازشان را به جماعت به جا مي‌آوردند. طبق روايتي بايد تعدادشان به يازده نفر مي‌رسيد تا بتوانند نماز را به صورت جماعت بخوانند. «در سنت ابراهيم و اسحاق اين بود كه نماز را به جماعت نمي‌خواندند تا اين كه ۱۱ نفر شوند، يكي امام باشد و ده نفر مأموم»<ref>. همان، ج۱۲، ص۲۲۴.</ref> اما در اسلام براي اقامه نماز جماعت دو نفر هم كافي است.
-خلاصه اظهار عبوديت با افعال و اذكار خاصي كه نماز ناميده مي‌شود در همه امت‌ها بوده است اما كيفيت و كميت آن متفاوت بوده است.
-{{پایان پاسخ}}
-{{مطالعه بیشتر}}
-==مطالعه بيشتر ==
-۱ . ميرزا حسين نوري، مستدرك الوسائل، مؤسسه آل البيت،۱۴۰۷، چ ۱، ج۳، ص۱۳ و ۱۴.
-۲. شهيد سيد محمد باقر صدر ، كلياتي پيرامون عبادات اسلامي.
-۳. آيت الله مكارم شيرازي، تفسير نمونه، ج۱۳, انتشارات هدف.
-{{پایان مطالعه بیشتر}}
 ==منابع==
-<references />
+{{پانویس|۲}}
 {{شاخه
   | شاخه اصلی = اخلاق
-|شاخه فرعی۱ = عبادات
+| شاخه فرعی۱ = عبادات
-|شاخه فرعی۲ = نماز
+| شاخه فرعی۲ = نماز
-|شاخه فرعی۳ =
+| شاخه فرعی۳ =
 }}
 {{تکمیل مقاله
-  | شناسه =
+  | شناسه = شد
-  | تیترها =
+  | تیترها = شد
-  | ویرایش =
+  | ویرایش = شد
-  | لینک‌دهی =
+  | لینک‌دهی = شد
   | ناوبری =
-  | نمایه =
+  | نمایه =شد
-  | تغییر مسیر =
+  | تغییر مسیر = شد
   | ارجاعات =
-  | بازبینی =
+ | بازبینی نویسنده =
-  | تکمیل =
+  | بازبینی =
-  | اولویت =
+  | تکمیل =
-  | کیفیت =
+  | اولویت = ج
+  | کیفیت = ج
 }}
 {{پایان متن}}
+<references />