مفهوم روایت انا مدینه العلم و علی بابها: تفاوت میان نسخه‌ها

(بارگزاری اولیه)
 
جز (جایگزینی متن - '|شاخه فرعی' به '| شاخه فرعی')
 
(۱۴ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۶ کاربر نشان داده نشد)
خط ۱: خط ۱:
{{شروع متن}}
{{شروع متن}}
{{شاخه
| شاخه اصلی = کلام
|شاخه فرعی۱ = امامت خاصه
|شاخه فرعی۲ = فضائل امام علی(ع)
|شاخه فرعی۳ =
}}
{{سوال}}
{{سوال}}
پيامبر اکرم(ص) در حديث مي فرمايند «انا مدينه العلم و علي بابها.» مي توان از اين حديث اين را فهمید که پس از عبور از باب علم ديگر به آن نياز نيست و يا حد اقل مي توان از در سبقت گرفت و به پيامبر اکرم(ص) نزديک تر از خود حضرت علي(ع) شد؟
معنا و مفهوم روایت نبوی «انا مدینه العلم و علی بابها» چیست؟ آیا می‌توان از این حدیث چنین برداشت کرد که پس از عبور از باب علم دیگر به آن نیاز نیست یا می‌توان از باب علم پیامبر سبقت گرفت و به پیامبر اکرم(ص) نزدیک تر از خود حضرت علی(ع) شد؟
{{پایان سوال}}
{{پایان سوال}}
{{پاسخ}}
{{پاسخ}}
نخست لازم است جهت آشنايي و اطلاع بيشتر با حديث شريفي که پرسش در رابطه با آن مطرح شده است، به شرايط و موقعيت و کيفيت و چگونگي صدور آن، اشاره نمايم تا زمينه فهم صحيح و درست از حديث فراهم شده و حقيقت روشن گردد:
روایت «أَنَا مَدِینَةُ الْعِلْمِ وَ عَلِیٌ بَابُهَا» گفتاری است از پیامبر اسلام، در مدح امام علی(ع). پیامبر اسلام(ص) با بیان این سخن و تشبیه علم خود به شهر و تشبیه امام علی(ع) به دروازه آن شهر، قصد دارند راه ورود و دستیابی به علم نبوی را به امت خود معرفی کنند؛ یعنی راه بهره‌مند شدن از علم پیامبر اسلام(ص) رجوع به امام علی(ع) است؛ بنابر این مقصود این روایت، تبیین مقام علمی، مرجعیت و قرب معنوی امام علی به پیامبر بوده است؛ لذا تصور اینکه باب به معنای درب مادی است که پس از عبور از آن می‌توان از آن بی‌نیاز شد، صحیح نیست.


