حیات طیبه

سؤال

لطفاً در مورد «حیات طیبه» در آیات و روایات فرمائید؟

در قرآن کریم «حیات طیبه» تنها در یک سوره آمده است. آنجا که می‌فرماید: ﴿مَنْ عَمِلَ صَالِحًا مِنْ ذَکَرٍ أَوْ أُنْثَی وَهُوَ مُؤْمِنٌ فَلَنُحْیِیَنَّهُ حَیَاه طَیِّبَه وَلَنَجْزِیَنَّهُمْ أَجْرَهُمْ بِأَحْسَنِ مَا کَانُوا یَعْمَلُونَ﴾ هر کس عمل صالح انجام دهد، در حالی که مؤمن است، خواه مرد باشد یا زن، به او حیات پاکیزه می‌بخشیم، و پاداش آنها را به بهترین اعمالی که انجام دادند خواهیم داد.

عمل صالح آن چنان مفهوم وسیع و گسترده‌ای دارد که تمام فعالیت‌های مثبت، مفید و سازنده را در همه زمینه‌های علمی، فرهنگی، اقتصادی، سیاسی، نظامی و مانند آن شامل می‌شود.

از اختراع دانشمندی که برای کمک به انسان‌ها سال‌ها زحمت کشیده گرفته، تا مجاهدت‌های شهید جان بر کفی که در صحنه مبارزه حق و باطل آخرین قطره‌های خون خود را نثار می‌کند.

و از درد و رنجی که مادر با ایمانی به هنگام آوردن نوزاد و سپس برای تربیت او متحمل می‌شود گرفته، تا زحماتی که دانشمندان برای نوشتن کتاب‌های پرارج شان می‌کشند، همه را فرا می‌گیرد.

از بزرگ‌ترین کارها همچون رسالت انبیاء تا کوچک‌ترین برنامه‌ها همچون کنار زدن یک سنگ کوچک از وسط جاده همه در این مفهوم وسیع جمع است.

در حدیثی از پیامبر اکرم(ص) می‌خوانیم: «إِذَا مَاتَ الْمُؤْمِنُانْقَطَعَ عَمَلُهُ إِلَّا مِنْ ثَلَاثٍ صَدَقَه جَارِیَه أَوْ عِلْمٍ یُنْتَفَعُ بِهِ أَوْ وَلَدٍ صَالِحٍ یَدْعُو لَهُ؛ هنگامی که مؤمن از دنیا می‌رود امید او از همه چیز بریده خواهد شد، مگر از سه چیز: صدقات جاریه (آثار خیری که در خدمت مردم و در راه خدا در جریان است) و علم و دانشی که مردم از آن بهره می‌گیرند، و فرزند صالح که برای او دعا می‌کند»

چرا که همه اینها برای خدا و در راه او هستند و رنگ ابدیت دارند و نمونه‌کوچکی از اعمال صالحه به شمار می‌آیند.

بحث دیگر در مورد حیات طیبه این است که مفسران در معنی حیات طیبه (زندگی پاکیزه) تفسیرهای متعددی آورده‌اند:

• بعضی آن را به معنی روزی حلال تفسیر کرده‌اند؛
• بعضی به قناعت و رضا دادن به نصیب؛
• بعضی به رزق روزانه؛
• بعضی به عبادت توأم با روزی حلال؛
• و بعضی به توفیق بر اطاعت فرمان خدا و مانند آن تفسیر کرده‌اند.

ولی مفهوم حیات طیبه آن چنان وسیع است که همه این موارد را شامل می‌شود. علامه طباطبایی در تفسیرالمیزان چنین گفته است: حیات، به معنای جان بخشیدن به چیزی و افاضه حیات به آن است. پس لفظ این جمله با صراحت دلالت دارد بر این که خدای تعالی مؤمنی را که عمل صالح انجام دهد به حیات جدیدی غیر آن حیاتی که به دیگران نیز داده، زنده می‌کند و مقصود این نیست که حیاتش را تغییر می‌دهد، مثلا حیات خبیث او را مبدل به حیات طیبی می‌کند که اصل حیات همان حیات عمومی باشد و صفتش را تغییر دهد، زیرا اگر مقصود این بود کافی بود که بفرماید: «ما حیات او را طیب می‌کنیم» ولی این‌طور نفرمود، بلکه فرمود: «ما او را به حیاتی طیب زنده می‌سازیم.»

