اعتبار روایت درخواست ملاقات اهل خراسان با امام رضا(ع)

سؤال

در حدیثی نقل شده است؛ عده‌ای از اهل خراسان برای دیدار امام رضا(ع) رفتند و گفتند ما شیعه‌ایم. حضرت اجازه ملاقات ندادند. تا بعد از دو ماه گفتند: ما محبیم و حضرت اجازه ملاقات دادند. اعتبار و مفهوم این حدیث چگونه است؟

روایت درخواست ملاقات اهل خراسان با امام رضا(ع) به دلیل نقل بدون سند در کتاب المناقب، مجهول بودن برخی راویان در کتاب الاحتجاج طبرسی و مخالفت محتوا با سیره عملی اهل‌بیت معتبر نیست. در این روایت برخی از شیعیان به عنوان شیعه امام‌علی(ع) درخواست ملاقات با امام رضا(ع) را دارند. امام رضا(ع) در ابتدا با درخواست ایشان مخالفت می‌کنند اما پس از دو ماه اجازه ملاقات می‌دهند و به ایشان می‌فرمایند شیعه علی شما نیستید بلکه شما دوستدار و محب هستید.

درخواست ملاقات با امام رضا(ع)

محمد بن علی ابن شهر آشوب و احمد بن علی طبرسی از محدثان شیعه در قرن ۶ قمری در کتاب «مناقب آل ابی‌طالب» و «الاحتجاج» روایتی از امام حسن عسکری(ع) نقل کرده‌اند که امام فرمود:

«وقتی مسئله ولایت‌عهدی برای امام رضا(ع) قرار گرفت، دربان گفت: گروهی پشت در ایستاده و می‌گویند: ما از شیعیان علی(ع) هستیم! حضرت فرمود: من فعلًا مشغولم آنان را بازگردان. این آمد و شدها و جواب منفی امام دو ماه بطول انجامید تا جایی که دیگر از رسیدن به او ناامید شده و به دربان گفتند: به آقایمان بگو ما از شیعیان پدرت علی(ع) هستیم! ...

حضرت فرمود: اجازه بده داخل شوند، آنان وارد شده سلام کردند، ولی آن حضرت نه جواب سلام‌شان را داد و نه اذن جلوس صادر کرد و همان‌طور ایستادند. همگی گفتند: ای زاده رسول‌خدا، این چه جفای عظیم و استخفاف پس از آن حجاب سخت است! دیگر چه جفائی مانده تا بر سر ما آید؟!

حضرت رضا فرمود: … بخدا سوگند که من در این کار تنها به خداوند و رسول او و أمیرالمؤمنین و پدران پاکم پس از او اقتدا کردم، آنان بر شما نکوهش کردند، من نیز اقتدا نمودم.

گفتند: برای چه ای زاده رسول خدا؟! امام فرمود: برای این ادّعا که شما شیعه أمیرالمؤمنین هستید! وای بر شما! شیعیان او حسن و حسین و سلمان و أبوذر و مقداد و عمار و محمد بن أبی‌بکر بودند، همان‌ها که ذره‌ای از دستورات او سرپیچی نکردند، … اگر شما در همان ابتدای کار می‌گفتید ما از موالی و محبین اوئیم و از دوستداران اولیای او و دشمنان دشمنان او هستیم من منکر این قول شما نشده بودم…

سند روایات

روایات کتاب المناقب ابن شهر آشوب سلسله سند ندارد و مرحوم طبرسی هر چند سند روایات کتاب احتجاج را بخاطر مشهور بودن در میان شیعه و سنی یا مورد قبول عقل بودن (استدلالی بودن مطالب علاوه بر نقل از ائمه)، حذف کرده است؛ ولی روایاتی را که از امام حسن عسکری نقل می‌کند، سلسله سند را در اولین حدیث نقل کرده و برای بقیه گفته با همان سند امام حسن عسکری چنین فرمود.

سند حدیث در کتاب احتجاج طبرسی

• أَبُو جَعْفَرٍ مَهْدِیُّ بْنُ أَبِی حَرْب: وی مردی عالم، فاضل، فقیه و اهل تقوی و از مشایخ طبرسی.
• أبُو عَبْدِ اللَّهِ جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَد: وی ثقه است.‏
• أَبو جعفر مُحَمَّدُ بْنُ أَحْمَد: از بزرگان شیعه و از مشایخ شیخ صدوق. مرحوم خوئی وی را فقیه، عالم و فاضل دانسته اما تصریح به ثقه بودنش نکرده است.
• أبو جَعْفَر مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ بْنِ بَابَوَیْهِ الْقُمِّیُ معروف به شیخ صدوق.
• أبو الْحَسَنِ مُحَمَّدُ بْنُ الْقَاسِمِ الْمُفَسِّرُ الْأَسْتَرْآبَادِی: راوی تفسیر منسوب به امام حسن عسکری(ع) است که مرحوم خوئی می‌نویسد: وی مجهول است و به صراحت توثیق یا تضعیف نشده است.
• أبو یَعْقُوبَ یُوسُفُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ زِیَادٍ وَ أَبُو الْحَسَنِ عَلِیُّ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ سَیَّارٍ: هر دو مجهولند و به روایتشان از امام حسن عسکری اعتنا نمی‌شود.

این روایت بخاطر مجهول بودن محمد بن قاسم، یوسف بن محمد و علی بن محمد سیار قابل اعتماد و معتبر نیست. البته راویان دیگر این روایت مانند مَهْدِیُّ بْنُ أَبِی حَرْبٍ و مُحَمَّدُ بْنُ أَحْمَد، نیز هر چند گفته شده است که از مشایخ بودند و عالم؛ اما باز به صراحت توثیق نشده‌اند.

دلالت حدیث

• هر کسی اعتقاد داشته باشد که امیرمؤمنان(ع) جانشین الهی رسول‌خدا(ص) است، شیعه است هر چند شیعیان نیز در مقام و منزلت دارای مراتبی هستند و محب بودن یکی از درجات شیعه است.
• در این روایت امام حسن و امام حسین(ع) با سلمان و مقداد و … هم‌ردیف شده‌اند در حالی که ائمه اطهار هیچ وقت در روایات هم ردیف افراد عادی قرار نگرفته‌اند و نمی‌توان گفت که سلمان به همان اندازه شیعه امیر مؤمنان است که امام حسن و امام حسین هستند.
• اجازه ندادن به شیعیان آن هم دو ماه پی در پی و نیز جواب سلام را ندادن که جزو واجبات دین است، بدور از سیره و اخلاق معصومین(ع) می‌باشد و بخصوص امام رضا(ع) که به امام رئوف معروفند.
• مرحوم طبرسی خود اعتراف دارد که روایات نقل شده از امام حسن عسکری(ع) در میان علما و کتاب‌های معتبر مشهور نیست و این روایت در هیچ‌کدام از کتاب‌های معتبر حدیث نیامده است بنابراین از این منظر نیز چنین روایتی مورد قبول علما نبوده است.
• با اینکه یکی از راویان این روایت، شیخ صدوق است؛ اما در هیچ‌کدام از کتاب‌های شیخ صدوق این روایت نیامده است حتی در کتابی که بنام «فضایل الشیعه» می‌باشد و این یعنی خود شیخ صدوق چنین روایتی را قبول نداشتند و گرنه روایت را به عنوان یکی از صفات و ویژگی‌های شیعه در کتاب شان می‌آوردند.