چشم برزخی

سؤال

آیا برای چشم برزخی دلیل قرآنی وجود دارد؟

انسان‌های وارسته با دوری از سرگرمی‌های غیر ضروری در دنیا و با رفتن به سوی تزکیه نفس و تعالیم برجستهٔ الهی می‌توانند به مقامی برسند که قبل از قیامت و در همین دنیا آثار رفتار و کردارشان را ببینند و عذاب سخت الهی را مشاهده کنند؛ چنانچه علامه طباطبائی در تفسیر آیات ۷–۵ سوره تکاثر به این مسئله اذعان می‌کنند که خداوند از این که فرمود: ﴿چنان نیست که شما خیال می‌کنید، اگر شما علم یقین داشتید قطعاً شما جهنم را می‌دیدید؛ و سپس (با ورود به آن) آن را به عین الیقین (و چشم ظاهری) خواهید دید.﴾ مراد این است که در این دنیا هم می‌توان جهنم را دید. منتها چشم بصیرت می‌خواهد و کارهای نیکو.

برخی از انسان‌ها نیز نتیجه رفتارشان را در هنگامه جان دادن خواهند دید. چرا که این‌ها را دنیا فریفته بود و نتوانسته‌اند در لحظات زندگی با چشم بصیرت یا به تعبیری برزخی ثمرهٔ رفتارشان را ببینند و خداوند در وصف اینها چنین ترسیم می‌کند: ﴿آنها که به خود ظلم کرده‌اند، در هنگام جان دادن (و با دیدن نتیجه اعمال زشت شان) تسلیم شده و می‌گویند ما کار بدی نکرده‌ایم آری خداوند به آنچه انجام داده‌اید آگاه است.﴾(نحل:۲۸)

با این بیان، از آیات قرآنی استفاده می‌شود که انسان‌ها می‌توانند بر اثر تقوا به درجاتی برسند که ثمره کارشان را ببینند و هم در اثر غفلت فقط در لحظه مرگ مشاهده کنند؛ اما این که آیا می‌توان به اعمال دیگر انسان‌ها نیز اشراف داشت و دید یا نه باید گفت: خداوند ستار العیوب است و دیگران را نیز از عیب جویی بر حذر می‌دارد. خداوند که صفتش پوشش عیب بندگان خویش بوده و دیگران را به خاطر پرده‌دری مورد عتاب قرار می‌دهد، به بندگانش چنین اجازه‌ای نمی‌دهد که عیب دیگران را ببینند.

اگر در روایات اسلامی می‌بینیم که حضرات معصومین از چنین موهبت الهی برخوردارند و تمام کارهای بندگان را می‌دانند، چنانچه امام باقر(ع) می‌فرماید: و مائیم چشم بصیرت خدا در خلقش. برای تربیت جامعه و به نوعی معجزه الهی است که خداوند با این عنایت خواسته است ائمه‌ هدی(ع) از قلب دیگران خبر دهند تا آن‌ها بیشتر به حقانیت دین خدا و رسالت و امامت پی ببرند. پس دلیل قرآنی چشم برزخی، همان طهارت باطن، بندگی کردن، صفا، اخلاص، صداقت، یکرنگی، خدمت‌رسانی و رعایت حلال حرام الهی است.