لذا روشن می‌شود که حیات طیب در این دنیا آشکار است. یعنی، خدای تعالی حیاتی ابتدائی و جداگانه و جدید به او افاضه می‌فرماید؛ و این آیه با آیه ۱۲۲ سوره مبارکه انعام روشن و تبیین خواهد شد که می‌فرماید: ﴿أَوَمَنْ کَانَ مَیْتًا فَأَحْیَیْنَاهُ وَجَعَلْنَا لَهُ نُورًا یَمْشِی بِهِ فِی النَّاسِ کَمَنْ مَثَلُهُ فِی الظُّلُمَاتِ لَیْسَ بِخَارِجٍ مِنْهَا کَذَلِکَ زُیِّنَ لِلْکَافِرِینَ مَا کَانُوا یَعْمَلُونَ﴾ آیا کسی که مرده بود، سپس او را زنده کردیم‏، و نوری برایش قرار دادیم که با آن در میان مردم راه برود، همانند کسی است که در ظلمتها باشد و از آن خارج نگردد؟! این گونه برای کافران‏، اعمال [زشتی‏] که انجام می‌دادند، تزیین شده [و زیبا جلوه کرده‏] است‏.

نتیجه بحث اینکه، هر که ایمان به خدا و معاد داشته باشد، مرد باشد یا زن در صورتی که نیکوکار باشد در دنیا زندگی دلچسپ و در آخرت بهتر از آنچه کرده، پاداش خواهد دید؛ و مشخص شد که حیات طیبه می‌تواند مفاهیم بسیار وسیعی را داشته باشد با توجه به این که در دنباله حیات طییبه در آیه، سخن از جزای الهی به نحو احسن به میان آمده استفاده می‌شود که حیات طیبه می‌تواند یک مصداقی مربوط به دنیا باشد و جزای احسن مربوط به آخرت.

در پایان مناسب است قسمتی از دعای روز عرفه امام سجاد(ع) که در آن حیات طیبه خواسته شده و در ادامه آن تفسیر و چگونگی حیات طیبه استفاده می‌شود، ذکر شود: آن حضرت به خدا عرض می‌کند: «فَأَحْیِنِی حَیَاه طَیِّبَه تَنْتَظِمُ بِمَا أُرِیدُ، وَ تَبْلُغُ مَا أُحِبُّ مِنْ حَیْثُ لَا آتِی مَا تَکْرَهُ، وَ لَا أَرْتَکِبُ مَا نَهَیْتَ عَنْهُ؛ خدایا مرا با زندگی پاکیزه (حیات طیبه) زنده بدار که به آنچه می‌خواهم پیوسته شود و به آنچه دوست دارم پایان یابد در صورتی که آنچه را نمی‌پسندی بجا نیاورم و آنچه را نهی کرده‌ای مرتکب نشوم.»

در روایتی از امیر المومنان علی(ع) در ذیل آیه مورد بحث آمده که می‌فرماید: «از امام پرسیدند: منظور از جمله فَلَنُحْیِیَنَّهُ حَیَاه طَیِّبَه چیست؟

فرمود: قناعت است».

توضیح اینکه، بدون شک مفهوم این تفسیر محدود ساختن حیات طیبه به قناعت نمی‌باشد؛ بلکه بیان مصداقی بسیار روشن است، چرا که اگر تمام دنیا را به انسان بدهند ولی روح قناعت را از او بگیرند همیشه در آزار و رنج و نگرانی بسر می‌برد، و به عکس اگر انسان روح قناعت داشته باشد و از حرص و آز و طمع برکنار گردد، همشه آسوده‌خاطر و خوش است.

مطالعه بیشتر

۱. علامه طباطبایی، تفسیر المیزان، ترجمه سید محمد باقر موسوی همدانی، انتشارات دفتر انتشارات اسلامی، جلد ۱۲، ذیل آیه مورد بحث.

۲. استاد مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ناشر، انتشارات دارالکتب الاسلامیه، تهران، ۱۳۷۶ ش، جلد ۱۱، ص۳۹۵.

۳. آیه الله هاشمی رفسنجانی، تفسیر راهنما، ناشر، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، ۱۳۷۸ ش، جلد ۹، ص۵۲۵.

۴. سید علی اکبر قرشی، تفسیر احسن الحدیث، ناشر. انتشارات بنیاد بعثت تهران، ۱۳۷۰ ش، جلد ۵، ص۴۹۶.