در روزهاي آخر عمر رسول خدا آن حضرت در حالي که مريضي او شدت يافته بود فرمود: برادر و ياور مرا بخوانيد، عايشه ابوبکر را خواند وقتي رسول خدا چشم باز نمود و به او نگاه کرد صورت خود را از او برگرداند فلذا او خارج شد، و رسول خدا همان کلام سابق را دوباره تکرار کرد، آن گاه حفصه دستور داد عمر را بخوانند، وقتي حضرت او را ديد از او هم روي گرداند، او نيز بيرون رفت، سپس رسول خدا(ص) باز فرمود: برادر و ياور مرا بخوانيد، ام سلمه گفت: علي را بخوانيد، وقتي علي(ع) آمد، حضرت به او اشاره کرد که نزديک من بيا، امير مومنان نزديک رفت و خود را به حضرت نزديک کرد، و رسول خدا(ص) مدتي با علي(ع) راز گفت، آن وقت امير مومنان برخاست و در گوشه اي نشست تا رسول خدا(ص) به خواب رفت و علي(ع) از اتاق بيرون شد، مردم گفتند: اي ابوالحسن بگو چه رازي پيغمبر با شما در ميان گذاشت؟ حضرت فرمود به من تعليم فرمود هزار باب از علم که از هر بابي هزار باب علم گشوده شد، و وصيت فرمود به من به کارهايي که من انشاء الله آن ها را انجام خواهم داد.<ref>صفار، محمد بن حسن، بصائر الدرجات، تهران، منشورات الاعلمي، ۱۴۰۴ق، ص۳۳۵.</ref>
== سند روایت ==
حدیث «انا مدینة العلم و علی بابها» هرچند در صحیح بخاری و مسلم نقل نشده است اما در سایر متون حدیثی اهل سنت به‌صورت گسترده همراه با سند وجود دارد. در المستدرک نقل‌شده که: «... عن بن عباس رضی الله عنهما قال قال رسول الله(ص) انا مدینة العلم و علی بابها فمن أراد المدینة فلیأت الباب هذا حدیث صحیح الإسناد ولم یخرجاه».<ref>حاکم نیشابوری، محمد بن عبدالله، المستدرک علی الصحیحین، ج3، ص137، بیروت، دار الکتب العلمیة، چاپ اول،</ref> پیامبر اسلام فرمود من شهر علمم و علی باب آن است هرکه شهر علم را اراده کند باید به باب آن مراجعه نماید. سپس حاکم می‌گوید این حدیث بر شرط بخاری و مسلم صحیح است اما آن دو این حدیث را نقل نکرده‌اند.
این حدیث در کتاب‌های المعجم الکبیر و کنزالعمال و کتاب‌های دیگر اهل سنت به گونه‌ای نقل‌شده که بر صحت آن اذعان شده است.<ref>طبرانی، سلیمان بن احمد، المعجم الکبیر، ج11، ص65، موصل، مکتبة الزهراء، چ2، 1404ق/ 1983م. تحقیق: حمدی بن عبدالمجید السلفی؛ و متقی هندی، علاء الدین علی ابن حسام الدین، کنز العمال فی سنن الأقوال والأفعال، ج13، ص84، بیروت، دار الکتب العلمیة، چ1، 1419ق/1998م، تحقیق: محمود عمر الدمیاطی.</ref>
علمای اهل سنت به علت پذیرش همین حدیث در کتاب‌هایشان از امام علی(ع) به عنوان «باب مدینة العلم» نام می‌برند و این نام فقط به امام علی(ع) از سوی علمای اهل سنت اختصاص پیداکرده است. مثلا عینی در شرح صحیح بخاری «باب مدینة العلم» را در کنار سایر فضایل امام علی(ع) قرار داده است.<ref>عینی، محمد بن احمد، عمدة القاری شرح صحیح البخاری، ج16، ص215، بیروت، دار إحیاء التراث العربی</ref> همچنین آلوسی به‌کرات در تفسیر خود از امام علی(ع) به «باب مدینة العلم» نام برده است.<ref>روح المعانی، ج1، ص79، آلوسی، شهاب الدین سید محمود بغدادی، روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم والسبع المثانی، ج1، ص79، بیروت، دار إحیاء التراث العربی،</ref>
بنابراین حدیث «آنا مدینة العلم و علی بابها» حدیث صحیح و از سوی بسیاری از علمای اهل سنت پذیرفته‌شده است.


از کیفیت طرح پرسش اين طور استفاده مي شود که باب ، باب مادي تصور شده که عابر بعد از عبور از آن ديگر نيازي به آن ندارد، و يا لااقل کسي دزدانه مي تواند در دخول از علي سبقت گرفته و زودتر خود را به پيامبر رسانده و از وي به پيامبر نزديک تر گردد، چنان که ملاحظه کرديد که دو تن از زنان پيامبر اکرم(ص) بر اساس همين انديشه انحرافي تلاش کردند که برخی از صحابه را پیشتر از علی(ع) از در عبور داده و به پيامبر از علي نزديک تر کنند، ولي رسول اکرم(ص) با روگرداندن از آنان اين مطلب را به آنان و همه کساني که آن فهم و انديشه را در سر مي پروراندند تفهيم نمود که هيچ کسي جز علي شايستگي و لياقت باب علم بودن او را ندارد، و هيچ کسي را ياراي آن نباشد که از اين در سبقت گرفته و از علي به او نزديک تر شود، زيرا اگر گذشتن و يا سبقت گرفتن از باب علم پيامبر(ص) ميسور و ممکن بود، افراد دیگر از علي(ع) سبقت گرفته و خود را به پيامبر(ص) نزديک تر کرده و از علي بي نياز مي شدند.
== مقصود روایت :مرجعیت و مقام علمی امام علی(ع) ==
مقصود پیامبر اکرم(ص) از باب علم در این روایت، تبیین مقام علمی، مرجعیت دینی و خلافت الهی و قرب معنوی [[امیر المؤمنین]] به آن حضرت بوده است، گواه این سخن حدیث ثقلین است، زیرا رسول خاتم(ص) علی را در این حدیث، عدل غیرقابل انفکاک از قرآن قرار داده و تمسک و اقتداء به آن دو را ضامن هدایت و نجات امت از گمراهی قرار داده فرمود: «از قرآن و عترت سبقت و پیشی نگیرید و در حق آنان کوتاهی نکنید که هلاک می‌شوید، و به عترت و اهل بیت (من) چیزی آموزش ندهید، زیرا آن‌ها از شما داناترند، و آن گاه دست علی را گرفت و فرمود: هر که من مولا و سرپرست اویم، علی مولا و سرپرست او است، خدایا دوست دار کسی را که علی را دوست دارد و دشمن دار کسی را که علی را دشمن می‌دارد.<ref>طبرانی، سلیمان بن احمد، المعجم الکبیر، بیروت، داراحیاء التراث العربی، ۱۴۰۵ق، ج۵، ص۱۶۷.</ref>»


بايد توجه داشت که مقصود پيامبر اکرم(ص) از باب علم تبيين مقام علمي و مرجعيت ديني و خلافت الهي و شخصيت بي بديل و قرب معنوي وي به آن حضرت بوده است، گواه اين سخن حديث ثقلين است، زيرا رسول خاتم(ص) علي را در اين حديث، عدل غير قابل انفکاک از قرآن قرار داده و تمسک و اقتداء به آن دو را ضامن هدايت و نجات امت از گمراهي قرار داده فرمود:«از قرآن و عترت سبقت و پيشي نگيريد و در حق آنان کوتاهي نکنيد که هلاک مي شويد، و به عترت و اهل بيت (من) چيزي آموزش ندهيد، زيرا آن ها از شما داناترند، و آن گاه دست علي را گرفت و فرمود: هر که من مولا و سرپرست اويم، علي مولا و سرپرست او است، خدايا دوست دار کسي را که علي را دوست دارد و دشمن دار کسي را که علي را دشمن مي دارد.<ref>طبراني، سليمان بن احمد، المعجم الکبير، بيروت، داراحياء التراث العربي، ۱۴۰۵ق، ج۵، ص۱۶۷.</ref>»
== روایتی دیگر در مورد علم امام علی(ع) ==
علاوه بر روایت «انا مدینه العلم و علی بابها» روایت دیگری نیز در مورد جایگاه علمی و مرجعیت معرفتی امام علی(ع) نقل شده است که به آن اشاره می‌شود: در روزهای آخر عمر [[رسول خدا(ص)]]، آن حضرت در حالی که مریضی او شدت یافته بود فرمود: برادر و یاور مرا بخوانید، [[عایشه]]، [[ابوبکر]] را خواند وقتی رسول خدا چشم باز نمود و به او نگاه کرد صورت خود را از او برگرداند و او خارج شد، و رسول خدا همان کلام سابق را دوباره تکرار کرد، آن گاه [[حفصه]] دستور داد [[عمر]] را بخوانند، وقتی حضرت او را دید از او هم روی گرداند، او نیز بیرون رفت، سپس رسول خدا(ص) باز فرمود: برادر و یاور مرا بخوانید، [[ام سلمه]] گفت: [[علی(ع)]] را بخوانید، وقتی علی(ع) آمد، حضرت به او اشاره کرد که نزدیک من بیا، امیر مؤمنان خود را به حضرت نزدیک کرد و رسول خدا(ص) مدتی با علی(ع) راز گفت، آن وقت امیر مؤمنان برخاست و در گوشه‌ای نشست تا رسول خدا(ص) به خواب رفت و علی(ع) از اتاق بیرون شد، مردم گفتند: ای ابوالحسن بگو چه رازی پیامبر با شما در میان گذاشت؟ حضرت فرمود به من تعلیم فرمود هزار باب از علم که از هر بابی هزار باب علم گشوده شد، و وصیت فرمود به من به کارهایی که من انشاء الله آن‌ها را انجام خواهم داد.<ref>صفار، محمد بن حسن، بصائر الدرجات، تهران، منشورات الاعلمی، ۱۴۰۴ق، ص۳۳۵.</ref>
رسول اکرم(ص) در این حدیث و حدیث «انا مدینه العلم…» و ده‌ها حدیث دیگر، علی(ع) را به عنوان مرجع و ملجاء امت اسلامی در تمام ابعاد و شئون زندگی مادی و معنوی معرفی نموده و اعلام می‌دارد که، بهره‌گیری از علوم قرآن و دانش پیامبر اکرم(ص) و سنت ناب نبوی و نجات از گمراهی، منوط به مراجعه و اطاعت از امیر مؤمنان علی(ع) بوده و در پرتو هدایت و دانش او میسر است، و تنها او است که در سایه دانش [[قرآن]] و پیامبر اکرم(ص) می‌تواند کشتی طوفان زده امت را از غرقاب گمراهی به ساحل نجات رهنمون گردد.


رسول اکرم(ص) در اين حديث و حديث «انا مدينه العلم...» و ده ها حديث ديگر، علي(ع) را به عنوان مرجع و ملجاء امت اسلامي در تمام ابعاد و شئون زندگي مادي و معنوي معرفي نموده و اعلام مي دارد که، بهره گيري از علوم قرآن و دانش پيامبر اکرم(ص) و سنت ناب نبوي و نجات از گمراهي، منوط به مراجعه و اطاعت از امير مومنان علي(ع) بوده و در پرتو هدايت و دانش او ميسر است، و تنها او است که در سايه دانش قرآن و پيامبر اکرم(ص) مي تواند کشتي طوفان زده امت را از غرقاب گمراهي به ساحل نجات رهنمون گردد.
در پرتو برخورداری از چنین مقام و دانش بود که می‌فرمود: «از من سؤال کنید قبل از آن که مرا از دست بدهید، به خدا سوگند از هیچ چیزی تا روز قیامت از من سؤال نمی‌کنید مگر این که از آن شما را آگاه می‌کنم، از کتاب خدا از من بپرسید سوگند به خدا که هیچ آیه‌ای نیست مگر این که من می‌دانم در شب نازل شده یا در روز، در بیابان نازل شده یا در کوه.<ref>ابن عساکر، علی بن الحسن، تاریخ مدینه دمشق، بیروت، دارالفکر للطباعه و النشر و التوزیع، ۱۴۱۷ق، ج۱۷، ص۳۳۵.</ref>»


در پرتو برخورداري از چنين مقام و دانش بود که مي فرمود:« از من سئوال کنيد قبل از آن که مرا از دست بدهيد، به خدا سوگند از هيچ چيزي تا روز قيامت از من سئوال نمي کنيد مگر اين که از آن شما را آگاه مي کنم، از کتاب خدا از من بپرسيد سوگند به خدا که هيچ آيه اي نيست مگر اين که من مي دانم در شب نازل شده يا در روز، در بيابان نازل شده يا در کوه.<ref>ابن عساکر، علي بن الحسن، تاريخ مدينه دمشق، بيروت، دارالفکر للطباعه و النشر و التوزيع، ۱۴۱۷ق، ج۱۷، ص۳۳۵.</ref>»
== منظور از باب علم ==
ممکن است در نگاه اول و تطبیق تمام ویژگی‌های مادی (باب) که به معنی در یا دروازه است، چنین برداشت شود که می‌توان از در علم پیامبر یعنی امام علی(ع) عبور کرد و به داخل راه یافت و از در بی‌نیاز شد یا اینکه از در ورودی سبقت گرفت و جایگاهی نزدیک تر و بالاتر نسبت به این در ورودی پیدا کرد؛ اما روشن است که این برداشت حاصل عدم توجه به وجه تشبیه و نیز تطبیق تمام خصوصیات «در» مادی بر وجود امام علی(ع) است؛ در صورتی که منظور از «در» بودن امام علی برای شهر علم رسول اکرم(ص)، مرجعیت و علم ایشان است که به جز این راه و پناه به این فرد، کسی نمی‌تواند به رسول اکرم نزدیک شود و از او استفاده کند.


با اين وجود هيچ انسان عاقل و مسلمان که دانش اندوزي و علم آموزي و مبارزه و مقابله با جهل و ناداني در سر لوحه آموزه هاي ديني وي قرار دارد، به خود اين اجازه را نخواهد داد که از امير مومنان علي(ع) که آموزگار دين او است، سبقت گرفته و يا از دانش وي بي نياز باشد، زيرا به حکم حديث ثقلين هر کس از اهل بيت، پيشي و سبقت بگيرد هلاک و نابود مي شود، و هر کس از امامت و هدايت و دانش آنان دست برداشته و اظهار بي نيازي، نمايد گمراه مي گردد، زيرا علي بن ابي طالب(ع) به حکم آيه مباهله<ref>آل عمران / ۶۱.</ref> نفس پيامبر اکرم(ص) و به حکم حديث ثقلين خليفه و جانشين وي و به حکم حديث انا مدينه العلم... وارث علم پيامبر و باب حکمت او است.
بنابراین، هم چنان‌که در هیچ جهت سبقت گرفتن از پیامبر امکان‌پذیر نیست، سبقت از علی نیز امکان ندارد؛ همان‌طور که بی‌نیازی از دانش پیامبر اکرم(ص) عین گمراهی است، بی‌نیازی از دانش علی نیز همین حکم را دارد.


بنابراين، هم چنان که در هيچ جهت سبقت گرفتن از پيامبر امکان پذير نيست، سبقت از علي نيز امکان ندارد، همان طور که بي نيازي از دانش پيامبر اکرم(ص) عين سفاهت و جهالت و ضلالت است، بي نيازي از دانش علي نيز همين حکم را دارد.
گواه روشن این نیاز، سخنان خلیفه دوم، عمر است که گفت: «پناه می‌برم به خدا از هر مشکلی که برای (حل آن) ابوالحسن علی نباشد.<ref>زمخشری، جار الله، الفائق فی غریب الحدیث، بیروت، دارالکتب العلمیه، ۱۴۱۷ق، ج۳، ص۳۷۵.</ref>» و نیز بارها این جمله را گفت: «اگر علی نبود عمر هلاک می‌شد.<ref>ایجی، عضدالدین، مواقف، بیروت، دارالجیل، ۱۴۱۷ق، ج۳، ص۶۲۸.</ref>» پس چه کسی می‌تواند از دانش علی(ع) بی‌نیاز باشد؟


روي اين حساب سبقت گرفتن از علي(ع) مقدور نبوده و هيچ کس از دانش وي بي نياز نخواهد بود.
حضرت علی(ع) می‌فرماید: ای مردم سخنی را می‌گویم که آن را قبل از من کسی نگفته است، و بعد از من هم کسی نخواهد گفت: مگر دروغ گو، من بنده خدا و برادر نبی او هستم.<ref>الکوفی، محمد بن سلیمان، مناقب الامام امیر المومنین، قم، مجمع احیاء الثقافه الاسلامیه، ۱۴۱۲ق، ج۱، ص۳۲۷.</ref>
 
گواه روشن اين نياز، سخنان خليفه دوم، عمر است که گفت:« پناه مي برم به خدا از هر مشکلي که براي (حل آن) ابوالحسن علي نباشد.<ref>زمخشري،جار الله،الفائق في غريب الحديث، بيروت، دارالکتب العلميه، ۱۴۱۷ق، ج۳، ص۳۷۵.</ref>» و نيز بارها اين جمله را گفت: «اگر علي نبود عمر هلاک مي شد.<ref>ايجي، عضدالدين، مواقف، بيروت، دارالجيل، ۱۴۱۷ق، ج۳، ص۶۲۸.</ref>» پس چه کسي مي تواند از دانش علي(ع) بي نياز باشد؟
 
حضرت علي(ع) مي فرمايد: اي مردم سخني را مي گويم که آن را قبل از من کسي نگفته است، و بعد از من هم کسي نخواهد گفت: مگر دروغ گو، من بنده خدا و برادر نبي او هستم.<ref>الکوفي، محمد بن سليمان، مناقب الامام امير المومنين، قم، مجمع احياء الثقافه الاسلاميه، ۱۴۱۲ق، ج۱، ص۳۲۷.</ref>
{{پایان پاسخ}}
 
==منابع==
<references />


== منابع ==
{{پانویس|۲}}
{{شاخه
| شاخه اصلی = کلام
| شاخه فرعی۱ = امامت خاصه
| شاخه فرعی۲ = فضائل امام علی(ع)
| شاخه فرعی۳ =
}}
{{تکمیل مقاله
{{تکمیل مقاله
  | شناسه =  
  | شناسه = شد
  | تیترها =  
  | تیترها = شد
  | ویرایش =  
  | ویرایش = شد
  | لینک‌دهی =  
  | لینک‌دهی = شد
  | ناوبری =  
  | ناوبری =
  | نمایه =  
  | نمایه =
  | تغییر مسیر =  
  | تغییر مسیر = شد
  | بازبینی =  
| ارجاعات =
  | تکمیل =  
| بازبینی نویسنده =  
  | اولویت =  
  | بازبینی =
  | کیفیت =  
  | تکمیل =
  | اولویت = د
  | کیفیت = د
}}
}}
{{پایان متن}}
{{پایان متن}}

نسخهٔ کنونی تا ‏۱۸ مارس ۲۰۲۱، ساعت ۱۵:۲۸

سؤال

معنا و مفهوم روایت نبوی «انا مدینه العلم و علی بابها» چیست؟ آیا می‌توان از این حدیث چنین برداشت کرد که پس از عبور از باب علم دیگر به آن نیاز نیست یا می‌توان از باب علم پیامبر سبقت گرفت و به پیامبر اکرم(ص) نزدیک تر از خود حضرت علی(ع) شد؟

روایت «أَنَا مَدِینَةُ الْعِلْمِ وَ عَلِیٌ بَابُهَا» گفتاری است از پیامبر اسلام، در مدح امام علی(ع). پیامبر اسلام(ص) با بیان این سخن و تشبیه علم خود به شهر و تشبیه امام علی(ع) به دروازه آن شهر، قصد دارند راه ورود و دستیابی به علم نبوی را به امت خود معرفی کنند؛ یعنی راه بهره‌مند شدن از علم پیامبر اسلام(ص) رجوع به امام علی(ع) است؛ بنابر این مقصود این روایت، تبیین مقام علمی، مرجعیت و قرب معنوی امام علی به پیامبر بوده است؛ لذا تصور اینکه باب به معنای درب مادی است که پس از عبور از آن می‌توان از آن بی‌نیاز شد، صحیح نیست.

سند روایت

حدیث «انا مدینة العلم و علی بابها» هرچند در صحیح بخاری و مسلم نقل نشده است اما در سایر متون حدیثی اهل سنت به‌صورت گسترده همراه با سند وجود دارد. در المستدرک نقل‌شده که: «... عن بن عباس رضی الله عنهما قال قال رسول الله(ص) انا مدینة العلم و علی بابها فمن أراد المدینة فلیأت الباب هذا حدیث صحیح الإسناد ولم یخرجاه».[۱] پیامبر اسلام فرمود من شهر علمم و علی باب آن است هرکه شهر علم را اراده کند باید به باب آن مراجعه نماید. سپس حاکم می‌گوید این حدیث بر شرط بخاری و مسلم صحیح است اما آن دو این حدیث را نقل نکرده‌اند. این حدیث در کتاب‌های المعجم الکبیر و کنزالعمال و کتاب‌های دیگر اهل سنت به گونه‌ای نقل‌شده که بر صحت آن اذعان شده است.[۲] علمای اهل سنت به علت پذیرش همین حدیث در کتاب‌هایشان از امام علی(ع) به عنوان «باب مدینة العلم» نام می‌برند و این نام فقط به امام علی(ع) از سوی علمای اهل سنت اختصاص پیداکرده است. مثلا عینی در شرح صحیح بخاری «باب مدینة العلم» را در کنار سایر فضایل امام علی(ع) قرار داده است.[۳] همچنین آلوسی به‌کرات در تفسیر خود از امام علی(ع) به «باب مدینة العلم» نام برده است.[۴] بنابراین حدیث «آنا مدینة العلم و علی بابها» حدیث صحیح و از سوی بسیاری از علمای اهل سنت پذیرفته‌شده است.

مقصود روایت :مرجعیت و مقام علمی امام علی(ع)

مقصود پیامبر اکرم(ص) از باب علم در این روایت، تبیین مقام علمی، مرجعیت دینی و خلافت الهی و قرب معنوی امیر المؤمنین به آن حضرت بوده است، گواه این سخن حدیث ثقلین است، زیرا رسول خاتم(ص) علی را در این حدیث، عدل غیرقابل انفکاک از قرآن قرار داده و تمسک و اقتداء به آن دو را ضامن هدایت و نجات امت از گمراهی قرار داده فرمود: «از قرآن و عترت سبقت و پیشی نگیرید و در حق آنان کوتاهی نکنید که هلاک می‌شوید، و به عترت و اهل بیت (من) چیزی آموزش ندهید، زیرا آن‌ها از شما داناترند، و آن گاه دست علی را گرفت و فرمود: هر که من مولا و سرپرست اویم، علی مولا و سرپرست او است، خدایا دوست دار کسی را که علی را دوست دارد و دشمن دار کسی را که علی را دشمن می‌دارد.[۵]»

روایتی دیگر در مورد علم امام علی(ع)

علاوه بر روایت «انا مدینه العلم و علی بابها» روایت دیگری نیز در مورد جایگاه علمی و مرجعیت معرفتی امام علی(ع) نقل شده است که به آن اشاره می‌شود: در روزهای آخر عمر رسول خدا(ص)، آن حضرت در حالی که مریضی او شدت یافته بود فرمود: برادر و یاور مرا بخوانید، عایشه، ابوبکر را خواند وقتی رسول خدا چشم باز نمود و به او نگاه کرد صورت خود را از او برگرداند و او خارج شد، و رسول خدا همان کلام سابق را دوباره تکرار کرد، آن گاه حفصه دستور داد عمر را بخوانند، وقتی حضرت او را دید از او هم روی گرداند، او نیز بیرون رفت، سپس رسول خدا(ص) باز فرمود: برادر و یاور مرا بخوانید، ام سلمه گفت: علی(ع) را بخوانید، وقتی علی(ع) آمد، حضرت به او اشاره کرد که نزدیک من بیا، امیر مؤمنان خود را به حضرت نزدیک کرد و رسول خدا(ص) مدتی با علی(ع) راز گفت، آن وقت امیر مؤمنان برخاست و در گوشه‌ای نشست تا رسول خدا(ص) به خواب رفت و علی(ع) از اتاق بیرون شد، مردم گفتند: ای ابوالحسن بگو چه رازی پیامبر با شما در میان گذاشت؟ حضرت فرمود به من تعلیم فرمود هزار باب از علم که از هر بابی هزار باب علم گشوده شد، و وصیت فرمود به من به کارهایی که من انشاء الله آن‌ها را انجام خواهم داد.[۶] رسول اکرم(ص) در این حدیث و حدیث «انا مدینه العلم…» و ده‌ها حدیث دیگر، علی(ع) را به عنوان مرجع و ملجاء امت اسلامی در تمام ابعاد و شئون زندگی مادی و معنوی معرفی نموده و اعلام می‌دارد که، بهره‌گیری از علوم قرآن و دانش پیامبر اکرم(ص) و سنت ناب نبوی و نجات از گمراهی، منوط به مراجعه و اطاعت از امیر مؤمنان علی(ع) بوده و در پرتو هدایت و دانش او میسر است، و تنها او است که در سایه دانش قرآن و پیامبر اکرم(ص) می‌تواند کشتی طوفان زده امت را از غرقاب گمراهی به ساحل نجات رهنمون گردد.

در پرتو برخورداری از چنین مقام و دانش بود که می‌فرمود: «از من سؤال کنید قبل از آن که مرا از دست بدهید، به خدا سوگند از هیچ چیزی تا روز قیامت از من سؤال نمی‌کنید مگر این که از آن شما را آگاه می‌کنم، از کتاب خدا از من بپرسید سوگند به خدا که هیچ آیه‌ای نیست مگر این که من می‌دانم در شب نازل شده یا در روز، در بیابان نازل شده یا در کوه.[۷]»

منظور از باب علم

ممکن است در نگاه اول و تطبیق تمام ویژگی‌های مادی (باب) که به معنی در یا دروازه است، چنین برداشت شود که می‌توان از در علم پیامبر یعنی امام علی(ع) عبور کرد و به داخل راه یافت و از در بی‌نیاز شد یا اینکه از در ورودی سبقت گرفت و جایگاهی نزدیک تر و بالاتر نسبت به این در ورودی پیدا کرد؛ اما روشن است که این برداشت حاصل عدم توجه به وجه تشبیه و نیز تطبیق تمام خصوصیات «در» مادی بر وجود امام علی(ع) است؛ در صورتی که منظور از «در» بودن امام علی برای شهر علم رسول اکرم(ص)، مرجعیت و علم ایشان است که به جز این راه و پناه به این فرد، کسی نمی‌تواند به رسول اکرم نزدیک شود و از او استفاده کند.

بنابراین، هم چنان‌که در هیچ جهت سبقت گرفتن از پیامبر امکان‌پذیر نیست، سبقت از علی نیز امکان ندارد؛ همان‌طور که بی‌نیازی از دانش پیامبر اکرم(ص) عین گمراهی است، بی‌نیازی از دانش علی نیز همین حکم را دارد.

گواه روشن این نیاز، سخنان خلیفه دوم، عمر است که گفت: «پناه می‌برم به خدا از هر مشکلی که برای (حل آن) ابوالحسن علی نباشد.[۸]» و نیز بارها این جمله را گفت: «اگر علی نبود عمر هلاک می‌شد.[۹]» پس چه کسی می‌تواند از دانش علی(ع) بی‌نیاز باشد؟

حضرت علی(ع) می‌فرماید: ای مردم سخنی را می‌گویم که آن را قبل از من کسی نگفته است، و بعد از من هم کسی نخواهد گفت: مگر دروغ گو، من بنده خدا و برادر نبی او هستم.[۱۰]

منابع

  1. حاکم نیشابوری، محمد بن عبدالله، المستدرک علی الصحیحین، ج3، ص137، بیروت، دار الکتب العلمیة، چاپ اول،
  2. طبرانی، سلیمان بن احمد، المعجم الکبیر، ج11، ص65، موصل، مکتبة الزهراء، چ2، 1404ق/ 1983م. تحقیق: حمدی بن عبدالمجید السلفی؛ و متقی هندی، علاء الدین علی ابن حسام الدین، کنز العمال فی سنن الأقوال والأفعال، ج13، ص84، بیروت، دار الکتب العلمیة، چ1، 1419ق/1998م، تحقیق: محمود عمر الدمیاطی.
  3. عینی، محمد بن احمد، عمدة القاری شرح صحیح البخاری، ج16، ص215، بیروت، دار إحیاء التراث العربی
  4. روح المعانی، ج1، ص79، آلوسی، شهاب الدین سید محمود بغدادی، روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم والسبع المثانی، ج1، ص79، بیروت، دار إحیاء التراث العربی،
  5. طبرانی، سلیمان بن احمد، المعجم الکبیر، بیروت، داراحیاء التراث العربی، ۱۴۰۵ق، ج۵، ص۱۶۷.
  6. صفار، محمد بن حسن، بصائر الدرجات، تهران، منشورات الاعلمی، ۱۴۰۴ق، ص۳۳۵.
  7. ابن عساکر، علی بن الحسن، تاریخ مدینه دمشق، بیروت، دارالفکر للطباعه و النشر و التوزیع، ۱۴۱۷ق، ج۱۷، ص۳۳۵.
  8. زمخشری، جار الله، الفائق فی غریب الحدیث، بیروت، دارالکتب العلمیه، ۱۴۱۷ق، ج۳، ص۳۷۵.
  9. ایجی، عضدالدین، مواقف، بیروت، دارالجیل، ۱۴۱۷ق، ج۳، ص۶۲۸.
  10. الکوفی، محمد بن سلیمان، مناقب الامام امیر المومنین، قم، مجمع احیاء الثقافه الاسلامیه، ۱۴۱۲ق، ج۱، ص۳۲۷.